“ايران از نگاه سوروگين” نام كتاب نفيسي شامل مجموعه عكس‌هايي مربوط به اواخر دوره‌ي سلطنت خاندان قاجار در ايران است. اين كتاب ابتدا در سال 1378 و سپس در سال 1379 توسط انتشارات زمان منتشر شد كه البته چاپ نخست آن با اشتراك يك ناشر هلندي، در تهران و رتردام به انجام رسيد. آنتوان سوروگين، حدود سال 1840 در سفارت روسيه در تهران متولد شد و سال‌هاي اوليه‌ي زندگي خود را در ايران به‌سر برد. او پس از پايان يافتن تحصيلاتش در رشته‌ي نقاشي، همراه برادرانش امانوئل و كوليا، نزد عكاس معروف روسي، ديميتري ايوانوويچ ژرماكوف در تفليس، يك دوره عكاسي گذرانيد و بعد از آن، تصميم گرفت تا به ايران بازگشته، فرهنگ زندگي ايرانيان را به‌صورت مستند، عكس‌برداري كند. حدود سال 1870، سوروگين و برادرانش كوليا و امانوئل، همراه يك كاروان بزرگ به ايران آمدند و در تبريز سكونت گزيدند. آنان پس از مدتي، در خيابان علاالدوله، يك استوديوي عكاسي گشودند كه كارهاي هنري آن را آنتوان و كارهاي تجاري را برادرانش به عهده گرفتند. در طول زمان، سوروگين موفق به جمع آوري هفت هزار نگاتيو شيشه‌اي شد كه عكس‌هاي اين مجموعه را مي‌توان در مجموعه‌ي آثار عكاسان ايران “بوسخارت” مشاهده كرد. سوروگين روسي، از جمله كساني بود كه در سال 1908 به سفارت انگلستان در ايران پناهنده شدند. اما نكته‌ي جالب توجه در اين كتاب، انتشار چاپ دوم آن ازسوي ناشر ايراني با سرمايه‌ي شركت نفتي شل دولوپمنت ب.و است. تاجايي كه در چاپ دوم، به‌جاي قيمت كتاب، آرم كمپاني شل درج شده است كه البته در چند جاي ديگر كتاب نيز به‌چشم مي‌خورد. گويا پنج‌ هزار نسخه چاپ دوم كتاب، به‌صورت هديه از سوي اين شركت خارجي در اختيار افراد قرار گرفته است. شركتي كه در بيانيه‌ي اصول كلي تجارت آن آمده است: «هدف كلي شركت‌هاي شل، انجام فعاليت‌هاي كارآمد، معتبر و سودمند در زمينه‌ي نفت، گاز، پتروشيمي و ساير زمينه‌هاي مربوط و مشاركت در امور پژوهشي براي توسعه‌ي ساير منابع انرژي است. اين شركت‌ها خواهان دستيابي به بالاترين حد كارآيي هستند و هدفشان حفظ موقعيت خويش در عرصه‌هاي رقابت در درازمدت است.» در اين كتاب كه تصوير روي جلد آن، يك روحاني ايراني را در حالت خاصي نشان مي‌دهد، در چند جا، ازجمله جلد، پشت جلد و صفحه‌هايي در داخل آن، عنوان مسيونري نيز به دو زبان فارسي و انگليسي درج شده است. اين در حالي است كه حدود يك سال پيش در چنين روزهايي، شبكه‌ي خبري بي.بي.سي، در گزارشي عنوان كرد: «براساس اسناد رسمي مربوط به دهه‌ي 1950 ميلادي كه به‌تازگي در لندن منتشر شده است، بريتانيا به‌طور مخفيانه براي انتشار ترجمه‌ي فارسي رمان دكتر ژيواگو، اثر بوريس پاسترناك كمك مالي كرده است.» «وزارت خارجه‌ي بريتانيا در ظاهر بر اين عقيده بود كه ايران در آن زمان با احتمال تسلط كمونيسم روبه‌رو بوده است و رمان دكتر ژيواگو كه تصوير تيره‌اي از انقلاب بلشويكي در روسيه ترسيم مي‌كند، مي‌توانست تاثير زيادي بر اذهان خوانندگان بگذارد.» در اين گزارش همچنين عنوان شد كه «حسن پاكروان، يكي از مقامات بلندپايه‌ي ساواك، 20 هزار جلد از اين كتاب را با هزينه‌ي دولت بريتانيا منتشر كرد و براي متقاعد كردن وزارت خارجه‌ي بريتانيا، از 10 تا 15 كتابي نام برد كه نويسندگان غربي نوشته بودند و وزارت خارجه‌ي آمريكا آن‌ها را به فارسي ترجمه كرده بود.» در مقدمه‌ي كتاب ”ايران از نگاه سوروگين” نيز آمده است: «سپاس مخصوص براي شركت شل دولوپمنت ايران ب.و، بويژه آقاي رابرت وينر، مدير عامل شركت و آقاي ... و همكارانشان به‌خاطر زحمات بي‌دريغ و پشتيباني از برنامه‌هاي اجتماعي و فرهنگي در ايران، ازجمله پروژه‌ي درازمدت لباس‌هاي محلي ايران و تقبل هزينه‌هاي چاپ دوم اين كتاب.» خبرنگار بخش ادبي گروه فرهنگي هنري خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) با توجه به ويژگي موضوع، آن را با بيژن زنگنه ـ وزير نفت ـ در ميان گذاشت و ميزان اطلاع اين وزارتخانه و بررسي‌هاي احتمالي انجام شده در اين زمينه را جويا شد. وزير نفت گفت: كتاب را ديده‌ام و ممكن است به‌عنوان كسي كه زماني كار فرهنگي نيز انجام داده است، نظر شخصي داشته باشم؛ اما در جايگاه وزارت نفت، گمان مي‌كنم هر شركتي كه بخواهد در اين دوره در ايران كار كند، به دنبال اين است كه رابطه‌ي فرهنگي با نخبگان، خبرگان و مردم جامعه برقرار كند. وي ادامه داد: اين، برداشت من است. حال چنانچه درست عمل كرده يا نكرده باشند؛ با نظارت، خواست و تاييد ما انجام نگرفته است و خودشان تصميم به انجام گرفته‌اند. آن‌ها در كارهاي خود، اساسا جايگاه اجتماعي دارند. اين قبيل شركت‌ها در كارهاي ورزشي، بيمارستاني و درماني، بخشي از كارها را متقبل مي‌شوند؛ نه تنها در ايران، بلكه در ساير كشورها نيز اين كارها را به انجام مي‌رسانند. اين‌گونه كارهاي شل هم با اجازه‌ي ما نيست. شايد بتوان گفت: اكنون به دنبال اين هستند كه هنگام كار كردن، با محيط اطراف خود رابطه برقرار كنند. زنگنه ادامه داد: البته شايد اين‌گونه نباشد كه گفته شود حتما به دنبال القاي يك فكر شيطاني هستند. بالاخره آن‌ها در پي انجام كار درازمدت در جهت تامين منافع خود هستند؛ نه به‌دنبال منافع ما. شما هم مي‌توانيد از طريق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ماجرا را پي‌گيري كنيد. علي‌اصغر رمضانپور ـ معاون امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ـ نيز در تاريخ ششم مردادماه گذشته در يك نشست خبري در پاسخ به پرسش خبرنگار ايسنا در اين زمينه گفت: ما در مورد همكاري فرهنگي ميان ايران و ساير كشورهاي جهان، قوانين بسيار مشخصي داريم. همكاري فرهنگي ميان ايرانيان و اتباع ساير كشورها خلاف قانون نيست. بنابراين، وقتي كاري در چارچوب قانون صورت مي‌گيرد، ارزيابي درستي يا نادرستي اينكه كار درستي است يا نه؛ ديگر برعهده‌ي كساني است كه آن كار را انجام داده‌اند. وي ادامه داد: قانون، چارچوب‌هاي كلي فعاليت را تعريف مي‌كند؛ آخرين سندي كه ما از اين موارد داريم، تصويب نامه‌اي است كه ماه گذشته دولت تصويب كرد. براساس اين تصويب‌نامه، شركت‌هاي حقوقي يا افراد حقيقي خارجي، حق دارند در چارچوب قانون، در ايران فعاليت كنند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي هم موظف است درصورتي‌كه در چارچوب‌هاي قانوني تقاضاي فعاليت كنند، به آنها مجوز فعاليت دهد. بنابراين، اصل همكاري فرهنگي ميان ايرانيان و اتباع ساير كشورها در چارچوب قانون، هيچ اشكالي ندارد. شركت مورد نظر شما و شركت‌هاي نظير آن، اگر در چارچوب قانون از يك فعاليت فرهنگي كه در ايران صورت مي‌گيرد حمايت كنند، باز هم هيچ خلاف قانوني انجام نشده است. كتاب ناشر مورد نظر شما در چارچوب قانون مجوز گرفته و خودش هم به‌صراحت اين همكاري را نوشته است. يعني فرق است بين همكاري پنهاني و همكاري خيلي روشن و در چارچوب قانون. بنابراين، موضوع مورد نظر شما را بايد بررسي كرد. زيرا اگر يك همكاري در چارچوب قانون باشد، اشكال ندارد؛ ولي اگر يك همكاري در خلاف عرف قانون باشد، بايد به آن رسيدگي شود. بنابراين در اين مورد خاص، اجازه دهيد ما بررسي كنيم؛ چون انتشارش مربوط به قبل از آغاز به‌كار من در معاونت است. اما رمضانپور در تماس تلفني خبرنگار ايسنا (در تاريخ هفتم شهريورماه جاري) براي دريافت نتيجه‌ي رسيدگي و بررسي‌هاي احتمالي در اين زمينه، اظهار داشت: من در همان نشست (خبري)، كتاب را ديدم. چون كتاب مربوط به قبل از معاونت من است و ناشر ايراني دارد، بايد از ناشرش بپرسيد. يعني موضوعي كه به ما ارتباط داشته باشد نيست و شما بايد از ناشرش سؤال كنيد كه مساله چيست. البته در‌حالي كه ناشر ايراني كتاب، نسبت به ارايه‌ي توضيح در اين زمينه ابراز تمايل نكرد، كلالي ـ سخنگوي نمايندگي كمپاني شل در ايران ـ به نقل از مديرعامل اين شركت، به خبرنگار ايسنا گفت: شركت شل، فعاليت‌هاي فرهنگي خود را در سطح جهاني انجام مي‌دهد و اين فعاليت‌ها بنا به پيشنهاد‌هايي است كه از جانب اعضاي آن كشور، داده مي‌شود. درنهايت، پيشنهادها در كميته‌ي شركت بررسي مي‌شود و اگر با بيانيه‌ي اصول كليات شركت مغايرتي نداشته باشد، با گفت‌وگو با مسؤولان و نهادهاي دولتي و با توجه به قوانين آن كشور، اقدام‌هاي لازم صورت مي‌گيرد. وي در نظر گرفتن جنبه‌هاي مالي يك پروژه و متناسب بودن آن با هزينه‌هاي شركت را يكي از عواملي دانست كه در رد يا قبول يك امر فرهنگي مؤثر هستند. او همچنين درباره‌ي پيشينه‌ي فعاليت‌هاي فرهنگي كمپاني شل در ايران گفت: سرمايه‌گذاري در انتشار كتاب ايران از نگاه سوروگين، نخستين اقدام فرهنگي هنري و مشاركت ما در چاپ كتاب است. كمپاني شل، پيش از اين در فعاليت‌هاي ورزشي و همچنين علمي در زمينه‌ي كمك در فرستادن تيم‌هاي ايراني به خارج از كشور مشاركت داشته است. سخنگوي كمپاني شل، در ادامه گفت: البته برخي از عكس‌هاي اين كتاب، به جهت حساسيت‌هاي فرهنگي و مطابق نبودن با اصول خاص، در مجموعه آورده نشده است؛ اما ساير عكس‌ها تقريبا به‌طور كامل، در كتاب چاپ شده است. وي در پايان، در پاسخ به اين پرسش كه چرا قيمتي براي كتاب درج نشده و آيا در مورد تجديد چاپ آن اقدامي صورت گرفته است؛ يا خير، اظهار داشت: اين كتاب، به‌صورت فروش عمومي نيست و به‌عنوان هديه ازسوي شركت در نظر گرفته شده است. درباره‌ي چاپ مجدد آن هم هنوز نيازي احساس نشده است كه اقدامي صورت گيرد. اين سخنان درحالي عنوان مي‌شود كه شركت شل دولوپمنت ايران ب.و، در نشريه‌اي كه در بخش امور خارجي آن تهيه شده، به نقل از يك عكاس آلماني آورده است: «راه و رسم زندگي در ايران، سخت در حال تحول است. تقريبا از چند سال پيش، بسياري از آداب و تجملات زندگي خارجيان و اروپاييان در اين كشور نفوذ كرده، بناها و رسوم كهن (حتا طرز لباس پوشيدن) به‌تدريج از ميان مي‌رود؛ به‌طوري‌كه تا چند سال ديگر، از بسياري از آن‌چه شاردن و تاورنيه توصيف كرده‌اند، چندان اثري باقي نخواهند ماند.» اين شركت همچنين اعلام كرده است: «در جمهوري اسلامي ايران نيز چون هر جاي ديگر، شل، نسبت به دغدغه‌هاي محلي، بسيار حساس بوده، به‌دنبال ايفاي نقشي مؤثر در جامعه است. تجربه‌ي جهاني به ما آموخته است كه براي هر فرهنگي ارزش قائل شده، در درك آن بكوشيم. ايفاي نقشي مؤثر در آينده‌ي ايران، هرچند كه در گذر تاريخ كوچك باشد، بخشي از تعهد ماست. به‌علاوه، شل، حامي فعاليت‌ها و پروژه‌هاي اجتماعي و فرهنگي مختلفي در ايران است. شل، بر تعهد و دورنگري تاكيد داشته، معتقد است كه مي‌تواند در توسعه‌ي پايدار ايران بسيار مؤثر باشد. شل آرزومند است كه هر آن‌چه در توان دارد، در سال‌ها و دهه‌هاي آينده انجام دهد.» انتهاي پيام