دکتر هادی اکبرزاده، استاد تمام دانشگاه صنعتی اصفهان، عضو شورای عالی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت منصوب رهبر معظم انقلاب اسلامی، رییس پیشین بنیاد نخبگان استان اصفهان، استاد نمونه کشوری، برگزیده جشنواره فیزیک عبدالسلام، برنده جایزه علامه طباطبایی، معاون علمی و تقسیم کار ملی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و دبیر کنفرانس الگو و کنگره پیشگامان پیشرفت است. او که نامش با علم پیوند خورده، این روزها مسؤولیت مهم اندیشکده «علم» مرکزی را عهده‌دار است که قرار است سندی بالاتر از اسناد چشم‌انداز و سیاست‌گذاری کشور را تهیه کند.

وی به عنوان دبیر کنگره پیشگامان پیشرفت  قبل از انجام این گفت‌وگو با جوانان دانشجوی عضو کنگره جلسه داشت و آنها را به عنوان بازوان پرتوان برای مرکز قلمداد می‌کرد و گزارش کار مبسوطی از آنچه طی این سال‌ها در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت انجام شده است، ارائه داد.

دکتر اکبرزاده در این مصاحبه به مسائل اساسی کشور که توسط مرکز شناسایی شده است، اشاره و خلأهایی را که حین تدوین الگوی پایه با آن برخورده کرده‌اند، تشریح کرد.

آنچه می‌خوانید متن کامل گفت‌وگوی ایسنا با دکتر هادی اکبرزاده درباره تمایزات الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با سایر اسناد کشور، ضرورت تاسیس مرکز الگو، چگونگی گفتمان‌سازی و فعالیت اندیشکده‌های این مرکز که از آنها به عنوان اتاق فکر یاد می‌شود و هدف غایی از تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است.

- ایسنا: ضرورت تاسیس مرکزی برای تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چه بوده است و آیا اسناد متعددی که در کشور وجود دارند، پاسخگوی نیازهای برنامه‌ای نبوده است؟

- دکتر اکبرزاده: بحث ضرورت تدوین الگوی بومی پیشرفت موضوعی است که مقام معظم رهبری از حدود 10 سال پیش به صورت متناوب،  به مناسبت‌های مختلف و عمدتا در جمع‌های علمی و دانشگاهی بر آن تاکید فرموده‌اند. واقعیت آن است که در کشور تاکنون اسناد راهبردی متنوع و بسیار ارزشمندی تدوین شده است که برای تهیه آنها زحمات زیادی کشیده شده است، لیکن عدم ابتناء آنها بر یک نظریه پیشرفتی متقن مستخرج از مبانی دینی، موجب آن شده است که این اسناد از انسجام، هماهنگی و یکپارچگی لازم برخوردار نباشند. لذا جای سند جامعی که بتواند همه این اسناد را پوشش دهد و بر یک نظریه اسلامی پیشرفت متکی باشد، خالی است. الگو قرار است چنین نقشی را داشته باشد و به همین دلیل از نظر جایگاه، بالاترین سند برنامه‌ای کشور محسوب می‌شود.

یکی از تفاوت‌های الگو با دیگر اسناد برنامه‌ای کشور این است که فرایند طراحی الگو باید بر مبنای گفتمان‌سازی نخبگانی و مشارکت گسترده و حتی‌الامکان فراگیر جامعه علمی حوزوی و دانشگاهی پیگیری شود. لذا هم جنس الگو متفاوت از دیگر اسناد برنامه‌ای است و هم فرایندی که برای طراحی آن در نظر گرفته شده است، خاص و پیچیده است.

با این نگاه ویژه مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در سال 90به دستور مقام معظم رهبری تشکیل شد و ایشان شورای­عالی مرکز را از میان صاحب‌نظران بلندپایه حوزوی و دانشگاهی منصوب فرمودند. از اولین اقدامات مرکز با هدف بهره‌گیری از ظرفیت علمی کشور تاسیس اندیشکده‌هاست. اندیشکده‌ها به عنوان اتاق‌های فکر تخصصی، حلقه‌های ارتباطی جامعه علمی کشور با دست اندرکاران طراحی الگو محسوب می‌شوند. در هر اندیشکده جمعی متشکل از 15 تا 25 نفر از صاحب‌نظران برجسته حوزه و دانشگاه مسائل اساسی کشور و راه‌های رفع آنها را بصورت علمی و کارشناسانه مورد بررسی قرار می‌دهند. حاصل مباحث اندیشکده‌ها بصورت نظام‌مند در طراحی الگو مورد بهره‌گیری قرار می‌گیرد. تاکنون 13 اندیشکده از مجموع 28 اندیشکده مصوب تشکیل شده است.

- ایسنا: اولویت مرکز برای تشکیل اندیشکده‌ها چه بوده است؟

- دکتر اکبرزاده: اندیشکده‌هایی که بدلیل قلمرو موضوعی نقش اساسی‌تری در طراحی اولیه الگو دارند، در اولویت تاسیس قرار گرفته‌اند. البته بمرور و با بهره‌گیری از تجربیات مکتسبه دیگر اندیشکده‌ها تاسیس خواهند شد.

- ایسنا: اقداماتی را که تاکنون در مسیر طراحی الگو برداشته‌ شده است، اجمالاً ذکر کنید.

- دکتر اکبرزاده: ما برای طراحی هر چه بهتر الگو نیاز به نقشه راه داشتیم. این نقشه بر اساس نتایج کنفرانس اول (بهار 1391) تهیه شد. در نقشه راه، گام‌ها و مراحل انجام کار دقیقا مشخص شده است. یکی از مراحل مهم در نقشه راه طراحی الگوی پایه پیشرفت است. منظور از الگوی پایه نطفه آغازین و به عبارتی هسته اولیه‌ای است که پس از شکل‌گیری به تدریج رشد و تکامل می‌یابد تا به الگوی نهایی منجر شود. ما در حال حاضر در مرحله طراحی الگوی پایه هستیم. برای طراحی الگوی پایه تاکنون جلسات هم‌اندیشی، حلقه‌های فکری و کارگروه‌های متعددی تشکیل شده است و نهایتاً سرفصل‌ها و پیش‌نویس‌های اولیه ذیل هر سرفصل مشخص شده است. پنجمین کنفرانس سالانه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که در بهار 1395 با حضور حدود 700 پژوهشگرحوزه و دانشگاه برگزار شد، تماما به بحث درباره الگوی پایه اختصاص داشت. در این کنفرانس پیش‌نویس‌ها مورد نقد و بررسی قرار گرفت و اصلاحات قابل توجهی بر روی پیش‌نویس‌ها اعمال شد. به دلیل اهمیت الگوی پایه بعنوان بن‌یاخته آغازین و ضرورت طراحی دقیق و عالمانه آن موضوع ششمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که در اردیبهشت 96 برگزار خواهد شد، «تکمیل و تعمیق الگوی پایه» تعیین شده است.

برای طراحی الگو مقدمات و تهمیداتی مورد نیاز است که بدون آنها تدوین الگو، با چالش مواجه می‌شود. یکی از گام‌های مهم شناسایی مسائل اساسی کشور است. شاید با یک رویکرد عملیاتی بتوان گفت که هدف اصلی الگو شناخت مسائل اساسی کشور و حل آنهاست. لذا فرایند گسترده‌ای تحت عنوان مساله‌شناسی با کمک حدود 100 نفر از صاحب‌نظران و اعضای اندیشکده‌های مرکز در یک بازه زمانی حدود یکسال انجام شد و حاصل آن استخراج مسائل اساسی کشور بود.

از میان تمامی مسائل مطروحه پس از پالایش‌ها، غربالگری‌ها و با توجه به رابطه علت و معلولی آنها در یک فرایند علمی نهایتاً 13 مساله مهم به عنوان محوری‌ترین مسائل کشور شناخته شد که ضعف عزم عدالت در نظام تصمیم‌گیری، عدم بهره‌مندی مناسب از ظرفیت‌های منطقه‌ای و سرزمینی، عدم کفایت تفقه در امور اجتماعی و حکومتی، جایگاه و روابط نادرست نفت در اقتصاد، نقض چرخه و نظام نوآوری (علم تا ثروت)، ضعف خردورزی و عقلانیت جمعی، ترسیم ناقص فرهنگ مطلوب، فقدان نظریه و ابهام در مفهوم معنویت، ضعف نظام و حکمرانی منابع طبیعی، آب و خاک، ضعف خانواده‌محوری، عدم اجماع درباره مفاهیم پایه سیاست و ضعف خطرپذیری و نوآوری از جمله این مسائل هستند.

در گام بعدی باید قابلیت‌ها و ظرفیت‌های بالقوه کشور شناسایی می‌شد و در طراحی الگو مورد توجه قرار می‌گرفت. این کار توسط تیمی از صاحب‌نظران خبره انجام و نتیجه بررسی‌ها منجر به یک سند پشتیبان شد که در طراحی الگوی پایه مورد استفاده قرار گرفت. در ادامه مسیر ما باید مباحث مرتبط با آینده‌پژوهی را نیز در نظر می‌گرفتیم، به جهت اینکه جامعه ایران و جامعه جهانی در حال تحول است و باید روند تحولات داخلی، منطقه‌ای و جهانی را در الگو مدنظر قرار می‌دادیم. این مرحله بسیار مهم توسط اندیشمندان حوزه آینده‌پژوهی انجام شد و سند آینده‌پژوهی تدوین شد.

- ایسنا:  مرکز الگو در رابطه با نظریه‌پردازی چه فعالیت‌هایی داشته است؟

- دکتر اکبرزاده: یکی از مشکلات اساسی ما در طراحی الگوی بومی پیشرفت خلاء نظری است. بنابراین یکی از اولویت‌های مرکز فراهم‌سازی بستری مناسب برای نظریه‌پردازی در حوزه‌های مرتبط به الگوست. برگزاری کنفرانس‌های سالانه و نشست‌های اندیشه‌ورزی، برگزاری نمایشگاه پایان‌نامه‌ها و رساله‌های مرتبط با الگو و تقدیر از برترین‌ها، حمایت از مجلات علمی پژوهشی معتبر جهت چاپ ویژه‌نامه در زمینه الگو و بالاخره طراحی سازوکار «تک‌نگاشت» از اقداماتی است که به این هدف انجام می‌گیرد. تک‌نگاشت به نوشتارهای تخصصی اطلاق می‌شود که از مقاله مبسوط‌تر و از کتاب فشرده‌تر است و اندیشمند صاحب‌نظر در یک حوزه حاصل تحقیقات خود را در آن نوشتار درج می‌کند. تا امروز حدود 100 تک‌نگاشت با کمک مرکز چاپ و منتشر شده است که گام بلندی در راستای نظریه‌پردازی است.

- ایسنا: آیا تک‌نگاشت‌ها و آنچه شما از آن تحت عنوان نظریه‌پردازی یاد می‌کنید، ناظر بر حل مسائل صورت گرفته است؟

- دکتر اکبرزاده: تک نگاشت‌ها طیف وسیعی از موضوعات مرتبط با الگو را دربر می‌گیرد. قطعا تعداد قابل توجهی از آنها معطوف به مساله‌شناسی است. چرا که الگو باید ناظر به حل مسائل اساسی کشور باشد. پرداختن به موضوعات مبنایی‌­تر که در بخش‌های زیربنایی الگو و هدف‌گذاری‌های آرمانی و ارزشی الگو مورد نیاز است، از دیگر اولویت‌های موضوعی تک‌نگاشت‌هاست.

- ایسنا: در جلسه‌ای که با دانشجویان برگزار شد، برخی از آنها استفاده از تمامی نگرش‌ها را در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت خواستار بودند و مقام معظم رهبری نیز بارها بر استفاده از تمام ظرفیت‌های موجود کشور تاکید داشته‌اند، رویکرد مرکز برای تحقق این امر چه بوده است؟

- دکتر اکبرزاده: سیاست ما استفاده از تمام ظرفیت علمی کشور است. این ظرفیت از دانشجویان دانشگاه‌ها و طلاب جوان حوزه گرفته تا استادان مطرح و متخصص دانشگاه و فضلای حوزه‌های علمیه سراسر کشور را شامل می‌شود، این مهم را مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار داده‌اند و سیاست مرکز هم همین است. ما از تمامی نظرات و پیشنهادات افرادی که پژوهش‌ها و مطالعاتی در زمینه‌های مرتبط با کشور دارند، استقبال می‌کنیم و در تدوین تک‌نگاشت‌ها و جلسات اندیشه‌ورزی نیز از نظرات افراد گوناگون با سلایق مختلف استفاده خواهیم کرد.

- ایسنا: آیا سقف زمانی برای تدوین الگو در نظر گرفته شده است؟

- دکتر اکبرزاده: طراحی الگو یک فرایند بلندمدت است و تاسیس یک مرکز برای طراحی آن نیز ناشی از همین طولانی بودن فرایند است. البته این بدان معنا نیست که در زمان‌های معین به دستاوردهای معین نرسیم. اما به نظر می‌رسد امسال و سال آینده را باید صرف تکمیل و تعمیق الگوی پایه کنیم و بعد به بسط آن بپردازیم. حال اینکه بسط تا چه زمان ادامه خواهد داشت، شاید نتوان زمان مشخصی را تعیین کرد؛ اما تا پایان سال آینده به یک جمع‌بندی نیمه‌نهایی درباره الگوی پایه خواهیم رسید.

- ایسنا: یکی از مسائلی که درباره مباحث مطروحه در الگوی پایه مطرح می‌شود، انتزاعی بودن محتوای آن است. آیا این انتزاعی بودن را ایراد جدی می‌دانید؟

- دکتر اکبرزاده: بستگی دارد ما به چه بخشی از الگو نگاه کنیم. بخش مربوط به مبانی و آرمان و حتی رسالت این ویژگی را دارد. چون وقتی صحبت از آرمان می‌شود، یعنی ارزش‌های فرازمانی و فرامکانی که مسیر و جهت حرکت جامعه را نشان می‌دهد؛ اما به تدریج در بخش‌های تدابیر و افق مطالب عینی‌تر و غیر انتزاعی‌تر می‌شوند. بنابراین در بخش تدابیر سعی شده مطالب واقعی و کاربردی باشد.

ضمناً از آنجا که الگو سند بالادستی محسوب می‌شود، نمی‌تواند بر روی مسائل جزیی متمرکز شود؛ چرا که ذیل این الگو باید چشم‌انداز طراحی شود. شأن و جایگاه الگو به‌گونه‌ای است که باید در سطح نسبتاً بالایی باشد. زیرا که بالاترین سند برنامه‌ای ذیل قانون اساسی بوده و حتی از سند چشم‌انداز هم بالاتر است. برخی دوستان انتظاری که از این الگو دارند، مشابه انتظاری است که از یک برنامه پنج ساله دارند.

نکته مهم دیگری که نباید از آن غافل شد، اینکه نظرات مختلفی وجود دارد و گروه‌های مختلف نظرات یکسان ندارند. برخی گروه‌ها معتقدند الگو بیش از حد عملیاتی شده است، برخی گروه‌های دیگر بسیار مساله‌محور به موضوع نگاه می‌کنند و ... ، پس نوع نگاه‌ و رویکرد افراد متفاوت است. یکی از اقدامات ما رسیدن به اجماع نسبی است و این امر نیازمند زمان است. هنوز به این مرحله که جامعه علمی ما به یک برداشت و انتظار یکسان برسد، نرسیده‌ایم.

- ایسنا: طبق آنچه مطرح کردید، مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بنا دارد با نگاه به آنچه امروز وجود دارد، برای آینده مطلوب برنامه‌ریزی کند و تدابیر را در نظر بگیرد. در حال حاضر مرکز چگونه در نظر دارد فاصله بین آنچه هست و آن الگوی مطلوب نهایی را پر کند؟ در واقع حداقل بین مرکز و مردم فاصله فکری معناداری نباید وجود داشته باشد.

- دکتر اکبرزاده: این واقعیتی است که ما با آن روبرو هستیم، برای همین باید تدابیر و افق را برهه‌بندی کنیم. برهه‌بندی به این معنا که بررسی کنیم کدام ‌یک از این تدابیر الان باید اجرا شود و کدام یک فرضاً 10 سال بعد، ما هنوز به این مرحله نرسیده‌ایم. ما هنوز تدابیر را اولویت‌بندی نکرده‌ایم. واقعیت آن است که ما نمی‌توانیم همه تدابیر را همزمان اجرا کنیم، پس باید ببینیم از کجا باید آغاز کرد. در این مرحله ما باید به واقعیات جامعه نگاه کنیم و تصمیم بگیریم کدام مساله را در اولویت قرار دهیم.

هنوز کار تا این میزان جلو نرفته است، اما در پاسخ به پرسش شما برهه‌بندی مشکل را حل خواهد کرد. در حوزه مساله‌شناسی نیز هنوز برهه‌بندی صورت نگرفته است و ما هنوز با اطمینان نمی‌دانیم حل کدام یک از مسائل در اولویت است. این سوالی است که ما پاسخش را هنوز نداریم و انتظار داریم با کمک جامعه علمی پاسخ آن را بیابیم.
 

- ایسنا: در راستای گفتمان‌سازی چه اقداماتی از سوی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت انجام شده است؟

- دکتر اکبرزاده: گفتمان‌سازی از محورهای اساسی است که در اساسنامه مرکز دیده شده است. برگزاری کنفرانس‌ها بخشی از گفتمان‌سازی است و برگزاری کنگره «پیشگامان پیشرفت» هم با همین هدف راه‌اندازی شده است. جلسات اندیشه‌ورزی و راهبردی هم با هدف گفتمان‌سازی تشکیل می‌شود. البته در حال حاضر فعالیت‌های مرکز بر گفتمان نخبگانی متمرکز است.

- ایسنا: شما علاوه بر معاونت مرکز به عنوان رییس اندیشکده علم نیز مشغول به فعالیت هستید. اهم اقداماتی را که در این اندیشکده صورت گرفته است، توضیح بفرمایید؟

- دکتر اکبرزاده: اندیشکده علم از نخستین اندیشکده‌هایی بود که تاسیس شد و اعضای آن از شخصیت‌های برجسته علمی هستند. در این اندیشکده جلسات همفکری و تبادل‌نظر روی مسائل علمی کشور برگزار می‌شود. ما امروز با سؤال اساسی روبرو هستیم و آن این است که علم چگونه می‌تواند ما را در مسیر پیشرفت کمک کند. یکی از حوزه‌های کاری اندیشکده علم آن است که با همفکری صاحب‌نظران حوزه و دانشگاه به فهم، درک و ادبیات مشترکی در این خصوص دست یابد. ما تا به درک و برداشت مشترکی از واژه «علم» نرسیم، قادر نخواهیم بود هیچ‌گونه سیاست‌گذاری صحیحی انجام دهیم. ماهیت نهاد علم و ارتباط این نهاد با دیگر نهادهای جامعه دو موضوع اصلی مرتبط با حوزه فعالیت اندیشکده علم است. ضمناً بررسی سیاست‌های کلان و راهبردی کشور در حوزه علم و فناوری و ارزیابی میزان تحقق برنامه‌ها، مسائل و چالش‌های موجود و راه‌های غلبه بر آنها از دیگر ماموریت‌های اندیشکده علم است.

گفت و گو از خبرنگار ایسنا: معصومه نصیری

انتهای پیام