هشت سال از آغاز فعاليت مؤسسه‌ي فرهنگي ايكوموس ايران كه در واقع نماينده‌اي از شوراي بين‌المللي بناها و محوطه‌هاي تاريخي (ايكوموس) است، مي‌گذرد؛ اما اين مؤسسه‌ي فرهنگي كه همكاري در زمينه‌ي حمايت، حفاظت، مرمت و احياي بناها و محوطه‌ها از جمله وظايف اصلي آن است، چقدر توانسته در اين مدت از توانايي‌هاي خود در راستاي عمل به اين وظيفه استفاده كند و در عملكردش تا چه ميزان موفق بوده است؟
به گزارش خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، شوراي بين‌المللي بناها و محوطه‌هاي تاريخي مهم‌ترين مرجع بين‌المللي است كه در زمينه‌ي حفاظت از بناها و محوطه‌هاي تاريخي به‌صورت تخصصي فعاليت مي‌كند و مطالعه و تحقيق در رشته‌هاي مختلف مربوط به بناها و محوطه‌هاي تاريخي از اهداف مهم اين شوراست. 43 سال پس از تشكيل شوراي بين‌المللي ايكوموس كه مقر آن در پاريس است، ايكوموس ايران در فروردين‌ماه 1381 به‌عنوان يك مؤسسه‌ي فرهنگي، علمي، تخصصي، غيرسياسي و غيردولتي در كشور تشكيل شد. برخي اهداف ايجاد چنين مؤسسه‌اي در ايران به اين شرح است:
ــ ترويج و گسترش فرهنگ تحقيق، مطالعه و معرفي بناها، مجموعه بناها و محوطه‌ها
ــ تشويق به صيانت، حمايت، حفاظت، احيا و مرمت بناها، مجموعه بناها و محوطه‌ها و ترويج فرهنگ آن در سطوح ملي و بين‌المللي
ــ اشاعه‌ي قوانين معاهدات، توصيه‌ها، قرار‌داد‌ها و آيين‌نامه‌ها و منشور‌هاي ملي و بين‌المللي در زمينه‌ي شناسايي، حمايت، حفاظت، مرمت و معرفي بناها، مجموعه بناها و محوطه‌ها و ارائه‌ي پيشنهادهاي لازم به مراجع ذي‌ربط
ــ همكاري مؤثر در زمينه‌ي صيانت، حمايت، حفاظت و احياي بناها، مجموعه بناها و محوطه‌ها از طريق معرفي طرح‌هاي لازم به سازمان‌هاي مسؤول
علاوه بر اين وظايف، در توصيف اهميت جايگاه ايكوموس بيان اين نكته ضروري است كه در اجلاس سالانه‌ي كميته‌ي ميراث جهاني يونسكو، اين شورا نقش بسيار مهمي دارد، زيرا كارشناسان ايكوموس تمام آثار ارائه‌شده از سوي كشور‌ها را ابتدا از نزديك بررسي و سپس نظر خود را به كميته‌ي ميراث جهاني اعلام مي‌كنند. در واقع، ارزيابي‌هاي فني اين شورا براي ثبت جهاني آثار اهميت بسياري دارد و اين كار پس از ثبت نيز ادامه مي‌يابد تا وضعيت آثار ثبت‌شده‌ي جهاني مشخص باشد.
اما با وجود اين جايگاه و وظايف مهم، امروز نشانه‌اي از يك ايكوموس قدرتمند در ايران ديده نمي‌شود. هرچند متولي حفاظت از آثار تاريخي، سازمان ميراث فرهنگي كشور است، ولي اين انتظار وجود دارد كه در برابر اتفاق‌هايي مانند كوتاهي در حفاظت، سهل‌انگاري يا تصميم‌گيري‌هاي نادرست و غيركارشناسي، كه در برخي محوطه‌ها يا بناهاي تاريخي رخ مي‌دهد، اين شوراي تخصصي واكنش مناسبي نشان دهد. درحالي‌كه در بسياري از موارد، ايكوموس ايران در پي‌گيري مسائل، شاخص‌هاي علمي را به‌شكل شفاف اعلام نمي‌كند و نسبت به عواقب برخي عملكردها هشدار نمي‌دهد.
به‌عنوان مثال، شوش محوطه‌اي است كه دوسال پيش حريم جديد آن تعيين شد و گاهي خبرهايي از ساخت‌وساز هتل و وضعيت نامطلوب آثار تاريخي آن منتشر مي‌شود؛ اما با وجود شرايط لازم و ويژگي‌هاي ارزشمند براي قرار گرفتن اين محوطه در فهرست ميراث جهاني و اين‌كه هنوز حريم جديد و دقيق آن مصوب نشده است، انتظار مي‌رفت و مي‌رود كه كارشناسان ايكوموس نسبت به آنچه در اين محوطه رخ مي‌دهد، اظهار نظر و پي‌گيري كنند. چنين شرايطي در ديگر محوطه‌هاي تاريخي مانند توس نيز ديده مي‌شود كه وجود دكل‌هاي برق و گازكشي در حريم آن، سال‌هاست به معضل تبديل شده است.
علاوه بر اين، آنچه در بافت‌هاي تاريخي شهرها رخ مي‌دهد و گزارش‌هايي كه از تخريب خانه‌ها و بناهاي تاريخي در بافت تاريخي شهرهايي مانند اصفهان، مشهد، شيراز و ... منتشر مي‌شود، از جمله مواردي است كه درباره‌ي آن‌ها بسياري از دوست‌داران و كارشناسان ميراث فرهنگي براساس عملكردي كه از سازمان ميراث فرهنگي مي‌بينند، خواستار ورود و اظهار نظر كارشناسان ايكوموس هستند. يكي از آخرين مواردي كه ايكوموس ايران به جرياني وارد شد و حتا رييس اين مؤسسه نسبت به آنچه در حال رخ دادن بود، واكنش نشان داد، ميدان عتيق اصفهان بود كه هنوز هم در برخي محافل علمي و رسانه‌يي به آن اظهار نظر استناد مي‌شود. البته همان زمان، كارشناسان ميراث فرهنگي با ايكوموس كه براي تلاش مي‌كرد، آثار تاريخي كم‌ترين آسيب را در جريان احياي ميدان عتيق ببينند، همكاري نكردند.
اين درحالي است كه آنچه بيش از هر چيزي بايد اهميت داشته باشد، وضعيت ميراث فرهنگي كشور است، ولي گاهي اختلاف نظرها و برخي اقدامات نسنجيده، مانع همكاري درست مي‌شود. اين روند تا جايي ادامه يافته است كه اعضا و مسؤولان ايكوموس ايران در ماه‌هاي اخير به هيچ وجه حاضر به اظهار نظر درباره‌ي وضعيت ميراث فرهنگي كشور، بويژه پس از انتقال معاونت حفظ، احيا و ثبت آثار تاريخي و پژوهشكده‌ي باستان‌شناسي به استان فارس نشده‌اند، آن هم در دوره‌اي كه به‌دليل محدوديت‌ها و شرايطي كه كارشناسان و كارمندان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري با آن روبه‌رو هستند، بسياري از افراد به اعضاي ايكوموس كه يك مؤسسه‌ي تخصصي غيردولتي است، اميد دارند تا با نقد منصفانه‌ي شرايط حاكم بر ميراث فرهنگي كشور، حرف‌ها، انتقاد‌ها، درد دل‌ها و نگراني‌هاي كارشناسان و دوست‌داران ميراث فرهنگي را بشنوند و به نمايندگي از سوي آن‌ها، اقدامات لازم را براي حفاظت از آثار و محوطه‌هاي تاريخي پي‌گيري كنند و نسبت به برخي عملكردهاي غيرعلمي و غيرمنطقي هشدار دهند.
از سوي ديگر، به‌نظر مي‌رسد سازمان ميراث فرهنگي نگاه مثبتي به اين مؤسسه‌ي فرهنگي و تخصصي ندارد و حتا در جلسات مربوط به ثبت آثار جهاني، از اعضا يا رييس ايكوموس ايران دعوت نمي‌شود و تا كنون رييس سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور و رييس ايكوموس ايران در جلسه‌ي مشتركي حضور نداشته‌اند. هرچند از نظر اداري كار اين دو با يكديگر تفاوت مي‌كند، ولي ايكوموس با ارائه‌ي ديدگاه‌هاي تخصصي كه در چارچوب وظايف كميته‌هاي آن تعريف شده است، مي‌تواند بازوي قدرتمندي در كنار سازمان ميراث فرهنگي باشد. البته اين در شرايطي رخ مي‌دهد كه مسائل و مشكلات در فضايي علمي و تخصصي مطرح و بررسي شوند و فضاي بحث كارشناسان با مباحث نامربوط آلوده نشود.
البته ايكوموس ايران در حوزه‌ي مرمت، اقدامات خوبي را آغاز كرده كه از آن جمله به تدوين منشور مرمت براي همگون‌سازي جايگاه ميراث فرهنگي با معيارهاي جهاني مي‌توان اشاره كرد. اين اقدام از مواردي است كه سازمان ميراث فرهنگي مدت‌هاست درباره‌ي اهميت آن سخن مي‌گويد، ولي تا كنون منشور مرمت تدوين نشده است.
با تمام اين شرايط، شرح وظايف ايكوموس ايران نشان از جايگاه بالايي دارد كه اين مؤسسه‌ي علمي در ميراث فرهنگي كشور مي‌تواند داشته باشد؛ ولي آيا اكنون ايكوموس در اين جايگاه قرار دارد و مهم‌تر اين‌كه آيا ايكوموس ايران آن‌طور كه از آن انتظار مي‌رود، عمل مي‌كند؟
انتهاي پيام
نظرات