هانی رستگاران ـ پژوهشگر میراث فرهنگی و ثبت آثار ملی ـ درباره این قبرستان تاریخی به ایسنا گفت: گورستان سنادره سمنان با توجه به تنوعی که در سنگ‌ها و علامت‌ها دارد، نشان‌دهنده تحول مصالح و تغییر عناصر ذکرشده در ساخت قبرها در طول سالیان در شهر سمنان است. ابتدا خشت و آجرچین، قراردادن یک کاشی رنگی کوچک بین آجرچینی، سنگ کوچک و تراشیدن اسم و موارد دیگر، سنگ‌های تمام و سنگ مرمر، از ابتدای دفن در سنادره تا آخرین سال‌ها، قابل توجه است.

او افزود: پژوهش‌های مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی و تاریخی نیز در گورستان سنادره قابل انجام است. شناخت تفاوت بین قبر مردان و زنان در سمنان، علامت‌گذاری با تک‌کاشی‌های فیروزه‌ای یا حتی کاشی‌های مشابه با کاشی‌های ارگ سمنان و مسجد امام سمنان روی قبرها نیز قابل بررسی است. انواع نوشتار، مواردی که درباره متوفی ذکر می‌شده است، ارزشی تاریخی دارد. در دوره‌هایی تنها نام و تاریخ تولد و فوت، گاه نسبت‌های فامیلی همچون پدر متوفی و نام همسر متوفی زن، دعاها، اشعار و... عنوان شده است؛ چنین تنوعی در مجموعه «گورستان سنادره» وجود دارد.

این پژوهشگر ادامه داد: در این گورستان علامت‌های خشت و کاشی و سنگ قبرها در دوره‌های متفاوت، یا جنس سنگ و نوع تراشکاری و تزئینات و اشعار و متن‌های مذهبی، متنوع و قابل مطالعه است. ساخت قبرهای خشتی و آجری برای زنان و مردان (قبر مردان یک پله بلندتر از قبر زنان ساخته شده و پیش از اضافه شدن نام و تاریخ فوت روی قبرها از ظاهر ساخت قبر، مرد بودن یا زن بودن متوفی قابل تشخیص است) متفاوت بوده است.

این پژوهشگر میراث فرهنگی همچنین اظهار کرد: دو آب انبار وقف عام با ارزش تاریخی در گورستان سنادره وجود دارد که یکی از آن‌ها به شماره ثبت ۵۸۲۸ در تاریخ ۲۵/۳/ ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. 

رستگاران گفت: وجود بناهایی با کاربری سایه‌بان و غسالخانه، بناهایی با کاربری مطالعه نشده (احتمالا کوره) با نوعی از طاق‌های با ارزش معماری، یک حفره عمیق که حاکی از وجود یک قنات قدیمی خشک شده است، یک قبر نوزاد غیرایرانی به نام نوزاد گوکان پاول ۱۹۷۸ میلادی (با ذکر نام پدر که پزشک غیرایرانی بوده که در گذشته در سمنان طبابت می‌کرده است)، قطعه‌های خانوادگیِ قابل مطالعه و  قبر بزرگ‌خاندان‌ها و افراد، نمونه‌هایی از جاذبه‌های تاریخی قبرستان است که می‌تواند مورد پژوهش و مطالعه قرار گیرد. 

رستگاران گفت: طبق تحقیقات انجام شده در دهه ۴۰ خورشیدی، «پیمان یغمایی»، شاعر سمنانی برای سنگ قبر برخی افراد با گرفتن سفارش، شعری مخصوصِ فرد، می‌سروده و روی سنگ حک می‌شده است. این اشعار متنوع که معمولا بسیار کوتاه بودند، شامل نام متوفی و اطلاعاتی راجع به او بود و گاه به تاریخ فوت آن‌ها نیز اشاره شده، که یک عنصر تارخی موثر محسوب می‌شود و در سنادره مشهود است.

این پژوهشگر درباره وضعیت سنگ قبرهای این قبرستان اظهار کرد: به دلیل نبود استحکامات یا زیرساخت‌های خاص در مجموعه گورستان تاریخی، عملاً مقوله ایستایی در قبرها مطرح نیست، به جر تعدادی از قبور که بر اثر باران و نزولات جوی دچار آسیب شده و اتصالات سنگی آن‌ها تحت شعاع قرار گرفته است. همچنین در ارتباط با آب‌انبار و غسال‌خانه موجود نیز آسیب‌های متعددی در زیرسازی، پی‌ها، جداره‌ها و تخریب‌های ناشی از رطوبت نزولی و صعودی دارد که در بررسی‌های آسیب‌شناسی، مرمت و بهسازی آن قابل برنامه‌ریزی و با تأمین پیش‌نیازهای لازم این امر تحقق‌پذیر است.

به گفته رستگاران، «قدیمی‌ترین تاریخ فوت حکاکی‌شده روی سنگ قبر که در تحقیقات میدانی دیده شد، سال  ۱۳۲۷ هجری‌قمری است. ضمن این‌که شمار زیادی از قبور سنادره بدون نام و تاریخ و قاعدتاً قدیمی‌تر از این تاریخ هستند. لذا تا این مرحله از تحقیقات، قدمت این قبرستان به بیش از ۱۱۰ سال می‌رسد.»

انتهای پیام