/ثبت جهاني 9 باغ ايراني/ باغ اكبريه؛ نمونه‌اي برجسته از باغ‌هاي ايراني
باغ ايراني به‌عنوان يک ساختار کامل، بيانگر رابطه‌ي تنگاتنگ ميان بستر فرهنگي و طبيعي و نشانه‌اي از سازگاري و همسو کردن نيازهاي انسان و طبيعت است. در گذشته، باغ ايراني بروز توان نهفته‌ي محيط و ادراک پيچيدگي‌هاي آن بود. خالق باغ با اتکا بر دانش تجربي خود، فضايي را ايجاد مي‌کرد که سبب بقا و پويايي بستر طبيعي مي‌شد. اكنون اين باغ در ايران به‌عنوان يكي از مهم‌ترين هويت‌هاي تاريخي براي هميشه در تاريخ ايران و جهان جاودانه شده است. «باغ اكبريه» در بيرجند نيز از اين قاعده مستثنا نيست.
به گزارش خبرنگار بخش ايران‌شناسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، براي انتخاب اين باغ به‌عنوان يكي از آثار جهاني، مواردي كه بايد بررسي مي‌شدند، در سه بخش شامل ارائه‌ي شواهدي مبني بر شاهكار بودن اثر و نشانه‌هايي از نبوغ خلاقانه‌ي بشري در خلق آن، ارائه‌ي اين‌كه اثر گواهي يگانه، منحصربه‌فرد و استثنايي از يك سنت فرهنگي خاص است كه زنده و جاري يا از بين رفته است و همچنين ارائه‌ي شواهدي دال بر اين‌كه اثر نمونه‌اي بارز و برجسته از سكونت بشر به‌صورت بومي، كاربري بهينه از زمين، آب يا دريا و يا نمايانگر فرهنگ خاص و ويژه يا شاهدي بر ارتباط خاص انسان با محيط است، بررسي شد.
درباره‌ي نخستين مورد يعني ارائه‌ي شواهدي مبني شاهكار بودن اثر و نشانه‌هايي از نبوغ خلاقانه بشري در خلق آن، بايد به اين نكته توجه كرد كه مجموعه‌ي باغ و عمارت اكبريه در سرزمين‌هاي گرم و خشك بيرجند نشانه‌اي از سرزندگي خاك و تمثيلي از بهشت برين بر گستره‌ي زمين است. هنرمندان معمار تلاش بسيار داشتند تا باغ‌شان در همه‌ي فصول سال سرسبزي، زيبايي و بهره‌دهي خود را در يك نظام زيست‌محيطي بسته و جدا حفظ كند.
به همين دليل است كه از عمده‌ي مسائلي كه هنگام طراحي و ايجاد اين باغ مورد توجه قرار گرفت، وسعت و گشادگي باغ بود كه ثمره‌ي هندسه‌ي خاص آن و كاربرد همه‌ي عوامل طبيعي و هنري است كه در اصل، هويت باغ ايراني از آن‌ها ناشي شده است.
جلوه‌ي عمل خلاقانه‌ي معمار و شاهكار بودن اين باغ زماني تجلي مي‌يابد كه دريابيم، مهم‌ترين نكته‌ي شاخص در معماري باغ، نبوغ معمار در جدال با طبيعت ناسازگار بياباني منطقه و استفاده‌ي بهينه از آب براي برپا نگه داشتن فضاي سبز باغ، تعامل با محيط و چشم‌انداز، رعايت اصول طراحي باغ ايراني، تنوع و تكثر در عين وحدت و حفظ سبك همراه با نوآوري در سايه‌ي شناخت و درك اقليت هر منطقه و تطابق امكانات موجود با نيازهاي طلبيده در ايجاد بهشت كوچكي در دل كوير است.
به گزارش ايسنا، درباره‌ي دومين مورد بررسي‌شده براي ثبت جهاني باغ اكبريه بيرجند، يعني ارائه‌ي شواهدي دال بر اين‌كه اثر گواهي يگانه، منحصربه‌فرد و استثنايي از يك سنت فرهنگي خاص است كه زنده و جاري يا از بين رفته است، مي‌توان اين بحث را مورد توجه قرار داد كه نخستين نمونه‌هاي باقي‌مانده از باغ ايراني را مي‌توان در بقاياي پاسارگاد جست‌وجو كرد كه بنيادي‌ترين عامل باغ ايراني، يعني چهارباغ در پلان اصلي آن وجود داشته است.
سنت طرح باغ ايراني براساس توجه و كاربرد خاص، مربع يا مربع‌مستطيل در تركيب كلي و اجزاي آن استوار است و اين خصيصه‌ي متمايز باغ ايراني است. اين سنت در دوران پس از اسلام در دوره‌ي صفوي شكوفا شد و در زنديه و قاجار به اوج رسيد كه نمونه‌هاي آن را در شهرهاي اصفهان، كاشان، شيراز، بيرجند و ... مي‌توان يافت. از ديگر خصوصيات ويژه و بارز باغ اكبريه‌ي بيرجند به پايبندي به اصول معماري باغ در عين تنوع و تكثر در فرم پلان‌ها كه ذوق و قريحه‌ي منحصر معمار آن گوياست، مي‌توان اشاره كرد.
ارائه‌ي شواهدي مبني بر اين‌كه اثر نمونه‌اي بارز و برجسته از سكونت بشر به‌صورت بومي، كاربري بهينه از زمين، آب يا دريا يا نمايانگر فرهنگ خاص و ويژه يا شاهدي بر ارتباط خاص انسان با محيط است، سومين ويژگي مورد بررسي براي ثبت يك باغ ايراني است. بر مبناي اين بند، آب به‌عنوان ركن اصلي رويش حيات و منشا شكوفايي در سرزمين‌هايي كه بهره‌ي كمي از اين موهبت داشته‌اند، بيشتر تمنا مي‌شده و در باغ ايراني به‌شكل عنصر اصلي پيوسته روان بوده است. باغ ايراني مانند معماري، شعر، نقاشي، موسيقي و ديگر آثار هنري ايران، در چارچوب سنت و اصول از بدايع و ظرايفي برخوردار و بر قله‌ي كمال وحدت در تنوع و تنوع در وحدت ايستاده است.
علاوه بر صفاتي كه در باغ ايراني با توجه به عناصر موجود در آن مي‌توان يافت، بايد به اين نكته نيز توجه كرد كه وجود چشم‌انداز اصلي به‌شكل مستقيم و كشيده در محور طولي باغ، روبه‌روي كوشك و كاشتن درختان بلند در دو طرف آن، نقشي اساسي در ايجاد پرسپكتيوي دارد كه باغ را طولاني‌تر جلوه‌گر مي‌سازد و در تعامل با محيط خود قرار مي‌گيرد. شيب طبيعي كه در بيشتر باغ‌هاي ايراني مورد استفاده قرار گرفته، موقعيت مناسبي را براي قرارگيري كوشك در نقطه‌ي مرتفع باغ فراهم ساخته و منادي هماهنگي آن با بستر اطراف است.
درباره‌ي موقعيت باغ و عمارت اكبريه‌ي بيرجند، مدير پايگاه باغ‌هاي تاريخي خراسان جنوبي به خبرنگار ايسنا گفت: در گذشته، هسته‌ي مركزي روستاي اكبريه را اين باغ و عمارت آن تشكيل مي‌داد و با كاربري مسكوني و حكومتي طراحي و ساخته شده است. باغ و بناهاي وابسته به آن در زميني به مساحت 5 / 3 هكتار واقع شده و كوشك آن در دو طبقه‌ي مجزا، مربوط به دوره‌هاي زنديه تا اوايل دوره‌ي پهلوي طراحي و ساخته شده و زيربناي آن حدود دوهزار مترمربع است.
اقدس كرم‌پور بيان كرد: اين مجموعه اجزايي شامل حصار، سردر ورودي، عمارت اصلي، فضاهاي خدماتي، باغ و قنات است. عمارت اصلي در بخش مركزي قرار گرفته و نسبت به ديگر بخش‌ها از تقارن و تناسب جالب توجه و ويژه‌اي برخوردار است. ساختمان يادشده دو طبقه دارد و شاخص‌ترين بخش‌هاي آن، تالار «آيينه‌خانه»، «اتاق مركزي» و «گنبد كلاه‌فرنگي» است. بخش غربي عمارت نيز در دو طبقه و شامل اتاق‌ها و راهروهاي ارتباطي است كه در دوره‌ي پهلوي ساخته شده است.
او ادامه داد: باغ اكبريه با توجه به نظام هندسي موجود در كرت‌بندي، انطباق آكس ورودي بر محور تقارن كوشك و بناي سردر ورودي، هندسه‌اي خالص و نظام‌مند دارد و نشانگر يك نمونه‌ي برجسته‌ي باغ ايراني است. همچنين گونه‌هاي گياهي سازنده‌ي باغ، تنوع مطلوبي دارند. وجود انبوهي از درختان غيرمثمر مانند كاج با قدمتي بيش از 100 سال و تنوعي از درختان سرو در كنار درختان مثمرثمر مانند پسته و انار، همچنين درختچه‌هايي مانند رز، گل محمدي و بوته‌ها و گل‌هاي فصلي، نتيجه‌ي اين امر است. نظام آبياري، بهره‌مندي از هواي آزاد، نور و خاك در طراحي اين مجموعه مانند ديگر باغ‌هاي ايراني روشمند و داراي برنامه‌ريزي است.
كرم‌پور تأكيد كرد: مجموعه‌ي باغ و عمارت اكبريه با هدف راه‌اندازي موزه، وقف آستان قدس رضوي شده است. اكنون نيز موزه‌هاي باستان‌شناسي و مردم‌شناسي بيرجند در اين باغ مستقرند.
مدير پايگاه باغ‌هاي تاريخي خراسان جنوبي درباره‌ي وضعيت كنوني باغ اكبريه، توضيح داد: پس از تهيه‌ي پرونده‌ي ثبت جهاني باغ اكبريه و بازديد كارشناسان يونسكو از باغ در مهرماه 1389، سامان‌دهي و احياي باغ و عمارت آن با سرعتي بيشتر از گذشته ادامه يافت.
او اين فعاليت‌ها را شامل سامان‌دهي و مرمت «بارانداز» باغ براي راه‌اندازي بازارچه‌ي دائمي صنايع دستي، مرمت اتاق‌هاي مجموعه، ورودي ثانويه‌ي باغ با هدف استقرار نيروهاي يگان حفاظت، سامان‌دهي موزه‌هاي باستان‌شناسي و مردم‌شناسي و تغيير مبلمان آن، طراحي و ساخت مبلمان جديد شامل نيمكت، سطل زباله و تابلوهاي معرفي در راستاي نيازهاي ثبت جهاني و ورود گردشگران دانست.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات