دکتر ابوالفضل مساعدی در گفت‎‌وگو با ایسنا در خصوص مدیریت منابع آب در کشور اظهار کرد:  مدیریت منابع آب یکی از مهمترین مسائل اساسی کشور است. در حوزه آب دیدگاه فنی بیشتر حاکم بوده و کمتر به دیدگاه مدیریتی پرداخته شده است. در ایران بیشتر به بحث انتقال آب، حفر چاه، تامین آب و.....  توجه شده و کمتر به موضوعات اساسی در مدیریت آب پرداخته شده است. مدیریت منابع  آب مدیریتی چند جانبه بوده و صرفا از طریق مسائل فنی نمی‌شود آب را مدیریت کرد. 

وی افزود: البته بخشی از مشکل آب نیز طبیعی است، زیرا جمعیت در  طی 50 سال گذشته 20 برابر شده است، ولی بارندگی تغییری پیدا نکرده است. پس سهم هر نفر از منابع آب مشهد کاهش پیدا کرده است. 
عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی در مورد دلایل عدم توجه به مدیریت آب در کشور عنوان کرد: واقعیت این است که ده‌ها سال است در  وزارت نیرو  شرکت مدیریت آب وجود دارد، اما مدیریت بیشتر در تامین آب بوده است. در طی گذشت سالیان و حرکت به جلو، سطح آب زیرزمینی روز به روز کاهش پیدا کرده است بنابراین شاید امروز به اجبار به این نتیجه رسیده‌ایم که مدیریت منابع آب صرفا با دیدگاه تامین پاسخگو نیست .

وی خاطر نشان کرد: بحث اصلی این است که آب در کشور دولتی شد و مدیریت دولتی آب پاسخگو نبود. هزاران سال مردم با توجه به اقلیم کشور  از منابع آب به صورت کامل و بدون مشکل اساسی استفاده می‌کردند، اما وقتی مدیریت آب دولتی شد، احساس مسئولیت در مورد آب و منابع آن کاهش پیدا کرده و رقابت در استفاده از منابع آب بیشتر شد. این مساله یعنی عدم مدیریت یکپارچه منابع آب در مناطق کشاورزی به خوبی دیده می‌شود.

مساعدی با تاکید بر اینکه «در مدیریت یکپارچه منابع آب سعی می‌شود تا اندرکنش‌ها، واکنش‌ها و کنش‌هایی که بین اجزای مرتبط با مدیریت منابع آب همزمان با هم مورد بحث وبررسی قرار می‌گیرند»، خاطر نشان کرد:  در مدیریت یکپارچه منابع آب تنها دولت مدیریت یکپارچه منایع آب را بر عهده نخواهد داشت، بلکه مردم،کشاورزان، بهره‌برداران و .... نیز تصمیم گیرنده هستند و دولت در نهایت یک هماهنگ کننده است. در مدیریت یکپارچه آب دیدگاه صرفا فنی نیست، بلکه مدیریت یکپارچه منابع آب دیدگاهی اقتصادی، اجتماعی،  فرهنگی، اکوسیستمی، حفاظت محیط‌زیستی و دیدگاهی جامع و پایدار است. 

وی در خصوص  همکاری‌های بین‌المللی در زمینه آب عنوان کرد: آب و اقلیم مرزهای سیاسی را نمی‌شناسد و آب مبحثی جهانی است. بحث مدیریت منابع آب با دیدگاه کلان بحثی صرفا منطقه‌ای ، استانی و کشوری نیست. بسیاری از کشورها بیش از 40 سال است که به این نتیجه رسیده‌اند.   ولی در کشورهای آسیایی این مساله کمتر مورد توجه قرار گرفته است. متاسفانه تقریبا در کشور ما مبحث دیپلماسی آب در دانشگاه تدریس نمی‌شود. این رشته نیاز به درک مباحث فرهنگی، فنی مرتبط با آب، اجتماعی و  سیاسی دارد.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی در مورد پیمان‌های بین‌المللی در بحث آب گفت: این پیمان‌ها بیشتر به صورت کلی‌گویی است، آیین نامه‌ها و مقرراتی در این زمینه وجود دارد. سازمان ملل نیز در این زمینه چند سال پیش مقرراتی وضع کرد و از کشورها خواست این مقررات را رعایت کنند. اما متاسفانه بعضی از کشورها مانند ترکیه به این پیمان‌ها عمل نمی‌کنند. برای مثال ریزگردی که در نیمی از کشور به وجود آمده به دلیل همین موارد است. کشورهای بالا دستی نسبت به آب احساس مالکیت می‌کنند و حجم بسیار زیادی از آب را در کشور خود نگه می‌دارند. در نتیجه کشورهایی مانند سوریه، عراق و در نهایت ایران با مشکلاتی مواجه شده‌اند. از  طرف دیگر در شرق کشور خشک شدن هامون نیز مشکل اساسی را در کشور به وجود آورده است. 

وی ادامه داد: از سال  1355 ایران و افغانستان قراردادی در زمینه حق‌آبه هامون دارند که افغانستان موظف است حجمی از آب را به ایران منتقل کند، اما متاسفانه چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب این مساله عملی نشد. در بعد انقلاب نیز تفاهم‌نامه‌ای بین دو کشور امضا شد و زمانی که وزارت خارجه کشورمان  پیگیر این مساله شد دولت افغانستان اعلام کرد ما به تعهدمان پایبند هستیم، اما در مسیر حرکت آب به ایران کشاورزان آب را برداشته کرده و در نتیجه از عهده ما خارج است. 

مساعدی درخصوص مداخلات انسانی در بحث آب تصریح کرد: انسان باید سعی کند اکوسیستم را به خوبی حفظ نماید. مدیریت منابع آب نباید مداخله جویانه باشد. متاسفانه با توجه به اینکه در بسیاری از شهرها و کشورها توان اکولوژیک کمتر از میزانی است که باید باشد، به منابع بسیار فشار می‌آید. اگر هم نیاز به مداخلاتی هست این مداخلات باید هوشمندانه باشد. 

وی در مورد ساخت سد و مدیریت آب با ساخت سد خاطر نشان کرد: به طور کلی به سد سازی  به  صورت  صفر و یک نمی‌توان نگریست. واقعیت این است که در ساخت سدها  باید بررسی‌های دقیقی صورت گیرد، تا سدسازی کمترین اثرات منفی و بیشترین اثرات مثبت در دراز مدت را به همراه داشته باشد. مدیریت منابع آب صرفا ساخت سد نیست. سد طرق در مشهد یکی از سدهایی که قبل از تکنولوژی‌های امروزه وجود داشته است.  این سد حداقل 300 سال قدمت دارد. این نشان می‌دهد که گذشتگان ما در دوره‌های قبل به بحث ذخیره آب فکر می‌کردند. اما مشکل اینجا است که در سدسازی افراط صورت گرفته و حق‌آبه محیط زیست پایین دست در نظر گرفته نشده است. در مواردی سدسازی اثرات مثبتی نیز داشته است. امروزه در پروژه‌های سدسازی بحث پیوست محیط‌زیستی مورد توجه قرار می‌گیرد.  

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی با اشاره به اینکه «توجه به پیوست‌های محیط‌زیستی در یکی دو دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است» عنوان کرد: به دلیل عدم رعایت حق‌آبه محیط زیست مشکلات بسیار زیادی که در گذشته نبوده امروزه به وجود آمده است و این مساله بسیار جدی‌تر مورد توجه قرار می‌گیرد. البته این نکته باید مورد توجه قرار بگیرد که سدسازی تنها در زمینه ذخیره آب نیست، بلکه مهار سیلاب‌ها نیز مورد توجه است.

وی درخصوص آب‌های سطحی و مشکلات انتقال بین حوزه‌ای آب بیان کرد: از دیدگاه مدیریت منابع آب تا جایی که امکان دارد نباید این  انتقال صورت گیرد و گاهی در موارد خاص این کار انجام می‌شود. برای مثال انتقال آب از عمان به مشهد مطرح شده و بنده با چنین انتقالی شخصا مخالف هستم. این انتقال از نظر اقتصادی و از نظر محیط‌زیستی نیز در دراز مدت به صرفه نیست. زیرا در انتقال آب از دریای عمان به مشهد طبیعتا شوری آب گرفته شده و نمک آب در حوزه عمان باقی مانده و در همانجا مشکل ایجاد می‌کند. آبی که به مشهد می‌رسد  نیز چون از خارج  حوزه وارد منطقه می‌شود در دراز مدت می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کند. برای مثال وقتی آب از سددوستی به مشهد رسید سطح آب در مشهد بالا آمد و به بخش‌هایی از مشهد به خصوص حاشیه شهر مشهد صدماتی وارد شد. اگر  ضایعات تولید شده در مزرعه، در هنگام حمل و نقل و در زمان مصرف کاهش پیدا کند آب حاصل از صرفه جویی به مراتب بیشتر از آبی خواهد شد اکه از حوزه عمان به مشهد می‌رسد.

مساعدی با تاکید بر اینکه «در گذشته آب به سه بخش تخصیص داده  می‌شد اما حدود 20 سال است که این تقسیم‌بندی تغییر پیدا کرده است»، گفت:  امروزه یک نیاز اساسی دیگر به نام محیط‌زیست وجود دارد. اگر قرار است آب تخصیص پیدا کند اولویت اول بخش شرب، اولویت دوم محیط‌زیست، اولویت سوم صنعت و اولویت آخر کشاورزی است. در بحث مصرف آب شرب سرانه مصرف در ایران 2 برابر اروپا است. بخشی از این مصرف طبیعی بوده و مربوط به اقلیم کشور است. اما بخش عظیمی از این مصرف مربوط به عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. سهم صنعت در کشور ما در مصرف آب برخلاف سایر دینا  بسیار ناچیز است، سهم صنعت نصف سهم مصرف شرب است. بر اساس آمار تقریبی آب در بخش کشاورزی حدود 89 درصد، در بخش شرب هفت الی هشت درصد و در بخش صنعت دو درصد مصرف می‌شود.

وی ادامه داد: البته در آینده خواسته یا ناخواسته سهم کشاورزی از مصرف آب کمتر خواهد شد زیرا منابع آب ما محدود است.  از این مقدار محدود سهم بخش شرب به دلیل افزایش  جمعیت و مسائل وابسته به آن و از طرفی سهم صنعت بیشتر خواهد شد. باید به سهم محیط زیست برای رسیدن به پایداری توجه شود.

انتهای پیام