«جهانبيني عطار يكپارچه است» گفتوگو با مهدي مدائني در آستانهي روز بزرگداشت عطار
مهدي مدائني عطار را از كساني ميداند كه بيشترين تأثير را بر مولانا گذاشته است. جهانبيني عطار را يكپارچه و فارغ از تشتت ذكر ميكند و از همين جهانبيني به عنوان راهي براي كنار گذاشتن آثار مجعول كه به عطار منتسباند، ياد ميكند.
مصحح «ديوان عطار» در آستانهي روز بزرگداشت عطار نيشابوري در گفتوگو با خبرنگار بخش ادب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، سخنش را از دشواريهاي تصحيح متن عطار آغاز كرد و افزود: عطار از استادان عرفان ماست كه بسيار تأليف دارد و تا يكصد و چند كتاب به او نسبت دادهاند؛ در حاليكه بسياري به دست ما نرسيده و از سويي نيز در همينهايي كه باقي مانده، برخي ميتواند مجعول باشد؛ بنابراين براي تصحيح منقح عطار بايد واژهنامهاي را بر اساس تصحيحهاي انجامشده از آثار اين عارف تدوين كرد و در ادامه بر اساس اين واژهنامه، به تصحيح آثار عطار پرداخت؛ از همينرو و بر حسب ضرورتي كه احساس ميشد، عليرغم تصحيحهاي انجامشده توسط سعيد نفيسي، تفضلي و... ، همراه مهران افشاري به تصحيح منقح از ديوان عطار اقدام كرديم، تا اين نياز به تصحيح منقح از ديوان عطار را كه احساس ميشد، پاسخ دهيم.
وي توجه به ساحت تفكر، زمان و دورهي تاريخي زبان يك شاعر را از ابزار فهم و تصحيح آثار او دانست و افزود: از اينرو ضرورت دارد براي تصحيح ديوان عطار با جهانبيني و انديشهي او آشنايي داشته باشيد؛ اما اين كافي نيست. از سويي توجه به لغت، ساخت واژگاني، امانتداري و مقارنهي زماني، ديگر لوازم تصحيح عطار و البته هر متن ديگري هستند.
مدائني زبان عطار را ساده توصيف كرد و گفت: او اهل كلام مطنطن نيست. حتا در غزلياتش خيلي كم دچار دشوارگويي ميشود و ميبينيم شور و شوريدگي كه در خانقاه براي اهل تصوف پيش ميآيد، در زبانش تسري پيدا ميكند. از سويي، زبان غزل عطار به نوعي بياني آموزشي دارد و در يك غزل، آموزههاي گوناگوني را بيان ميكند. همچنين در زبان عطار، بين غزل و قصيده تمايزي نيست و گاهي غزلهايش به قصيده تنه ميزنند. بگذريم از غزلياتي كه كوتاه سروده شده و شور و جذبهاي خانقاهي دارند.
اين پژوهشگر با اشاره به ماجراي ديدار مولانا با عطار در سنين جواني، خاطرنشان كرد: در آن ديدار، «منطقالطير»، بزرگترين اثر عطار، به مولانا سپرده ميشود كه بر او تأثير ميگذارد و به تعبيري، يكي از كساني كه بيشترين تأثير را بر مولانا نهاده، عطار بوده است. ضمن اينكه ميبينيم پس از سنايي و آن دوران فترت تا عطار، كسي جرياندار اين عرصه نبوده؛ جز او. و از سويي، عطار خود نيز از سنايي متأثر بوده است. به زعم من، بين نگاه مولانا و عطار قرابت بسياري است.
او در ادامه متذكر شد: من جهانبيني عطار را آنگونه كه در «منطق الطير» گفته، همهجا، در غزلها و مثنويهايي كه سروده، يكپارچه ميبينم. عطار از آدمهايي نيست كه ابتداي عمرشان جوري حرف بزنند و انتهاي عمرشان، جوري ديگر. يك قالب را كامل پذيرفته است و اهل خوشخدمتي به مراجعان متعدد نيست و يكي از راههاي كنار گذاشتن آثار مجعول كه به عطار نسبت داده شدهاند، جهانبيني اين عارف است.
مدائني به ايسنا گفت: به زعم من، عطار جوان معاصر است و معتقدم جوانان، جوانمردانهتر از ما ميانسالان با عطار برخورد كردهاند؛ چرا كه ميبينم بسياري از جوانان بر منتظر يار بودن كه در نگاه عطار دستورالعملي است، تأكيد دارند و ما مسنترها ميبايست در رويكرد خود نسبت به عطار و نگاهمان تجديد نظر كنيم و ضرورت دارد عرفان عملي عطار و ديگر عارفان را از آثار آنها بيرون بياوريم و از ميانهي اينهمه شك و ترديدي كه بر ما حاكم شده، بايد آن را دريابيم و به جوانان عرضه كنيم كه دنبال عرفان بوديسم، سرخپوستي و... نروند و به تعبيري مصداق «آنچه خود داشت، ز بيگانه تمنا ميكرد» نباشيم.
او متذكر شد: آنچه عطار و ديگر بزرگان گفتهاند، براي اين نيست كه با آنها كلاس بگذاري. بنده نميدانم عطار كجا رفت و تا كجا رسيد؛ اما ميتواند به ما دل دهد و ميتوانيم به او بپردازيم. عطار نتيجهي مستقيم ارتباط با كلام وحي است و نميگويد كه بنشين صرف و نحو عربي بخوان تا استاد مطالعات قرآني شوي؛ بلكه عطار و عطارها انسانهايي اهل عمل هستند. نام مرا بگذاريد عطارشناس؛ عطارشناسي كه زندگياش به عطار هيچ ربطي ندارد، به چه درد ميخورد؟ به زعم من، هيچ راهي غير از اين راه نيست كه عطار به ما آموخت و عارفان ما انسانهاي صادقي بودند و امروز ما هرچه ميكنيم، بر گردهي صداقت آنها سوار است.
مهدي مدائني در پايان گفت: چيزهايي بر گردهي افسانهها دربارهي عطار به دست ما رسيدهاند، مثل همان حكايت داروخانه كه چه بود و چه شد و... ؛ اما به زعم من، عطار كسي نيست كه يكشبه عطار شده باشد. كار يك روز و دو روز نبوده؛ بلكه پشت آن زمان بوده و اين درياي انديشه با يكصد و چند اثر حاصل عبور از ميانسالي به كهنسالي است و اين تحول به سادگي صورت نگرفته است. تا كار نشود و همت عالي كنارش نباشد، به اينجا نميرسد.
به گزارش ايسنا، مهدي مدائني متولد سال 1325 در بم، سال 1342 وارد دانشكدهي الهيات شده و در رشتهي حكمت و فلسفه اسلامي ادامهي تحصيل داده است. زير نظر مجتبي مينوي در بنياد شاهنامهي فردوسي به تصحيح «شاهنامه» پرداخته است. زماني را نيز به همراهي پرويز ناتل خانلري در بنياد فرهنگ ايران گذرانده است و اكنون در پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي كارش را دنبال ميكند.
تصحيح داستان «رستم و سهراب» و «سياوش» با همكاري مهدي قريب، تصحيح «هفت لشكر» همراه با مهران افشاري، تصحيح «ظفرنامه»ي حمدالله مستوفي كه جلد اول آن را به تنهايي انجام داده و باقي مجلدات را با همكار مهران افشاري دنبال كرده و در نهايت، تصحيح «ديوان عطار» با همكاري مهران افشاري، از تلاشهاي مدائني براي تصحيح متون مهم ادبيات ايراناند.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بیاحترامی به اشخاص، قومیتها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزههای دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر میشود.
نظرات