بنابر این پژوهش، با گذشت چهار دهه از تاسیس نظام جمهوری اسلامی، اکنون زمانی است که پژوهشگران با تحقیقات مستدل علمی، آماری و نگاهی منصفانه، به ارزیابی دستاوردهای آموزشی و علمی انقلاب اسلامی بپردازند تا مهمترین نمود توفیقات نظام که نشانگر کارآمدی آن است معلوم شود. محققان در پژوهشی با عنوان «دستاوردهای آموزشی و علمی چهل ساله انقلاب اسلامی» آورده‌اند، بی‌تردید میان صحت و اتقان یک اندیشه اجتماعی، کارایی و توانایی نظام اجتماعی برآمده از آن در پاسخگویی به مسائل و مشکلات جامعه، رابطه مستقیمی برقرار است.
این پژوهش توسط رشید رکابیان عضو هیات علمی دانشگاه آیت الله بروجردی انجام شده که نشان می‌دهد، پویایی کارگزاران یک نظام در اجرای اهداف و آرمان‌های آن، می‌تواند درکارآمد یا ناکارآمد به نظر آمدن آن نظام و به طبع، درست یا نادرست به نظر رسیدن آن اندیشه اجتماعی، تاثیر مثبت یا منفی برجای گذارد. به هر حال این تناسب و ارتباط میان سه مقوله اندیشه، نظام و کارگزاران آن به گونه‌ای برقرار شده است که تفکیک میان آن‌ها خصوصا در برابر منتقدانش چندان میسر به نظر نمی‌رسد.
بنابراین دفاع از یک اندیشه متعالی یا نظام سیاسی متقن، زمانی امکان‌پذیر است که آن اندیشه یا نظام و کارگزاران آن در مقام عمل، درستی، توانمندی، کارایی، کارآمدی و اثربخشی خود را به اثبات رسانیده باشد. نظام جمهوری اسلامی به عنوان ثمره عملی انقلاب اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست.
بدیهی است بروز مجموعه‌ای از مشکلات در جامعه ما در سال‌های پس از انقلاب که بخش عمده‌ای از آن‌ها معلول عوامل اجتناب‌ناپذیری مانند محاصره و فشارهای اقتصادی غرب به خصوص آمریکا، جنگ تحمیلی، کاهش تولید، صدور و قیمت نفت، روند افزایش جمعیت کشور، تغییر الگوی مصرف جامعه، تورم جهانی، ساختارهای نامناسب اجتماعی و اقتصادی به ارث رسیده از رژیم گذشته و بسیاری از عوامل دیگر بوده است، باعث بحران‌هایی برای نظام جمهوری اسلامی ایران شد.
یکی از جلوه‌های محسوس پیشرفت کشور، افزایش کمی و کیفی نهادهای آموزشی است
یکی از جلوه‌های محسوس پیشرفت کشور در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، افزایش کمی و کیفی نهادهای آموزشی بوده است. پیش از انقلاب، تعداد ۴۷ هزار مدرسه در ایران دایر بود، اما اکنون حدود ۱۰۰ هزار واحد مدرسه در کشور به ارائه خدمات آموزشی به آینده‌سازان ایران اسلامی مشغول‌اند. آموزش عالی به عنوان بالاترین سطح آموزشی جامعه از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است؛ زیرا نقش اساسی در رشد و توسعه جامعه در ابعاد مختلف فناوری علمی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایفا می‌کند.
بخش آموزش عالی دربرگیرنده مجموعه فعالیت‌هایی است که با هدف علم و تشکیل سرمایه انسانی انجام می‌شود. بخش آموزش عالی از دو حوزه ستادی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و متجاوز از ۲۵۰۰ دانشگاه و موسسه آموزش عالی در دو زیربخش دولتی و غیردولتی تشکیل شده است.
براین اساس تا سال ۵۷ تعداد کل دانشجویان کشور ۱۵۷ هزار و ۶۷۲ نفر بود که این تعداد امروز بالغ بر ۵ میلیون نفر دانشجو و بیش از ۸۰ هزار استاد فرهیخته و عضو هیات‌های علمی دانشگاهی است. درحال حاضر دانشجویان در مقطع کارشناسی به بیش از ۳ میلیون نفر رسیده است. دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد هم اکنون به حدود ۷۰۰ هزار نفر رسیده است.
علاوه بر این، براساس آخرین آمار منتشر شده در نظام آموزش عالی، تعداد دانشجویان در مقطع دکتری هم اکنون به ۱۰۰ هزار نفر رسیده است. تعداد دانشجویان دکتری تخصصی با رشد ۶۰ برابری به ۵۸۰ هزار و ۶۳۸ نفر رسیده است. براساس آمار اعلام شده در آموزش عالی، رشته‌های تحصیلی در دانشگاه‌های کشور هم اکنون به بیش از ۳۰۰۰ رشته رسیده است.
پس از انقلاب اسلامی هر ساله دانش‌آموزان و دانشجویان ایرانی در دستیابی به مقامات جهانی و مدال‌های رنگارنگ در المپیادهای علمی در رشته‌های مختلفی مانند فیزیک، ریاضی، شیمی، کامپیوتر و .... در رقابت با کشورهای پیشرفته علمی موفق هستند که یکی از شواهد رشد و توسعه علمی کشور است؛ این درحالی است که قبل از انقلاب اسلامی، دانش‌آموزان ایرانی در المپیادهای جهانی شرکت نداشتند.
جایگاه رتبه‌بندی دانشگاه‌های جمهوری اسلامی ایران
اکنون دانشگاه‌های کشور در نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی حضور دارند و تنها در یک نظام رتبه‌بندی تایمز ۸ دانشگاه ایرانی قرار دارند و همچنین ۱۴ دانشگاه جامع، ۱۰ دانشگاه و موسسه تحقیقاتی علوم پزشکی، ۸دانشگاه صنعتی، ۲ دانشگاه غیرمتمرکز و یک پژوهشگاه از جمهوری اسلامی ایران در جمع موثرترین دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقات جهان قرار دارند.
برای بررسی نظام رتبه‌بندی دانشگاه‌های ایران به خصوص در سال‌های اخیر علاوه بر رتبه‌بندی تایمز به رتبه‌بندی لاین وکیواس هم می‌توان اشاره داشت. همچنین براساس گزارش سال ۲۰۱۸ نظام «رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر پایه عملکرد علمی» یا «یورَپ»، ۲۲ دانشگاه ایرانی در میان ۲۵۰۰ دانشگاه برتر جهان هستند. ایران بین کشورهای اسلامی به لحاظ بیشترین تعداد حضور با ۲۹ دانشگاه حائز رتبه اول شده است.
جایگاه رتبه‌بندی علمی جمهوری اسلامی ایران
رشد تولید علم در ایران برمبنای مدارک و مقالات ثبت شده در پایگاه‌های معتبر جهانی طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷ صعودی بوده است، به گونه‌ای که در سال ۲۰۱۷ در مقایسه با سال ۲۰۱۲ رشد ۳۴ درصدی را تجربه کرده است. بنابراین سرعت پیشرفت علمی در ایران براساس گزارش محافل علمی بین‌المللی، ۱۱ برابر سرعت متوسط رشد علم در جهان است.
این عدد نشان می‌دهد که ایران با چه سرعت بالایی در حال کم کردن فاصله خود نسبت به کشورهای پیشرفته جهان بوده و با این سرعت می‌تواند در آینده‌ای نزدیک از تمامی کشورها در عرصه تولید علم جلو بزند. اکنون ایران در جایگاه دوازدهم علم جهان قرار دارد. به نقل از معتبرترین پایگاه استنادی جهان ISI ، جمهوری اسلامی ایران رتبه نخست تولید علم را در جهان اسلام کسب کرده و بیش از ۲۲ درصد از کل تولیدات علمی کشورهای اسلامی را به خود اختصاص داده است.
همچنین جمهوری اسلامی ایران با ثبت بیش از ۲۵ هزار و ۵۰۰ مدرک در پایگاه استنادی ISI توانست برای نخستین بار، در زمره ۱۵ کشور برتر دنیا از منظر تولید علم قرار گیرد. با بررسی انجام شده در پایگاه جهانی ISI سهم وزارت علوم در تولید مقالات علمی ایران در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ حدود ۵۶ درصد، سهم وزارت بهداشت ۲۷ درصد و سهم دانشگاه آزاد حدود ۱۹ درصد بوده است و حدود ۲ درصد مقالات نیز در سه دستگاه همپوشانی داشته است و تعداد اختراعات ثبت شده جهانی ایرانیان تا سال ۲۰۱۵، ۱۳ هزار و ۶۸۳ مقاله بوده است که نسبت به قبل از انقلاب ۲۱۳ برابر است.
طبق آمارهای ISI ایران در سال ۲۰۱۸ از نظر تولید علم در رتبه ۱۶ جهان و از نظر مقالات کلیدی و استنادی برای دیگر پژوهش‌ها در رتبه ۱۷ جهان قرار گرفت. مطابق اعلام پایگاه ISI ایران در پنج سال اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای از نظر تولید مقالات منتشر شده در مجلات چارک اول دنیا داشته، به طوری که این تعداد از ۶۵۰۰ مقاله در سال ۲۰۱۲ به ۸۲۵۰ مقاله در سال ۲۰۱۶ رسیده است.
پارک‌های علم و فناوری که تقریبا تا دو دهه قبل، تشکیلاتی کاملا جدید در زیست بوم علم و فناوری ایران محسوب می‌شدند، اکنون یکی از شناخته‌شده‌ترین ساختارها برای تقویت فعالیت‌ها و اشتغال دانش‌بنیان و کسب ثروت از دانش در مسیر تحقق اهداف دانش‌بنیان به شمار می‌آیند. همچنین در سال ۲۰۱۲ هیچ شرکت دانش‌بنیانی در پارک‌ها و مراکز رشد وجود نداشت؛ چراکه قانون دانش‌بنیانی در سه ماهه دوم سال ۱۳۹۱ به تصویب رسید، اما خوشبختانه هم اکنون بیش از ۱۱۰۰ شرکت دانش‌بنیان در پارک‌ها و مراکز رشد مستقر شده‌اند.
براساس چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۴ جمهوری اسلامی ایران کشوری توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین‌الملل ترسیم شده است. در دوره ۱۰ ساله اول توسعه فناوری نانو در کشور، برای حرکت در راستای این چشم‌انداز گام‌هایی برداشته شد و تمامی تلاش‌ها بر این پایه استوار بود که الگویی از حرکت علمی، جهادی هدفمند و برنامه‌ریزی شده ارائه شود.
این پژوهش در فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی منتشر شده است.
انتهای پیام
نظرات