عوامل انسانی در این میان نقش بسیار پر رنگی داشتند اما از سوی دیگر نیز خیلی وقت‌ها خود شهروندان و طبیعت دوستان به داد طبیعت می‌رسیدند تا این آتش را سرد کنند. بسیاری از افراد تاثیر منفی این رخدادهای تلخ را نمی‌توانند درک کنند و همین باعث می‌شود، خود انسان نیز عاملی برای به آتش کشیدن طبیعت شود؛ در این زمینه با یکی از فعالان محیط زیست گفت‌وگو کردیم؛ شاهین شفیعی در ادامه به پرسش‌های ما در این زمینه پاسخ می‌دهد.
مدتی است بیش از همیشه شاهد سوختن اراضی طبیعی هستیم، اراضی طبیعی چناران گرفته تا قوچان و یا نیشابور و...؛ آیا این رخداد واقعا بیشتر از قبل اتفاق می‌افتد یا اینکه پوشش رسانه‌ها و فضای مجازی در این باره بیشتر شده و بیش از گذشته از این رخدادها با خبر می‌شویم؟
به نظر هر دو مورد درست است. در اینکه پوشش رسانه‌ای بیشتر شده شکی نیست اما سال جاری واقعا سال غم‌انگیزی برای مراتع و جنگل‌های کشور بود؛ یک دلیل آن بارندگی‌های خوب سال گذشته بود که باعث شد پوشش گیاهی رشد بسیار مطلوبی داشته باشد.
علت به وقوع پیوستن این رخدادها بیشتر چه بوده است؟
سهل انگاری مردم در عرصه‌های طبیعی مهمترین عامل آتش‌سوزی‌ها به شمار می‌رود؛ واقعا جای تاسف دارد در سالی که با بارندگی خوب پس از سال‌ها پوشش گیاهی مطلوبی داشتیم با این سهل انگاری‌ها شاهد آتش‌سوزی‌های گسترده بودیم. متاسفانه اقشار مختلف مردم آموزش لازم برای رفتن به طبیعت را ندارند، فرهنگ ایجاد آتش و چای آتشی که ما در ایران داریم بلای جان طبیعت ما می‌شود. آتش افروزی‌های متعدد توسط به اصطلاح طبیعت گردان یکی از عوامل آتش سوزی‌هاست از طرفی در همین موارد اخیر چوپانان نیز در آتش‌سوزی مراتع بینالود نقش داشتند. در ارتفاعی که آتش‌سوزی صورت گرفت، رویشگاه گونه‌های بالشتکی چون کلاه میرحسن و گون‌ها است که مهمترین نقش در ایجاد آبخوان را دارند. اگر ما پوشش گون‌های ارتفاعات بینالود را از دست بدهیم تاثیر آن کاهش دبی آب رودخانه‌های بینالود می‌باشد.
اشاره کردید به نقش چوپان‌ها، آن‌ها در این ارتفاعات چه کردند و نقششان در این آش سوزی‌ها چه بود؟
من شنیده‌ام که برخی چوپانان در این ارتفاعات گون‌ها را آتش می‌زنند تا سال‌های بعد گونه‌های علفی یک ساله خوش خوراک برای دام رویش پیدا کنند که اگر چنین چیزی درست باشد؛ نشان دهنده عمق نا آگاهی کسانی است که دست به چنین اقدامی می‌زنند. اساسا در ارتفاعات بیشتر از ۲۵۰۰ متر به دلیل سطح بالاتر اشعه ماورابنفش امکان رشد گونه‌های علفی نیست و گیاهانی چون گون‌ها با تیپ خاص رویشی خود با چنین اقلیمی در آن ارتفاعات سازگار شده‌اند. چوپانی که اقدام به چنین کاری می‌کند، متاسفانه هیچ آگاهی در مورد این مسائل ندارد. به هر حال عمده آتش سوزی‌ها به دلیل سهل انگاری است و البته در برخی موارد ممکن است تعمدی هم در کار باشد.
برای به وقوع پیوستن این رخداد علت‌های مختلفی بیان می‌شود، از سهل‌انگاری انسان‌ها و چرای دام‌ها گرفته تا گرمای هوا و... نقش ما در پیشگیری از این حوادث چیست؟
عمدتا سهل انگاری و بی‌توجهی به حفظ طبیعت و آتش افروزی‌های متعدد توسط گردشگران، طبیعت گردان، چوپانان و... عامل ایجاد آتش سوزی‌ها است؛ گرمای هوا در ایران به خودی خود نقش زیادی در آتش سوزی‌ها ندارد مگر اینکه عامل دیگری در کار باشد، مثلا شما هم شنیدید که رها کردن یک بطری شیشه‌ای در طبیعت می‌تواند با جذب انرژی خورشیدی باعث ایجاد آتش سوزی شود؛ بنابراین باز هم عامل انسانی نقش پررنگ‌تر را به خود اختصاص می‌دهد.
همه ما در حفظ محیط زیست مسئول هستیم و البته این «ما» متشکل از چند بخش است؛ من به عنوان یک شهروند، من به عنوان یک مسئول و من به عنوان یک فعال محیط زیست و... لطفا در این رابطه بفرمایید هر کدام از ما به طور مستقل چه نقشی می‌توانیم در این زمینه ایفا کنیم؟
قطعا همه مسئول هستند، البته برخی به دلیل وظیفه ذاتی و سازمانی بی‌شک مسئولیت بیشتری دارند؛ انتظار ما از ادارات منابع طبیعی رصد مداوم عرصه‌های طبیعی است. برای مثال در نیشابور، حجم فراوان تاغ بری‌ها در جنوب این شهرستان، تغییر کاربری اراضی ملی در شهرستان و همین آتش‌سوزی‌ها بیانگر این واقعیت است که تا به امروز ادارات مربوطه به وظیفه ذاتی خود درست عمل نکرده‌اند. البته کمبود بودجه و امکانات در این ادارات نیز بر کسی پوشیده نیست اما به هر حال به عنوان متولی امر حفاظت از منابع طبیعی باید پاسخگو باشند؛ ولی همان طور که عرض شد همه در مسأله حفظ طبیعت و به طور مشخص همین مسأله آتش سوزی مسئول هستند. متاسفانه باوجود تلاش سازمان‌های مردم نهاد در چند سال اخیر باز هم دانش و آگاهی مردم در مواجهه با طبیعت پایین است.
اساسا سوختن این اراضی چه صدمه‌ای می‌تواند به محیط زیست وارد کند؟
آتش سوزی در ایران یک فاجعه بزرگ زیست محیطی است، البته در ساوانا یا علفزارهای آفریقا همه ساله در فصل خشک آتش سوزی‌های طبیعی رخ می‌دهد اما آن یک مکانیزم طبیعی است برای باروری مجدد علفزارها اما در ایران داستان متفاوت است. ما بارندگی کم و پوشش گیاهی فقیری داریم هر گونه آتش سوزی در مراتع و عرصه‌های طبیعی ما آسیب جدی به اکوسیستم وارد می کند.
بیشتر در این رابطه توضیح می‌دهید، مثلا یک مصداق برای آثار مخرب آتش‌سوزی بیاورید.
برای مثال همین مورد اخیر گون‌هایی که آتش گرفتند گاهی عمر برخی از این‌ها به بیش از ۵۰ سال می‌رسد این‌ها گونه‌های بالشتکی چند ساله و دائمی هستند با علفزارهای یک ساله فرق می‌کنند. همان طور که پیشتر هم عرض کردم این پوشش گیاهی گون‌ها نقش بسزایی در نفوذ پذیری خاک کوهستان نسبت به نزولات آسمانی و ایجاد آبخوان دارند اگر این‌ها از بین بروند رودخانه‌ها و چشمه‌های بینالود کم آب یا گاه خشک خواهند شد. از طرفی گون‌ها و پوشش گیاهی ارتفاعات، زیستگاه حیات وحش و نقش موثری در چرخه اکولوژیکی دارند. اگر گون‌ها از بین بروند کبک‌ها کمتر تخم‌گذاری می‌کنند، جمعیت کبک‌ها که کم شد آفت سن گندم مزارع پایین دست را نابود می‌کند چون کبک کنترلر طبیعی سن گندم است و البته این فقط یک مثال از هزاران نقش موثر این پوشش گیاهی بود.
به نظر شما که سال‌ها علاوه بر حضور در سمن‌ها و فعالیت در تشکل‌های مردم نهاد گاه با مسئولان محیط زیست نیز همراه بوده‌اید، راهکار چیست؟
مهمترین کار، افزایش آگاهی جامعه در برخورد با طبیعت و از طرفی افزایش آموزش‌های زیست محیطی است در این خصوص سمن‌ها نقش اساسی دارند؛ منتها سمن‌ها نوپا و غالبا نیازمند حمایت‌های مالی و ابزاری هستند. اگر می‌خواهیم در دراز مدت این مشکلات کاهش پیدا کند باید سمن‌های توانمندی داشته باشیم. همه ادارات و سازمان‌های مربوطه باید از سمن‌ها حمایت لازم را داشته باشند تا بتوان کاری کرد. البته بحث‌های معیشتی هم در مواجهه مردم با طبیعت مهم است و امیدوارم مشکلات اقتصادی مردم حل شود چون در حال حاضر بخشی از تخریب‌های طبیعت به دلیل همین مسائل است و در نهایت در کوتاه مدت نیز برخورد قاطع قضایی با متخلفان راهکارهای اساسی هستند.
سوختن اراضی طبیعی تنها یکی از معضلاتی است که در حوزه محیط زیست با آن رو به رو هستیم؛ اگر چه نقش شهروندان در این معضلات بسیار پر رنگ است اما موضوع مدیریت مسئولان و متولیان مربوطه بیش از همه اهمیت دارد؛ نقش مسئولان در برنامه آموزش شهروندان و فرهنگ سازی در این زمینه گرفته تا برخورد با کسانی که محیط زیست را با خطر مواجه می‌کنند و حتی خلاء قانونی، غیر قابل انکار است.
انتهای پیام
نظرات