کارگردان «کلاه پهلوی» می‌گوید: این شانس را داشته‌ام که 70 درصد از آنچه که مد نظر خودم بوده است، در «کلاه پهلوی» پیاده شود و این میزان در صداوسیمای کشور ما درصد کمی نیست.

به گزارش خبرنگار سرویس تلویزیون و رادیو ایسنا، بخش دوم نشست «کلاه پهلوی» در ایسنا به پرسش‌هایی درباره وقفه چهارساله در ساخت این سریال و حذفیات احتمالی «کلاه پهلوی» اختصاص دارد. همچنین این پرسش به بحث گذاشته می‌شود که آنچه به عنوان ماحصل تلاش سید ضیاءالدین دری در مقام کارگردان «کلاه پهلوی» و همکاران او دیده‌ایم، چقدر ذهنیت خود وی است و چه بخش‌هایی از سریال «کلاه پهلوی» از سوی تلویزیون به عنوان سرمایه‌گذار سریال، به وی سفارش شده است.

فلو شدن بخش‌های از سریال کلاه پهلوی و توضیحات فیلمبردار و کارگردان در این خصوص و همچنین صحبت‌های فرزندان دری در مقام بازیگر و دستیار کارگردان بخش‌های دیگری از این نشست را شامل می‌شود.

چهار سال وقفه برای ساخت «کلاه پهلوی»

به گزارش خبرنگار سرویس تلویزیون و رادیو ایسنا، در این نشست عوامل «کلاه پهلوی» با این سوال مواجه شدند که آیا «کلاه پهلوی» به واسطه زمان طولانی که صرف پروسه تولید شده، چه اندازه دچار تغییر و تحولات شد؟

داریوش فرهنگ در این خصوص توضیح داد: «کلاه پهلوی» یکی از سریال‌هایی بود که همه چیز از قبل در آن آماده و نوشته شده بود و این یکی از امتیازات کار همین است. در این مجموعه بازیگر، طراح، گریمور و همه می‌دانند که چه می‌خواهند انجام دهند، چون نوشته کامل در اختیار همه بود.

دری نیز در پاسخ به این پرسش گفت: بازیگران اصلی نوشته کامل این کار را داشتند و تکلیف دیالوگ‌ها روشن بود؛ اما از آنجایی که چیزی بالغ بر چهار سال در این سریال وقفه داشتیم، در طول این مدت توصیه‌هایی شد و تغییراتی از ما می‌خواستند. به هر حال وقتی کارفرما سرمایه می‌گذارد ملاحظاتی دارد که با تعامل و گفت‌وگو سعی می‌شد حل شود اما این تغییرات تأثیری بر روی چهارچوب سریال نداشت.

در طول این مدت خودم هم نمی‌دانستم کجای این جهان هستم

داریوش فرهنگ در ادامه با این سوال مواجه شد که در طول این هشت سال، آیا با شخصیتش در «کلاه پهلوی» زندگی کرده است که توضیح داد: صمصام که هیچ، به غیر از آن در طول این مدت خودم هم نمی‌دانستم کجای این جهان هستم؛ اما به طور کلی خوب و بد بازی خودم را در این سریال نمی‌گویم. در این سریال نقشم یکدست بودن بازی را داشت و علتش هم این است که این بازیگر نقشش را دوست می‌دارد، او را می‌شناسد و با او همدردی می‌کند. این ویژگی محسوس است و زحمت همه بچه‌ها را باید قدر دانست؛ البته قرار نیست همه در یک مرتبه بالا قرار بگیرند. ضعف‌هایی وجود دارد اما این یکدستی در طول کار که هشت سال به طول انجامید قابل بحث و بررسی است.

70 درصد ذهنیت کارگردان در «کلاه پهلوی» پیاده شد

دری همچنین در بخش دیگری از این نشست با این سوال موجه شد که چند درصد از «کلاه پهلوی» شامل نگاه دری نبود؟ که گفت: همیشه گفته‌ام که این شانس را داشته‌ام که 70 درصد از آنچه که نظر خودم بوده است، در «کلاه پهلوی» پیاده شود و این میزان در صداوسیمای کشور ما درصد کمی نیست. «کلاه پهلوی»، کار سفارشی نبود و نوشته خود بنده بود، البته طبیعی است که صداوسیما نیز خواسته‌های خود را به عنوان رسانه ملی داشته باشد و به دنبال ارزش‌هایی که مدنظرش است، برود.

من ایستادم ...

کارگردان «کلاه پهلوی» در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه کجاها در خصوص تغییرات فیلم‌نامه ایستادگی کرده است، گفت: من ایستادم و در برخی جاها به واسطه کشمکش‌هایی که به وجود آمد، مشکل را حل کردم اما این مساله با دلخوری همراه نبود و اعتقاد داشتم چیزی که اضافه می‌شود و یا حذف می‌شود، پیشتر، باید آن را باور کنم و سپس روی آن کار کنم و اینگونه نبود که بگویند به عنوان مثال فلان جمله را هم اضافه کن. هر جمله‌ای که اضافه می‌شد، باید اول باور می‌شد و ورز می‌آمد.

اما و اگرهایی که باعث شد بخش‌هایی شعاری شود

داریوش فرهنگ در ادامه این مبحث به این نکته نیز اشاره کرد که به واسطه توقف‌هایی که «کلاه پهلوی» داشته است، اشکالاتی هم داشته و توضیح داد: البته در کار هنر برای به دست آوردن یک چیز، چیزهای دیگر را از دست می‌دهیم. حتی برخی جاها این اما و اگرها در سریال باعث شد که من نیز در بخش‌هایی از این مجموعه بگویم که شعاری شده است و این سریال حیف است که اینگونه باشد از طرفی هم بالعکس برخی جاها نیز گفتم که تجمل‌گرایی زیاد شده است اما به طور کلی بالانس کردن این مسائل کار سختی بود و 70 درصد رسیدن به ذهنیت کارگردان میزان بالایی است برای مقوله‌ای که زمینه‌اش تاریخ معاصر است و بسیار اهمیت دارد که بتوانی برای چنین سریالی نظر بدهی.

*** انگار دری جنایت کرده کلاه پهلوی را ساخته

سعید واثق – فیلمبردار «کلاه پهلوی» - معتقد است: عده‌ای مدام از آرایش تعدادی از بازیگران سریال انتقاد می کردند، چرا از نحوه گریم خانم زارعی (بازیگر نقش فروغ) انتقاد نمی کردند؟ ما نشان دادیم که در آن زمان هم فردی مثل فروغ را داشتیم و هم فردی طاغوتی. آیا ما می توانستیم خانم محسنی (بازیگر نقش بلانش) را نیز مثل خانم زارعی گریم کنیم؟

وی ادامه داد: اکنون شبکه چهار ببیننده‌های عام خودش را دارد، «کلاه پهلوی» نیز همینطور بود، « کلاه پهلوی» یک سریال هر شبی نبود.

*** موهای سرمان سفید شد

این فیلمبردار ضمن بیان اینکه موهای سر او و دری در روز اول کلید زدن «کلاه پهلوی» سیاه بوده و اکنون به خاطر مسائلی که در طول این سال‌ها مطرح شده موهایشان سفید شده گفت: خوشحالم که منهای آقای دری، بازیگران و تهیه کننده تنها کسانی که از اول با من ماندند آقای حیدری (صدابردار) و خانم نویدی (گریمور) بودند. فیلمی که ساخت آن طولانی می شود شرایط خاص خودش را دارد چرا که خسته کننده می شود و خیلی ها تا پایان کار بر سر پروژه نمی مانند.

او تاکید کرد: در انتقاد نسبت به «کلاه پهلوی» بیش از حد حاشیه ها را وارد قضیه کردند به طوری که انگار آقای دری جنایت بزرگی کرده که «کلاه پهلوی» را ساخته است.

*** یاد گرفتم کار را جدی بگیرم نه خودم را

داریوش فرهنگ نیز در ادامه صحبت‌های واثق خاطرنشان کرد: اولین باری که با واثق روبه‌رو شدم مشوقش شدم که «کلاه پهلوی» برای همه فرصتی است تا بتوانند تراش بخورند و رشد کنند، «کلاه پهلوی» یک میدان تعلیم و تربیت بود و من می‌دیدم که واثق کار را جدی می‌گیرد. من بعد از 45 سال زندگی آموختم که باید کار را جدی بگیرم نه خودم را.

*** چند درصد از پلان‌ها فلو شد؟

دری در ادامه‌ی این نشست درباره‌ی انتقاداتی که نسبت به فلو بودن بیشتر پلان‌های «کلاه پهلوی» شده بود، گفت: این مجموعه دارای 18 هزار پلان است که از این تعداد 150 پلان فلو شد که این فلویی مطلق نبوده و نزدیک به فلویی بوده‌اند؛ اگر از 18 هزار پلان، 180 پلان دچار مشکل شود می‌گوییم یک درصد فلویی داشته است، در واقع 150 مورد فلویی در این فیلم روی دستگاه دیجیتال شناسایی شده است. در برش‌هایی که انجام شده آن 150 پلان به 300 کات تبدیل شده که 200 موردش فقط در دو - سه قسمت پشت سر هم بوده و اینجاست که این تعداد خودشان را به رخ می‌کشند و اینطور احساس می‌شود که فیلمبرداری مشکل داشته، در حالی که اگر در پروسه سریال پخش می‌شدند شاید در هر قسمت یک یا دو مورد می شد.

وی افزود: از طرفی هم ما مشکل اسکنر داشتیم. از قسمت چهار تا قسمت 24 دستگاه اسکنر سازمان صدا و سیما از کیفیت مطلوب برخوردار نبود و از قسمت 26 به بعد بود که اسکنر را تغییر دادیم، ماهیت تصاویر نیز تغییرکرد.

لابراتور باعث شد من قهر کنم

کارگردان «کلاه پهلوی» در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا مبنی بر اینکه آیا الان باز هم «کلاه پهلوی» را 35 میلیمتری می‌ساخت؟ بیان کرد: اگر الان می ساختم 35 میلیمتری نمی‌ساختم، آن زمان دوربین‌های دیجیتالی که تغییر لنز پیداکنند نبود، با این حال «کلاه پهلوی» 12 درصدش دیجیتال است.

او افزود: ما در سینما تکرار می‌کنیم؛ سینما یعنی بالا بودن میزان ریسک و خطا. باید بین لابراتوار و گروه تولید رابطه‌ی لحظه به لحظه وجود داشته باشد که تاکنون در تاریخ فیلمسازی این مملکت سابقه نداشته است، در مجموعه «کلاه پهلوی» لابراتوار هرگز با ما آن‌تایم نبوده است، در هشت ماه اول تصاویر را به صورت VHS به ما می دادند، با نازل‌ترین کیفیت که باعث شد حتی من قهر کنم. بعد از آن تصاویر را به صورت DVD به ما دادند که متوجه شدیم 60 درصد کار فلو- فکوس می شود و در آخر هم گفتند دستگاه تبدیل دقت ندارد وگرنه نگاتیوها سالم هستند.

دری خاطرنشان کرد: لابراتوار باید محاکمه شود، زمانی که یک پروژه ملی ساخته می شود لابراتور باید بهترین کیفیت را بدهد.

فرهنگ نیز در ادامه صحبت‌های دری گفت: این اتفاقات به خاطر این است که ما اصولا کار سیستماتیک را غیرسیستماتیک انجام می دهیم، ما بیشتر احساسی، رفاقتی و هیأتی کار می کنیم.

کلاه پهلوی یک مجموعه فرهنگی است

جبار آذین، منتقد سینما و تلویزیون که در این نشست حضور داشت درباره سریال «کلاه پهلوی» خاطرنشان کرد: با اینکه «کلاه پهلوی» یک مجموعه تاریخی - اجتماعی است اما قبل از این دو بعد یک مجموعه فرهنگی است. حرفی که این سریال مطرح می‌کند را در مجموعه‌های دیگر نیز دیدیم اما پرداختن از زوایای مختلف برای اولین بار است که اتفاق میفتد از طرفی هم ضعف‌هایی که برای تعریف داستان‌های این مجموعه وجود داشته در هیچ کاری ندیدیم.

او ادامه داد: مجموعه‌ای با این عظمت به خوبی نگارش شده است. «کلاه پهلوی» پر از حرف است و برای اولین بار است که در این مجموعه به شکل درست به حضور و نفوذ فرهنگ فرانسویان در ایران پرداخته شده است. دوستانی که در مقام منتقد و مجموعه ساز با این مجموعه مخالفت می‌کردند به این مساله توجه نکردند.

در «کلاه پهلوی» نا بازیگران هم بودند

آذین اظهار کرد: یکی از نقاط قوت این مجموعه شخصیت‌پردازی‌های درست آن است و اینکه شخصیت‌های اصلی دارای شناسنامه‌اند، علیرغم حضور تعداد زیادی بازیگر توانمند کشور در «کلاه پهلوی» با عده‌ای به اصطلاح نابازیگر نیز روبه‌رو بودیم اما همین مساله به نقطه قوت تبدیل شد؛ چرا که هدایت درست این بازی‌ها توسط آقای دری کمک زیادی کرده که باز‌ی‌ها تبلور پیدا کنند و شخصیت‌ها زنده شوند.

وی افزود: در مجموع تمامی این امتیازات را که در نظر بگریم باعث می‌شود که به این سریال نمره خوبی بدهیم. این مجموعه مانند سایر مجموعه‌ها اشکالاتی هم داشت ولی توجه به اشکالات راه حل منطقی جلوی پای دوستان نمی‌گذارد در نتیجه برجسته کردن امتیازات راهگشا خواهد بود.

بعضی از انتقادها با غرض و مرض بوده

این منتقد سینما و تلویزیون درباره اینکه چرا بیشتر نقدهایی که به آثاری چون «کلاه پهلوی» وارد می‌شود از نوع منفی است؟ گفت: این نوع نقدها از زاویه تکنیک و هنر نیست؛ طیف‌هایی که با «کلاه پهلوی» مخالفت کردند، یک دسته کسانی بودند که دوست داشتند خودشان این مجموعه را می‌ساختند و دسته‌ی دیگر کسانی هستند که عادت کرده‌اند از دیگران حرف شنوی داشته باشند و سفارش قبول کنند، جایگاه این دسته از افراد در میان رسانه‌هاست. در میان خود رسانه‌ها کسانی پیدا می‌شوند که صادقانه صحبت نمی‌کنند و سفارشی کار می‌کنند. بخش‌هایی از برخوردها نسبت به این سریال صادقانه نبوده و با غرض و مرض همراه بوده است.

یک فیلم درست مثل ماشین است

کارگردان «کلاه پهلوی» پس از صحبت‌های آذین بیان کرد: روش کار من روش طلبگی است چون ما در ایران اساسا سیستماتیک کار نمی‌کنیم و نظام فیلم‌سازی در ایران شعبه‌بندی نشده است، یک فیلم درست مثل یک ماشین می‌ماند که هزار کارخانه کار می‌کنند تا بنز ساخته شود.

وی افزود: تعداد آدم‌هایی که برای اولین بار جلوی دوربین می‌آمدند بیش از 50 نفر بود و شاید بیشتر از 20 نفر از آنها رینج نقششان بالا بود؛ یعنی باید در کنار یا مقابل بازیگری مثل فرهنگ بازی می کرند.

دری همچنین خاطرنشان کرد: 40 درصد سکانس‌هایی که ابتدا و انتها داشته‌اند با فواصل یک، دو و گاه چهار سال فیلمبرداری شده‌اند و در تولید ایرانی این قضیه غیرقابل باور است.

سه نفر از بازیگران اصلی برای اولین بار بازی کردند

داریوش فرهنگ در بخش دیگری از این نشست به تعدد بازیگران و تنوع آن‌ها در «کلاه پهلوی» اشاره کرد و گفت: برخی از این بازیگران نیز برای اولین بار وارد بازی شدند و کار بسیار پیچیده و سختی بود، حتی سه نفر از نقش‌های اول ما برای اولین‌ بار بازیگری را تجربه می‌کردند و کار سخت از آنجا آغاز می‌شد که در بخش‌هایی توقف‌هایی در کار صورت می‌گرفت.

او با اشاره به اینکه «کلاه پهلوی» هشت سال به درازا کشید، به صحنه‌های پایانی این سریال اشاره کرد که سال 85 گرفته شده بود و همچنین به این نکته نیز اشاره کرد که یک سال پیش او هنوز صحنه‌هایی را بازی می‌کرد.

فرهنگ گفت: برای ما خیلی مهم بود که کارگردان بداند اول کار در همان سال 85 چه می‌خواهد و زیبایی کار در همین هماهنگی و یکدستی بود، چه در وجه بازیگری، چه نوشتاری، چه در وجه ماهیت سریال و چه در برخورد با بیننده و منتقدان.

بازیگر «کلاه پهلوی» تاکید کرد، این سریال نیز همانند همه‌ی کارهای جهان نقاط ضعف‌ و قدرت‌ داشت؛ اما امتیازهاتش بسیار بیشتر از ضعف‌هایش بود.

*** رد شدن از کنکور عزت الله انتظامی

در این نشست فرزندان سید‌ ضیاء‌الدین دری هم حضور داشتند.

دختر وی - آناهیتا دری - به عنوان ایفاگر نقش تهمینه در سریال «کلاه‌پهلوی» درباره اینکه آیا پدر بودن کارگردان، در کار به او کمکی کرد یا برعکس حساسیت‌ها را روی او بیشتر می‌کرد؟ چنین توضیح داد: پدر بودن کارگردان در بخش‌هایی خیلی برایم راحت بود چرا که در کل کارگردانی پدرم را می‌شناسم و در واقع در این خصوص با پدرم اُخت هستیم و من کاملا می‌دانم که پدرم چه تیپ بازی‌ای را دوست دارد به همین خاطر از این لحاظ کار برایم خیلی آسان بود و در عین حال لذت‌بخش؛ به نحوی که فکر می‌کنم در کارهای بعدی‌ام کمی دچار مشکل می‌شوم اما در عوض در بخش‌های دیگر کار برایم سخت بود چرا که همه عوامل فوکوس داشتند به اینکه من فرزند کارگردان هستم و نباید تبعیض قائل شود. در این شرایط شاید خیلی‌ از وقت‌ها حتی حقم خورده می‌شد تا اینکه بخواهد تبعیضی قائل شود.

وی با اشاره به نقش تهمینه در سریال «کلاه‌پهلوی» گفت: از ابتدا که نقشم در این سریال شروع شد، نوجوان بودم و به نوعی در این سریال از نوجوانی به جوانی وارد شدم و ابتدای کار این نقش برایم خیلی گنگ بود چرا که نقش تهمینه در سکوت بود و من به دلیل اینکه از قدیم روی صدایم کار کرده بودم، برایم سخت بود که در نقشی ظاهر شوم که مدام در سکوت است و در واقع ری‌اکشن است.

او با اشاره به سایر تجربیاتش در حیطه بازیگری یادآور شد:‌ من از سال 72 از دوران کودکی مقابل دوربین بودم و اوایل کار سینمایی انجام می‌دادم ضمن اینکه در سریال تاریخی «سال‌های مشروطه» هم بازی داشتم و به غیر از چهار فیلم کوتاه و یک کاری که انجام دادم تمام کارهایم در کنار پدرم بود چرا که سن کمی داشتم و دوست داشتم در کنار پدر باشم.

کارگردان «کلاه‌پهلوی» هم یادآور شد: دخترم از 9 سالگی کار بازیگری را شروع کرد و زمانی که 9 سال داشت با آقای انتظامی در یک کار سینمایی بازی داشت و می‌توانم بگویم وی از کنکور آقای انتظامی رد شده است.

*** دست راست کارگردان «کلاه پهلوی»

همچنین در ادامه این نشست، نوید دری - پسر کارگردان سریال «کلاه‌پهلوی» که دستیار اول کارگردان بود - طی سخنانی گفت: من برای بازی در این سریال کار نکردم بلکه به عنوان دستیار کارگردان در کنار پدرم بودم و خوشبختانه در کار دستیاری هم پله‌پله بالا آمدم؛ چراکه در این کار تاریخی ابتدا دستیار سوم سپس دوم،‌ منشی صحنه و در نهایت دستیار اول کارگردان شدم و جا دارد بگویم همان دانشگاهی که آقای واثق درموردش صحبت کردن برای امثال من بوده است. من در سریال «کلاه‌پهلوی» به عنوان دستیار کارگردان حضور داشتم چرا که پدرم سر صحنه احساس تنهایی می‌کرد و یک دست راست می‌خواست که همیشه در کنارش بماند و از او دور نشود به همین خاطر متأسفانه به خاطر طولانی شدن کار خیلی از دستیاران و سایر عوامل نتوانستند تا پایان کار بمانند.

وی اضافه کرد: من در سن 24 سالگی در سال 85 وارد «کلاه‌پهلوی» شدم و تا هفته پیش با پخش قسمت آخر کارم تمام شد. در طول این مدت سعی کردم در کنار اساتید، تجربه‌هایی را به دست آورم؛ ضمن اینکه همه بازیگران در این کار مدرک دکترا داشتند و آرزوی خیلی‌ها بود که در کنار آن‌ها کار کنند. «کلاه‌پهلوی» این موقعیت را به خیلی از جوانان داد تا با بزرگانی مثل داریوش فرهنگ، قطب‌الدین صادقی، فرشید ابراهیمیان و ... کار کنند. خیلی‌ها برای اولین‌ بار بود که وارد سریال تاریخی می‌شدند و به جرأت می‌توانم بگویم که تمام دستیاران صحنه این سریال در حال حاضر جزو فعالان سینما هستند.

نوید دری همچنین با اشاره به بازی کوتاهش در سریال «کلاه‌پهلوی» یادآور شد: به خاطر صبری که فقط یک فرزند می‌توانست برای پدرش انجام دهد تا آخر در کنار پدر ایستادم و کار کردم و جایزه‌ام هم یک نقش کوتاه در سریال بود وگرنه من بازیگر نیستم، فقط به جهت اینکه دید کارگردانیم به من خیلی کمک کرد، خیلی کوتاه مقابل دوربین رفتم و کار بازیگری را هم امتحان کردم ولی هیچ‌وقت خیلی روی من فوکوس نشد در حالی که اگر کارگردان دیگری در کار حضور داشت بیشتر روی فرزندانش فوکوس می‌کرد. این اتفاق نیفتاد و تمام عوامل پشت صحنه با ما حس خواهر و برادری داشتند و هنوز هم این حس ادامه دارد چرا که هیچ‌وقت تبعیض در این کار را ندیدند.

وی ادامه داد:‌ من از این جهت خوشحال هستم که این اتفاق نیفتاد و جوانان زیادی در این سریال کار کردند. به نحوی که ما فقط نزدیک 15 نفر در تیتراژ اولیه معرفی داشتیم و همین اتفاق باعث شد که یک فضای دوستانه به وجود بیاید و در واقع حس حسادت ایجاد نشود. در کل هر کس به اندازه خودش در «کلاه‌پهلوی» کار کرد.

آناهیتا دری: تجربه «کلاه‌پهلوی» برایم خوب بود

سپس آناهیتا دری در پی کامل کردن صحبت‌هایش درخصوص نقشی که در سریال «کلاه‌پهلوی» داشت در مقام معلم مدرسه و به عنوان اولین زنی که در شهر سامان مجبور به کشف حجاب شد، گفت: اوایل نمی‌دانستم باید چطور نقشم را کار کنم، پدرم مرا راهنمایی کرد و در واقع این کار برای من تجربه خوبی بود چرا که فکر می‌کنم در ابتدا هر بازیگری باید بتواند نقش بیرونی خودش را خوب انجام دهد و دومین مرحله که سخت‌ترین مرحله برای یک بازیگر محسوب می‌شود این است که شخصیتش را از درون بسازد. من در نقش تهمینه سعی کردم این اتفاق بیفتد و امیدوارم که این اتفاق افتاده باشد و در نقشم موفق عمل کرده باشم؛ البته نسبت به ایمیل‌ها و پیام‌هایی که از سوی مردم دریافت کردم خیلی خوشحال هستم. با وجود اینکه نقشم خیلی کوتاه بود و در واقع محوری نبود، بلکه مکمل بود اما اظهارنظرهای خیلی خوبی از مردم دریافت کردم.

پایان بخش دوم