مسجد جامع قروه، یکی از بناهای تاریخی روستای قروه در کیلومتر ۱۵ جاده ابهر به تاکستان در استان زنجان است. این مسجد که به مسجد جمعه نیز معروف است، از آثار دوران سلجوقی و یکی از مهم‌ترین مساجد ایران از لحاظ تزئینات خطی و کتیبه‌ای به حساب می‌آید که با قدمت یک‌هزار سال در ۱۸ کیلومتری شرق شهرستان ابهر قرار دارد.
این مسجد مانند مساجد دوران سلجوقی به سبک چهار ایوانی ساخته شده و گنبد زیبای آن بر چهار فیل‌پوش استوار است. فضای اصلی مسجد، صحن گنبدداری است که دو شبستان را در غرب و شرق خود جای داده است. گنبد زیبای آجری آن به واسطه چهار فیل‌پوش به ضلع‌های چهارگانه استوار شده که این فیلپوشها روی تخته ضخیمی با زاویه ۴۵ درجه قرار داده و بعد با کمک قوس‌های بلندی اجرا شده‌اند.
نحوه قرارگیری این چهار فیل‌پوش به شکلی است که با اتصال به چهار طاق‌نما، پلان مربع ساختمان شبستان به دایره تبدیل شده است. اجرای گنبد روی یک پلان مربع شکل کار سختی در معماری است که برای اولین‌بار در تاریخ توسط معماران ساسانی اختراع و توسط معماران دوره اسلامی به حد اعلای خود رسید.
مسجد جامع به واسطه تزئیناتی از قبیل گچ‌بری و دو کتیبه در زیر فیلپوشها آراسته شده است که کتیبه‌های آن تاریخ ساخت مسجد را در سال ۴۱۳ هجری‌قمری و تاریخ مرمت بنا را در سال ۵۷۵ هجری قمری بیان می‌کنند. بنای مسجد جامع در تاریخ در سال ۱۳۴۱ به شماره ۴۳۳ در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسید.
در همان سال یک گروه باستان‌شناسی خارجی به سرپرستی آقایان ام.ای.وی ور، گلایس و خانم هلن تحقیقات و پژوهش‌هایی در خصوص بنا انجام داده‌اند که نتایج آن در دست مقامات ایرانی آن زمان قرار نگرفت. مسجد جامع قروه، یکی از بناهای تاریخی ارزشمند منطقه ابررود است. این مسجد از آثار بسیار ارزشمند و قابل مقایسه با شبستان‌های مسجد جامع قزوین است. کتیبه‌های این مسجد شهرت زیادی دارند که شامل کتیبه‌ای به خط ثلث با تزیینات نگاره‌های گیاهی در پای فیلپوشها و کتیبه به خط نسخ در بالای محراب همراه با ترنج‌های درهم بافته شده گچی و سطوح زیبا با طرح‌های آجرچینی است.
تزیینات ذکر شده این مسجد دوره سلجوقی را تبدیل یه یکی از شاهکارهای هنری قرون میانی اسلامی ساخته است. با توجه به تحقیقات انجام شده توسط باستان‌شناسان ایرانی، بنای مسجد جامع با استفاده از مصالح بنای قدیمی، به جای بنای قبلی در تاریخ ۴۱۳ هجری قمری ساخته شده است. بنا از سه قسمت اصلی گنبدخانه و شبستان در ضلع‌های شرقی و غربی تشکیل شده است که بعد از گذشت زمان و بر اثر عوامل طبیعی و غیرطبیعی تخریب شد. بعد از تخریب دوباره در تاریخ ۵۷۵ هجری قمری مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
لازم به ذکر است که در حین گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی یک لایه از خاکستر همراه با زغال به قطر ۴ سانتی‌متر به دست آمد که نشان می‌دهد بنای اصلی قبل از تبدیل به مسجد هم کاربری خاص خود را داشته است. معماری طاق مسجد بر اساس چهار طاقی آتشکده‌های ساسانی بنا شده است، عده‌ای عقیده دارند شاید این مسجد بر روی آتشکده‌ای از دوره ساسانی بنا شده باشد که لازم است در این خصوص مطالعات تخصصی باستان‌شناسی صورت گیرد.
مسجد جامع قروه، قدیمی‌ترین مسجد در استان زنجان است محلی که مسجد جامع قروه در آنجا واقع شده، به نظر می‌رسد که بلندترین بخش‌های روستا باشد؛ چراکه هم‌اکنون مسجد آجری قروه از بیشتر نقاط روستا قابل رویت است. از پی تا زیر فیلپوشها از آجرهای بزرگ‌تر به ابعاد ۳۱ در ۸ سانتی‌متر و سپس به جهت اجرای تزئینات در فیلپوشها و پوسته گنبد از آجرهای کوچک‌تر به ابعاد ۲۱٫۵ در ۵ سانتی‌متر استفاده شده است. پاطاق فیلپوشها روی تخته قطوری که با دیوار ۴۵ درجه زاویه دارد، قرار داده شده و سپس قوس پنج او هفت تند با ساقه بلند اجرا شده، به‌طوری که چهار فیل‌پوش متناوب با چهار طاق‌نما که از نظر سبک و ابعاد یکسان است، پلان مربع شبستان را به دایره تبدیل کرده، فیلپوشها و طاق‌نماها عموما به تزئینات آجری و هندسی مزین است. بالای آن‌ها طاق‌نماهای کوچک‌تری که قوس پنج او هفت کند با ساقه بلند دارد، پایه‌ی طاق عرقچین گنبد را تشکیل می‌دهد.
مانند هر بنای تاریخی دیگری نزولات آسمانی بلایای طبیعی و یا دست درازی انسان به میراث فرهنگی آسیب‌هایی به این مسجد وارد کرده است که این امر سبب شده مسئولان میراث‌فرهنگی استان دست به کار شده و نسبت به تعمیر شبستان قدیمی‌ترین مسجد استان اقدام کنند که در همین رابطه مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان، از تعمیرات در مسجد قروه ابهر خبر داده و می‌گوید: دیوار شمال شرقی شبستان مسجد جامع هزار ساله قروه ابهر مرمت شد.
امیر ارجمند می‌افزاید: آسیبی از قدیم‌الایام در دیوار شمال‌شرقی مسجد جامع قروه وجود داشت که با پاک‌سازی املاک مجاور، فرصتی مناسب برای مرمت این دیوار به وجود آمد و در سال‌جاری این دیوار با ملات متناسب، تقویت و مقاوم‌سازی شد.
وی در خصوص معماری مسجد جامع قروه، اظهار می‌کند: این مسجد به سبک چهار ایوانی ساخته شده و گنبد زیبای آن بر چهار فیل‌پوش استوار است.
ارجمند یادآور می‌شود: مسجد جامع قروه به واسطه تزییناتی چون گچ‌بری‌های زیبا و دو کتیبه که بر آن تاریخ ساحت سال ۴۱۳ هجری‌قمری و تاریخ مرمت به سال ۵۷۵ ذکر شده، واجد ارزش تاریخی ویژه‌ای است.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان ادامه می‌دهد: این مسجد هزار ساله از قدیمی‌ترین مساجد تاریخی استان است که به مسجد جمعه نیز معروف بوده و از آثار دوره سلجوقی متعلق به قرن پنجم هجری قمری به شمار می‌رود.
انتهای پیام
نظرات