ابوالفضل خطيبي: شاهنامه در تثبيت و استمرار هويت ايراني نقش كليدي داشته است اگر غزليات حافظ ناخودآگاه جمعي ايرانيان را بازمي‌تاباند، شاهنامه خودآگاه آنان است
يك پژوهشگر شاهنامه معتقد است كه هيچ اثري در زبان فارسي به اندازه شاهنامه در تثبيت و استمرار هويت ملي نقش نداشته است. شاهنامه رمز بقاي ايران و ايراني در هزار سال گذشته است. شناسنامه ملي هر ايراني است كه هويت خود را در دنيايي كه به سوي جهاني شدن پيش مي‌تازد، مي‌نماياند.
ابوالفضل خطيبي در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران ( ايسنا)، يادآوري كرد: اسطوره‌هاي ايراني در شاهنامه، نگرشهاي پرمغزي را به معرض مي‌گذارند، به فرمانداري دادگر را فره ايزدي پشتيباني مي‌كند و چون دادگري از فرمانروايي رخت برجست، فره از او دور مي‌شود و چون جمشيد به دست دشمن با اره به دو نيم مي‌شود و يا چون كيكاوس از آسمان با سر بر زمين مي‌خورد. شاهنامه تنها شرح جنگهاي ايرانيان با دشمنان خود نيست. جنگهاي خانمانسوز داخلي را نيز نيك مي‌نماياند كه حكايت از دردي كهنه دارد به قدمت تاريخ ايران. اسفنديار شاهزاده جوان دين‌گستر با رستم پهلوان هماره پيروز در نبردهاي گوناگون با دشمنان ايران روبه‌روي هم صف‌آرايي مي‌كنند كه پيروزي هر يك عين شكست است و شكست هر يك خانمان بر باد ده. سرانجام هم يكي كشته مي‌شود (اسفنديار) و ديگري شوربختي به نصيب مي‌برد و عذابي دردناك (رستم). كيخسرو بزرگترين پادشاه اسطوره‌اي ايران در اوج شكوه و عظمت فرمانروايي، شايد بدين سبب كه مغرور نشود و فريب نخورد و ناسپاس يزدان نشود، خود تصميم مي‌گيرد نه تنها از فرمانروايي كناره گيري كند كه اصلا در گيتي نباشد. او با شماري از ياران وفادار خود به كوه پر برف مي‌زند و در ميان برفها از چشمها ناپديد مي‌شود.
به گفته خطيبي اگر غزليات حافظ ناخودآگاه جمعي ايرانيان را باز مي‌تاباند، شاهنامه فردوسي خودآگاه ايرانيان است. در شاهنامه همه چيز هست؛ آن هم دراوج خود به لحاظ لفظ و معني. از عشق و فداكاري و وطن‌خواهي و جانبازي در راه وطن گرفته تا آيين كشورداري و به طور كلي فرهنگ و تمدن ايراني در طول تاريخ.
اين پژوهشگر شاهنامه يادآور شد: يكي از بخشهاي شاهنامه كه كمتر بدان توجه شده است و ايرانيان امروز سخت بدان نيازمندند، بخش اندرزهاست. وجود اين اندرزها در شاهنامه نشان مي‌دهد كه ژانر يا نوع ادبي اندرز از مهمترين انواع ادبي در ادبيات ايران پيش از اسلام بوده است. ايرانيان باستان به سجاياي اخلاقي بسيار اهميت مي‌دادند و اين اندرزها در جامعه اوايل دوره اسلامي بسيار تاثير گذار بوده و اندرزهاي شاهنامه نيز در جامعه بحران‌زده ما به لحاظ اخلاقي مي‌تواند بسيار تاثير گذار باشد؛ مثلا تاثير شاهنامه فردوسي در آثار سعدي بسيار بارز است كه اين اندرزها براي خواننده امروزي جامعه مي‌تواند اهميت زيادي داشته باشد. بنابراين نياكان ما به مسائل اخلاقي در جامعه اهميت بسياري مي‌دادند؛ اما اين بخش اخلاقي، امروز در جامعه ما بسيار آسيب ديده است. ولي اگر در شاهنامه كسي روي اين اندرزها تامل كند، ممكن است تاثير به‌سزايي روي رفتارهايش داشته باشد. ايرانيان باستان در هر زمينه‌اي شيوه و تفكر ويژه‌اي داشتند و آن را به كار مي‌بستند كه در سراسر شاهنامه، به‌خصوص بخش تاريخي آن موج مي‌زند. اندرزهاي بوذر جمهر يا بزرگمهر و اندرزهايي كه شاهان هنگام به تخت نشيني يا مواقع ديگر بيان مي‌كردند، از آن جمله هستند.
وي با اشاره به سه ويژگي شاهنامه كه مي‌تواند به تثبيت هويت ملي ما كمك كند، ادامه داد: اولين ويژگي كه مي‌تواند به تثبيت هويت ملي ما كمك كند، مي‌توانم نامش را وحدت سياسي بگذارم؛ به اين معنا كه از آغاز شاهنامه، تا زمان يزدگرد سوم ساليان درازي سپري شد. در شاهنامه 50 پادشاه حكومت مي‌كنند و جريانات مختلفي را پشت سر مي‌گذارند، شاهنامه نشان مي‌دهد در طول تاريخ هيچ زماني نيست كه ايران بدون فرمانروا باشد و اين وحدت تاريخي كمك مي‌كند كه اين هويت ملي حتا بعد از اسلام هم استمرار يابد.
خطيبي وحدت قلمرو جغرافيايي را ويژگي بعدي شاهنامه در حفظ هويت ملي دانست و ادامه داد: در سراسر شاهنامه ايرانشهر يا كشور ايران مركز ثقل همه‌ي رخدادها‌ست. ممكن است مرزهاي جغرافيايي تغيير يابد؛ يعني در دوره‌اي ارمنستان جزو ايران بود؛ ولي در زماني نيست و بخش‌ها و شهرهاي ديگري كه زماني متعلق به ايران بود؛ ولي در زمان ديگر از دست ايران خارج مي‌شود، و همواره مركزيتي به نام ايران در شاهنامه وجود دارد و كشور ايران با اين ايده بعد از اسلام تا امروز هم ادامه يافته كه از اين لحاظ خواننده شاهنامه وقتي با ايرانشهر و كشور ايران مواجه مي‌شود، متوجه خواهد شد كه پهلوانان و پادشاهان براي حفظ اين قلمرو چه تلاش‌ها و فداكاري‌هايي را انجام داده‌اند. اين موضوع مي‌تواند تاثير به‌سزايي در روحيه ملي‌گرايي جوانان ايراني امروز داشته باشد.
وي سومين رمز جاودانگي شاهنامه و تاثير آن را در تثبيت هويت ملي، وحدت در روايات دانست و گفت: شاهنامه برخلاف متون ديگر فارسي يا تواريخ ديگر كه درباره ايران نوشته شده است، ويژگي ممتازي دارد؛ اينكه در اين اثر با تعدد روايت‌ها روبه‌رو نيستيم و خواننده با گسيختگي روايات در اين اثر مواجه نمي‌شود.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات