نیلوفر آبی یا لوتوس با سه عنصر آب، باد و خاک گره خورده است، ریشه‌ی آن در گل و لایِ عمق آب (خاک)، ساقه‌ی رونده‌ی آن در آب و گُلِ آن با برگ های پهن به سمت نور خورشید به روی سطح آب رشد می‌کند، به عبارتی منبع الهی به او حیات می‌دهد. این گل در آب‌های راکد (مرداب) رشد می‌کند، بنابراین زرتشتیان آن را مقدس می‌دانستند و معتقد بودند که محیط نامناسب زندگی نمی‌تواند دلیلی بر بد پرورش یافتن انسان باشد.

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، گل نیلوفر آبی در دین زرتشت سمبل اهورا مزداست و در زمان هخامنشیان مظهر سه خدای میترا یا مهر، آناهیتا و اهورامزدا بوده است. این گُل از مصر به ایران آمده و بعد از آن به هند رفته و به مرور حالت بومی به خود گرفته است.می‌توان لوتوس را نماد نجابت، رشد معنوی، کمال و چرخه‌ تولد و رشد انسان نامید. این گل در مصر نماد باروری و علامت مشخصه نیل علیا بوده است و در فرهنگ سومری و سامی در کنار ایزدان دیده می‌شود.

نیلوفر آبی در فرهنگ هند نماد خودزایی، نامیرایی، سلامتی و یک نشان تاریخی است و برای آریایی‌های باستانی، مظهر پیدایش مینویی و جاودانگی است؛ زیرا این گل تنها آفریده‌ای است که در مرداب‌ها پدید می‌آید. نیلوفر آبی با طلوع و غروب خورشید باز و بسته می‌شود، به همین دلیل مظهر خورشید است. هخامنشیان که به میترا دلبستگی فراوان داشتند از شاخه، گل و برگ نیلوفر که نماد میترا بود، در آرایش ساختمان‌های تخت جمشید استفاده بسیار کرده‌اند. 25 طرح متفاوت این گُل در تخت جمشید به تصویر کشیده شده است.

گل نیلوفر آبی

گُل نیلوفر در حجاری‌های طاق بستان کرمانشاه که مربوط به دوره ساسانیان است هم دیده می‌شود. نیلوفر به معنی "دارای نیروی فراوان ایزدی" است. نام گل نیلوفر در زبان سانسکریت به "پادما" یعنی (پایگاه نیرو)، در زبان مصریان "نیلوفرِ ایزد"، در زبان چینی "لی ین هوا" به معنی "حمل‌کننده بار و مسئول"، در زبان ژاپنی "رنگه" به معنای (رُز پنبه‌ای) و در زبان انگلیسی لوتوس (تمیز و مرتب) است.

نیلوفر در شرق باستان به اندازه‌ی گل رُز در غرب اهمیت دارد و در مصر باستان و بسیاری از بخش‌های آسیا مورد پرستش بوده است. جنبه‌ی تقدس نیلوفر به محیط آبی آن که نماد باستانی اقیانوس کهنی که کیهان از آن آفریده شده است برمی‌گردد.

برخی نمادهای مصری به نقش‌های تزیینی بین‌النهرین راه یافتند و از آن طریق به ایران آمدند، برای مثال لوتوس را نماد قدرت می‌دانند زیرا آن را می‌توان ابتدا در دستان "آشور پانیپال" و بعد در دست داریوش اول در تخت جمشید دید.

نیلوفر آبی در تمدن ایران به عنوان یک نشان تاریخی، مورد توجه هنرپردازان آریایی بوده است. «لوتوس» در ایران از جایگاه بلندی برخوردار بوده و از طرفی نماد نور بوده است، به طوری که ایرانیان باستان جشنی به همین نام داشته‌اند. در اسطوره‌های ایرانی از آناهیتا (ایزد آب‌های روان) و میترا (خدای روشنایی) نام برده شده که نماد آن‌ها لوتوس است. بنابر اعتقادات اساطیری، مِهر را رب‌النوع خورشید می‌دانستند و نیلوفر با آیین مهر، پیوندی نزدیک دارد.

ارتباط نزدیک ایزدانی چون میترا و آناهیتا که در ایران باستان اهمیت خاصی دارند، نشانه اهمیت این گُل است. در سنگ نگاره شاپور دوم در طاق بستان، مِهر که به روی لوتوس بزرگی ایستاده دیده می‌شود. یک نوع لوتوس بسیار بزرگ در هندوستان می‌رویده که نامش "ویکتوریا رگیا" بوده که می‌توانسته وزن یک بچه یا انسان کم وزن را تحمل کند. در سنگ‌نگاره‌ی‌ طاق بستان، مِهر که به روی ویکتوریا رگیا ایستاده، دیده می‌شود که بخشاینده‌ی فرّ پادشاهی است.

آناهیتا به عنوان یک اسطوره‌ی جهان شمول، با آب در ارتباط است که نمادهای او گل لوتوس، ماهی و سبوی آب هستند. نام این خدا (آناهیتا) نخستین‌بار در کتیبه‌های هخامنشی دیده شده، بنابراین لوتوس را گل آناهیتا نیز می‌گویند.

با توجه به تصاویر و نقش‌های برجسته‌ در تخت جمشید، لوتوس زینت‌بخش تمدن هخامنشیان است و در کارهای هنری ظاهر می‌شود. هنرمندان هخامنشی انسان را به دنیایی ورای آنچه هست می‌برند؛ دنیایی بی‌زمان و بی‌مکان و دنیای عرفان. آشوری‌ها و مادها لوتوس و گل آفتابگردان را در تزیینات قصرهایشان به کار برده بودند، اما هنرمندان هخامنشی که نقش نیلوفر مصری را ترجیح می‌دادند، با افسانه‌های مربوط به آن آشنا شدند و انگیزه‌ای برای تلفیق آن‌ها با باورهای ایرانی یافتند.

نقوش گل لوتوس در تخت جمشید

در تخت جمشید پایه ستون‌هایی به شکل نیلوفرِ برگشته وجود دارد که رمز کمال و قدرت حیات‌بخش است. سرستون تخت جمشید در ایران، سرستون‌های تالار "کرنک" در مصر و سرستون قصر "آشوکا" در پاتالی پوترای هند نمایانگر سرستون‌های زنگوله‌ای است که در این سه تمدن موجود هستند. در معماری مدرن هم از نقش گل لوتوس برای تزئینات ساختمان‌ها استفاده می‌کنند.

مرداب بندر انزلی از جمله مکان‌های سرشناس در ایران برای رشد نیلوفر آبی است که هرساله گردشگران بسیاری را به این مکان می‌کشاند.

انتهای پیام