نشست «حكمت عطار» به مناسبت روز بزرگداشت عطار نيشابوري عصر پنجشنبه در مؤسسه‌ي پژوهشي حكمت و فلسفه‌ي ايران برگزار شد.

به گزارش خبرنگار بخش حكمت و فلسفه‌ي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، غلامرضا اعواني - رييس مؤسسه‌ي پژوهشي حكمت و فلسفه‌ي ايران - در اين مراسم با بيان اين‌ مطلب كه در سي، چهل سال گذشته كارهايي درباره‌ي عطار صورت گرفته‌اند، اظهار كرد: بزرگاني چون محمد قزويني، سعيد نفيسي،‌ بديع‌الزمان فروزانفر، محمدجواد مشهور، عبدالحسين زرين‌كوب و محمدرضا شفيعي كدكني در حوزه‌ي عطارپژوهي كار كرده‌اند و غربي‌ها نيز كارهاي خوبي انجام داده‌اند، كه هملوت ريتر با كتاب "درياي جان"، شاهكاري در رديف كارهاي فروزانفر ارائه كرده است و از سويي نيز ماسينيون و نيكلسون كارهايي را در اين حوزه به انجام رسانده‌اند.

اين استاد فلسفه در تبيين جايگاه عطار نزد ديگر شاعران، به خواندن شعرهايي از مولانا، شيخ محمود شبستري و علا‌ءالدوله سمناني در وصف عطار پرداخت و در ادامه شعر را از مقام حكمت دانست و با استناد به شعرهايي از عطار، وي را شاعري اهل درد دانست و افزود: عطار معتقد است اهل درد است و چون كسي را همدرد خود نديده و كسي را محرم اسرار خود نيافته، شعر را بهترين محرم اسرارش دانسته است.

اعواني بسامد مرد و درد را در شعر عطار، فراوان ذكر كرد و گفت: بنابراين بايد او را مرد اهل درد بناميم و چنان‌چه بخواهيم واژه‌ي درد را در شعرهاي او بررسي كنيم، خود يك رساله مي‌شود.

او در ادامه با تبيين ديدگاه سهروردي درباره‌ي حكمت، به بحث درباره‌ي تفاوت حكمت يوناني و حكمت ايماني پرداخت و تأكيد كرد: عطار و مولانا حكمت بحثي را كفر مي‌دانند و اين شايد به‌دليل اغراق در حكمت يوناني بوده است و از سويي بي‌توجهي به حكمت ايماني، كه حكمت بحثي را كفر مي‌دانسته‌اند؛ درحالي‌كه حق اين است كه به هر دو حكمت توجه شود و درواقع حكمت ايماني را كه نزد ما معقول افتاده است، عرفان مي‌ناميم.

اعواني در پايان با طرح اين پرسش كه از عطار چه مي‌توانيم بياموزيم، يادآور شد: او در آثارش، حكمت خودشناسي را به ما مي‌آموزد و تمام آثارش حول محور اين موضوع‌اند. از سويي، زواياي پنهان ذهن و روان‌ انسان را بر انسان آشكار مي‌كند و از زبان حيوانات به شرح ناپيداي انسان مي‌پردازد. عطار جامع علوم بوده و از قرآن، علوم حديث و ديگر علوم زمان خود و همچنين روايت‌هاي تاريخي پيش از خودش آگاه بوده است و همواره در آثارش، به پادشاهان و علما رويكردي انتقادي داشته، منتها اين انتقادات را در قالب داستان از زبان حيوانات نقل مي‌كرده است. ضمن اين‌كه زبان او، زبان حال و به تعبيري زبان وجود است و براي منظورش، در زبان از رمز و تمثيل استفاده مي‌كند.

به گزارش ايسنا، همچنين غلامحسين ابراهيمي دينايي در سخناني اظهار كرد: هر متفكري در عالم، به رغم اين‌كه تأليفات متعددي داشته باشد، اگر اصيل باشد، نه التقاطي، يك حرف دارد. بدون ترديد، عطار يكي از بزرگ‌ترين متفكران و انديشمندان جهان است كه "تذكرة‌الاوليا"، يكي از شاهكارهاي ادبيات فارسي، اثر وي است. در اين كتاب، انواع گوناگون سخن دارد و در كتاب بيش از صدها قصه است كه هر قصه يك شاهكار فكري - ادبي است و هر سطري از عطار حكمت است. اما پيام اصلي عطار، يك كلمه است و آن درد، درد و درد است.

اين استاد فلسفه با استناد به بيت‌هايي از عطار، بيت‌الغزل عطار را دردمندي دانست و گفت: درد يعني چه؟ درد جسماني، درد اجتماعي؟ آيا درد دروني است كه هيچ درماني ندارد؟ دردي است كه درمانش همان درد است. مي‌شود درد و درمان يكي شوند؟ بله، مي‌بينيم كه اين‌جا مي‌شود.

ديناني از انسان بي‌درد به عنوان موجودي بي‌محتوا و تهي ياد كرد و گفت: درد اساس عشق است و طلب از عشق ناشي مي‌شود؛ كسي كه طلب ندارد، تكاپو ندارد. طلب حركت به سوي كمال است.

وي در ادامه ضمن بسط معناي درد و تبيين تفاوت انسان و حيوان از منظر دردمندي، با استناد به بيتي از حافظ، اين شاعر را متأثر از عطار دانست و با يادآوري چشم‌گير بودن تأثير عطار بر مولوي، تأثير عطار بر حافظ را پوشيده ذكر كرد و گفت: براي فهم تأثير عطار به حافظ، بايد با دقت به سراغ ديوان حافظ رفت.

ابراهيمي دينايي تصريح كرد: از ويژگي باعظمت عطار، سادگي و جذابيت اوست كه البته پس از وارد شدن محي‌الدين ابن عربي به عرصه‌ي عرفان، عرفان رو به پيچيدگي نهاد.

او با طرح تمايز عرفان بغداد و عرفان خراسان، به نوعي تفاوت‌هاي محي‌الدين ابن ‌عربي و عطار را بيان كرد و يادآور شد: حرف اساسي عطار، دردمندي است. هيچ‌وقت با عقل بد نيست؛ اما او دست رد بر سينه‌ي كدام فلسفه مي‌زند؟ منظورش از فلسفه چيست؟ فلسفه‌اي كه در حدود و موازين و تأليف‌ها منجمد مي‌شود، آن فلسفه‌اي است كه عطار با آن مشكل دارد. آن‌جايي كه عقل در هر قالبي منجمد شد، عطار آن‌جا با آن دشمن است. اصلا آزادي صفت انديشه است.

ابراهيمي ديناني در ادامه با ارائه‌ي گزارشي از كتاب "مصيبت‌نامه"‌ي عطار، وي را سالك فكرت دانست و تأكيد كرد: قهرمان داستان‌هاي "مصيبت‌نامه"‌ي عطار، سالك فكرت است.

او در پايان با نقد حاكميت فرويد، داروين و ماركس بر ساحت تفكر جهان معاصر و رد ادعاي سپري ‌شدن زمان عطار، تأكيد كرد: عطار بخوانيد و يادتان باشد عطار مخاطب مخصوص خودش را داشته و دارد.

اما شهرام پازوكي با موضوع «چگونه عطار بد فهميده شد؟» سخن گفت.

وي با نقد اين ادعا كه گفته مي‌شود عرفان امر تزييني است و براي اوقات فراغت خوب است، به طرح چگونه بد فهميده ‌شدن عطار پرداخت و با تأكيد بر اين مسأله كه عطار در يك سنت معنوي عرفاني است، بر فهم اين سنت معنوي عرفاني و بر فهم دقيق و صحيح عطار تأكيد كرد.

عضو هيأت علمي مؤسسه‌ي پژوهشي حكمت و فلسفه‌ي ايران با اشاره به اين‌كه براي اين سنت معنوي عرفاني، ابعاد و ساحت متعددي قائل است و ضمن برشمردن ابعاد اين سنت عرفاني، وارد نشدن به اين عالم و اين سنت عرفاني و گرفتار قشري‌نگري‌ شدن را عامل اصلي بدفهمي عطار دانست و افزود: اين امر مي‌تواند هم از جانب برخي عالمان ديني باشد كه همه‌چيز را محصور در فقه مي‌دانند و از سويي نيز دانشمندان علوم تجربي، كه بر تجربي‌ بودن امور تأكيد دارند، كه اين هر دو، دو روي يك سكه‌اند.

او علاوه بر اين دو گروه، كساني را هم كه تنها با رويكردي ادبي و زيباشناختي به سراغ عطار مي‌روند، گرفتار بدفهمي دانست و براي نمونه از كتاب مهدي حميدي شيرازي ياد كرد و ضمن طرح انتقاداتي بر اين رويكرد حميدي در مواجهه با عطار، تأكيد كرد: براي فهم عطار مي‌بايست معيارها را از خود عطار و آثارش گرفت.

پازوكي در ادامه‌ي نقدش نسبت به بررسي عطار با رويكرد ادبي، به مفهوم "هنر" در دوران مدرن اشاره كرد و ضمن بسط معناي "هنر" در تفكر مدرن، تصريح كرد: هنر به معنايي كه ما امروز مي‌فهميم، نزد عارفان هيچ معنايي نداشته است؛ از اين‌رو با رويكرد ادبي صرف نمي‌توان به سراغ عطار رفت و ضرورت دارد با توجه به عطار، به عطار پرداخته شود.

انتهاي پيام