شاید بهتر است بگوییم داستان این خانه مرموز است؛ به اندازه‌ای که نیاز به یک سرنخ جدید دارد. یک روز می‌گویند خانه متعلق به یکی از امام جمعه‌های وقت بوده – در گذشته لقب امام جمعه‌ها «ظهیرالاسلام» بوده است – و روز دیگر سندی به دست می‌آید که خانه متعلق به سردار تنکابنی است، اما باز هم افرادی پیدا می‌شوند که خود را از قدیمی‌هایی می‌دانند که به این خانه رفت‌وآمد داشته‌اند و نه تنها باز هم قدمت خانه را به حضور «ظهیرالاسلام» می‌دانند، بلکه ادعا دارند در این خانه جلسات «انجمن اخوت» تشکیل می‌شده و حتی پا را فراتر می‌گذارند و ادعا می‌کنند، یکی از توپ‌های مخالفان مشروطه خواه هم در این خانه منفجر شده است.

به گزارش ایسنا، احمد شریفان، دبیر شورا یاری محله بهارستان که به جمع تهران‌گردان تیم احمد مسجد جامعی در بازدید از این خانه در خیابان شهید قائدی، محله ولی‌آباد ملحق شده است، می‌گوید: این‌جا خانه‌ی یکی از دوستان ما بود، این خانه را به تامین اجتماعی فروختند و از این منطقه رفتند.

او با بیان این‌که این خانه تا سال ۱۳۵۶ در اختیار انجمن اخوت بوده، ادامه می‌دهد: تا آن سال جلسات این انجمن در این مکان برگزار می‌شد. هر چند املاک منطقه به نام «سردار تنکابنی» اما ظهیرالاسلام در این خانه مستقر بوده است و حتی در این فضا با نام حضرت علی (ع)، ۱۱۰ صندلی با نام ۱۱۰ نفر مشخص شده را معرفی کرده بود.

وی بانی این جلسات را صفی‌علی شاه یا «میرزا حسن اصفهانی» معرفی می‌کند که سال ۱۳۱۶ قمری درگذشت و سال ۱۳۱۷ قمری ظهیرالاسلام این اقدامات را برای همه منتشر می‌کند و حتی می‌افزاید: استبداد صغیر در این‌جا شکل گرفته است و این خانه تبدیل به مکان جلسات انجمن اخوت و رابط حکومت با مردم می‌شود.

او اضافه می‌کند: قبل از انقلاب جلسات تابستانی در این خانه شکل می‌گرفته است و مجوز جلسات را ز مضفرالدین شاه می‌گیرفتند، حتی تاسیس انجمن ۱۳۱۷ قمری با تصویر تبرزین و کشکول حک شده است.

شریفان با بیان این‌که تا قبل از انقلاب اسلامی برخی کنسرت‌ها نیز در حیاط این خانه برگزار می‌شود، در مورد سرنوشت ۱۱۰ صندلی انجمن اظهار می‌کند:متاسفانه آن‌ها در طول سال‌ها به غارت رفته‌اند.

او که خود را یکی از قدیمی‌های محله می‌داند، می‌افزاید: تا همین چند سال پیش مالک خانه آب به دیوار بنا می‌ریخت تا پی‌اش سست شود و بریزد، اما خوشبختانه تصمیم بر آن شد تا بالاخره خانه را مرمت کنند.

شریفان هر قدر که میزان تعجب تیم تهرانگردی از حرف‌هایش بیشتر می‌شود، توضیحات بیشتری درباره‌ی ظهیرالاسلام و سابقه‌ی استقرار اعضا و انجمن‌های مختلف در این خانه بیان می‌کند.

او می‌گوید: یک ظهیرالاسلام در گذشته در منطقه زندگی می‌کرده که وی نماینده مجلس بوده است. خانه‌ی او ابتدای ظهیرالاسلام ابتدای کوچه تخت داوود بود که چند سال قبل آن خانه به فروش رفت و و جای آن مجتمعی ساخته شد. ابتدا دهه پنجاه در این خانه روضه‌خوانی برگزار می‌شده و سپس ظهیرالاسلام یا ظهیرالعابدین در این خانه سکونت داشته است. اماسردار تنکابنی املاک این منطقه را در اختیار داشته ولی خود او در این خانه ساکن نبوده است، پدر او «آسید ابوالقاسم» بود و پسرش «حاج زین‌العابدین» است، حتی آقای کاشانی نوه‌ی زین‌العابدین بوده است و پدر ظهیرالاسلام نیز در این خانه زندگی کرده است.

وی ادامه می‌دهد:‌ حتی با تاکید دوباره نسبت به برگزاری جلسات انجمن اخوت در این خانه، می‌گوید: دبیر انجمن اکنون با حدود ۱۰۰ سال سن در شهر قم زندگی می‌کند.

او حتی در مورد فیلم‌هایی که خبرنگار ایسنا حدود هفت سال پیش در یکی از اتاق‌های این بنای تاریخی دیده بود و حالا چیزی از سرنوشت‌شان مشخص نیست، می‌گوید: بعدا در مورد آن فیلم‌ها توضیح می‌دهم، اما دیگر فرصتی برای توضیح حرف‌اش نیست.

دور تا دور حیاط خانه را آوار خاک، چوب‌، مصالح ساختمانی و سنگ‌هایی که به نظر می‌رسد قرار است جای دیوارها را بگیرند، پر کرده‌اند. اتاق‌های زیرزمین را کامل تخلیه و تا بخش‌هایی مرمت کرده‌اند.

فضای باز زیادی به چشم می‌آید که تا همین سال گذشته اصلا به نظر نمی‌رسید چنین فضای بزرگی زیرِ زمین این خانه وجود دارد. در حیاطِ پشتی ساختمان کارگاه مرمت به نظر جدی‌تر عمل می‌کند، پیمانکار سازمان تامین اجتماعی یک آبراهه در حیاطِ پشتی کشف کرده و دو قبر که استخوان‌های چند حیوان مانند مرغ و گوسفند و مهره‌های مار در آن‌ها به دست آمده‌اند و حتی کوزه‌های سفالین. و جالب‌تر به دست آمدن سازه‌ی یک آب‌انبار در این مکان تاریخی است.

 داخل خانه می‌شویم، به جز یک اتاق دیگرفضاهای خانه هیچ تزئیناتی یا به قول پیمانکار پروژه هیچ آرایه‌های ندارد، سقف سک اتاق را فقط چوب‌هایی با فاصله پر کرده‌اند و کف اتاق دیگر از میانه‌های اتاق به فضای زیرزمین ریزش کرده است، با وجود این فضا، اما به راحتی می‌توان به طبقه‌ی بالای خانه رفت روی پشت‌بام، در بخش‌هایی حتی ایزوگام کرده‌اند و به راحتی تا کناره‌های بام می‌توانیم جلو برویم، از بالا حیاط پشتی با وضوح بیشتری قابل دیدن است. آبراهه، دو قبر و کوزه‌های سفالین شکسته و چند تکه استخوان باقی مانده از دو قبر هر کدام با یک ترکیب کنار یکدیگر حفاری شده و درآمده‌اند.

داوود دانشیان - مدیر و پیمانکار پروژه‌ی مرمت و بهسازی خانه‌ی خیابان هدایت - اما در توضیح تاریخچه این خانه و تاکیدی که نسبت به نام این بنا یعنی «ظهیرالاسلام» دارد، در مقابل پرسش‌های خبرنگار ایسنا که براساس پژوهش‌ها اعلام شده این خانه متعلق به سردار تنکابنی است، می‌گوید: سردار تنکابنی ملاکِ زمین‌های این منطقه بوده، او آن‌ها را می‌خرد، زمین‌ها را می‌سازد وسپس واگذار می‌کند، اما ظهیرالاسلام نخستین کسی است که در این خانه زندگی می‌کند.

وی حتی نسبت به ثبت ملی این خانه با نام «خانه ظهیرالاسلام» در فهرست آثار ملی تاکید می‌کند و می‌گوید:‌ با این وجود به طور صددرصد شک داریم که این خانه متعلق به«ظهیرالاسلام» هم باشد. یکی از دلایل تردید ما سند خانه است که در ان نوشته شده این خانه از سال ۱۳۱۵ متعلق به «سید مصطفی کاظمی» بوده است، البته شاید به دلیل اشتباه فامیلی این نام در سند خانه ثبت شده باشد.

به گفته‌ی او، براساس اسناد، مالک خانه در دوره‌ای در سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۶  خانه را به صورت مداوم به افراد مختلف اجاره می‌داده که شش نفر در ان زندگی کرده‌اند، تا این که شخصی با نام «آزاد» خانه را می‌خرد و ظاهرا خانه‌ی مهمی هم نبوده است.

مدیر پروژه مرمت و بهسازی این خانه تاریخی اضافه می‌کند: به نظر می‌رسد بیشتریندرصدِ تغییرات معماری ایجاد شده متعلق به دوره‌های است که توسط آقای آزاد خریداری شده است.

او که از سوی معاونت پژوهشی دانشگاه تهران مرمت این خانه را برعهده گرفته است، قدمت این خانه را متعلق به اواخر قاجار می‌داند و می‌افزاید: زیزمین‌ها خاکبرداری شده و در حال مرتب شدن، ساماندهی و مرمت هستند.

دانشیان مالک اصلی این خانه را سازمان تامین اجتماعی می‌داند و می‌گوید:‌ آن‌ها از مدت‌ها قبل برای توسعه‌ی این ملک برنامه‌ داشتند تا آن را توسعه داده و الحاقاتی به آن اضافه کنند، اما  میراث‌فرهنگی موافقت نکرد و در نهایت با مرمت این بنا موافقت شد و تصمیم بر آن شد تا این ملک بعد از مرمت در اختیار «موسسه انتشارات علمی وفرهنگی» یکی از موسسات وابسته به سازمان تامین اجتماعی قرار گیرد.

وی با اشاره به کشف چند سازه و آثاری از گذشته در حیاط پشتی این خانه ادامه می‌دهد: علاوه بر به دست آمدن دو قبر و آبراهه، سازه‌ی آب انبار نیز در این فضا وجود داشته است.

او می‌گوید: جای ساختمان دوم پشت بنای اصلی نیز یک آب‌انبار در این منطقه بوده که وظیفه‌ی آبرسانی به سیستم ساختمان‌ها را برعهده داشته است. یک مخزن بوده که به هشت خانه آبرسانی می‌کرده است.

دانشیان این هشت خانه را از بنای موسوم به ظهیرالاسلام یا تنکابنی تا بنای اتحادیه شیشه می‌داند و بیان می‌کند:بعد از بررسی‌هایمان به این نتیجه رسیدیم که ساختمان اتحادیه نیز از نظر معماری هم‌شکل این بناست، آن سالم مانده، اما فقط برخی نماها را تغییر داده‌اند.

سمیه ایمانیان - ایسنا

انتهای پیام