نقش و اهمیت پژوهش در جهان امروز بر کسی پوشیده نیست و امروزه تمام پیشرفت‌ها و توسعه همه‌جانبه بخش‌های مختلف در سایه پژوهش‌های علمی و متناسب با نیاز هر بخش به دست می‌آید. محققان در پژوهشی با عنوان«موانع تجاری‌سازی نتایج پژوهش‌های دانشگاهی» آورده‌اند، پژوهش، به ویژه پژوهش‌های دانشگاهی زیربنای بسیاری از کارهای علمی و عامل مهمی در رسیدن به پیشرفت، توسعه و دستیابی به معرفت است.
این پژوهش توسط بیژن عبدالهی دانشیار گروه مدیریت آموزشی، سیده طیبه موسوی امیری دانشجوی دکتری مدیریت آموزش عالی و ابراهیم آریانی دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی دانشگاه محقق اردبیلی انجام شده که نشان می‌دهد، هر جامعه‌ای برای برنامه‌ریزی در سطح خرد و کلان و گذر موفقیت‌آمیز از اقتصاد صنعتی به اقتصاد دانایی محور و اطلاعاتی، ناگزیر از ساماندهی و مدیریت کارآمد و اثربخش امور پژوهشی است.
پژوهش علمی، مطالعه‌ای نظام‌مند برای حل یک مشکل است و از مهم‌ترین عوامل نیل به توسعه اقتصادی و اجتماعی هر کشوری به شمار می‌رود. دانشگاه در محور این پژوهش‌ها قرار دارد. علم و فناوری محصول فعالیت‌های پژوهشی است که استفاده از آن در فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و ... به توسعه پایدار کمک می‌کند.
پژوهش همواره از ابزارهای پیشرفت مادی و معنوی بشر بوده است و در عصر حاضر، توجه به پژوهش برای ارتقاء سطح علمی در تمامی مراکز آموزشی مورد توجه قرار گرفته است. یکی از مباحث اساسی در مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها پژوهش است. اگرچه چالش‌های زیادی فرا روی پژوهش در کشور وجود دارد اما، سهم پژوهش در هزینه دانشگاه‌های کشور، امروزه رو به فزونی می‌رود. اما هنوز تا رسیدن به سطح کشورهای توسعه یافته فاصله زیادی دارد که این امر می‌تواند آهنگ توسعه علمی را تحت تاثیر قرار دهد.
بنابراین، ضرورت ایجاد یک نظام پژوهشی منسجم و هدفمند و نیز دارا بودن یک نقشه جامع پژوهشی، بیش از پیش در تحول نظام پژوهشی کشور، اهمیت دارد و توجه به امور مربوط به پژوهش و پژوهشگران در این زمینه گامی مثبت است. همچنین، در سند چشم‌انداز بیست ساله ۱۴۰۴ به عنوان مهم‌ترین سند بالادستی نظام جمهوری اسلامی ایران، حرکت کشور در مسیر توسعه و تعالی شامل دستیابی به جایگاه نخست در میان کشورهای منطقه آسیای جنوب غربی از منظر توسعه علمی، فناوری و اقتصادی تعریف شده که این امر تنها با دستیابی به اقتصاد و توسعه مبتنی بر دانش در افق ۱۴۰۴ ممکن و میسر خواهد بود.
دانشگاه‌ها مسئولیت بیشتری در بخش پژوهش و کاربردی کردن آن دارند
بدیهی است که دانشگاه‌ها مسئولیت بیشتری در بخش پژوهش و کاربردی کردن نتایج پژوهشی به منظور تولید درآمد، رفاه عمومی، یادگیری، مشارکت و استقلال دانشگاهی عهده‌دار هستند. یافته‌های پژوهشی نیز به عنوان ابزاری برای گسترش مرزهای دانش به کار گرفته می‌شوند تا بتوانند تا حدودی چالش‌هایی مانند بیکاری و ایجاد اشتغال، کاهش وابستگی به کشورهای بیگانه و افزایش استقلال، کمبود بودجه‌های تخصیصی به پژوهش و جبران هزینه‌ها و افزایش درآمد ملی و تولید ثروت را برطرف کنند و به توسعه پایدار دست یابند.
متاسفانه برخلاف پذیرش موضوع تجاری‌سازی از سوی مراکز پژوهشی، دانشگاه‌ها و نیز تعداد رو به فزونی پژوهش انجام گرفته در این حوزه، راهکارهای انتقال دانش به بخش صنعت توفیق چندانی نیافته‌اند. تنها درصد اندکی توانستند به موفقیت دست یابند که این مسئله بیانگر پیچیدگی فرآیند تجاری‌سازی و زمینه‌های شکل‌گیری آن و لزوم مطالعات گسترده‌تر در این حوزه و البته تامل بیشتر در نحوه استفاده از این منابع برای دستیابی به هدف‌های مورد نظر است.
اصلی‌ترین چالش مدیریتی صاحبان و سرمایه‌گذاران دانش، این است که چگونه می‌توان دانش تولیدی و نوین خود را به جریان بازده اقتصادی برای موسسان، سرمایه‌گذاران و کارکنان تبدیل کرد. به بیان روشن‌تر، چالش اصلی اختراع نیست، بلکه تجاری‌سازی آن است. به منظور رفع چالش‌های موجود و هموارسازی مسیر تجاری‌سازی دانش باید سازوکارهایی برای سهولت تجاری‌سازی ارائه کرد.
با توجه به مشکلات و چالش‌هایی مانند هدفمند نبودن پژوهش‌ها و نبود تناسب بین پژوهش‌های اجرا شده با انتظارات و نیازهای واقعی جامعه و نیز بهره نگرفتن از نتایج پژوهش‌ها توسط مدیران و تصمیم‌گیران جامعه، تاثیر پژوهش در توسعه آموزشی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه کم‌رنگ شده است. بنابراین ایجاد فرهنگ و زیرساخت‌های علمی پژوهشی، فراهم سازی ابزار پژوهش و نیز توجه ویژه به افزایش میزان سرمایه‌گذاری پژوهشی و واکاوی موانع تجاری‌سازی نتایج پژوهش‌های دانشگاهی خالی از اهمیت نیست.
بررسی پیشرفت‌های علمی کشورها نشان می‌دهد که علوم تنها از طریق آموزش به دست نمی‌آیند؛ بلکه پژوهش در تولید و اشاعه علوم نقش موثری دارد و کشورهایی که پژوهش‌های اصیل و مستقلی ندارند از توسعه و رشد درون‌زا نیز برخوردار نیستند. از سوی دیگر، توجه به موضوع تجاری‌سازی ایده‌ها و نتایج پژوهشی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است که باید مدیران ذی‌ربط در کنار تصمیمات منطقی و بیان راهکارهای مناسب با شرایط مراکزپژوهشی و دانشگاه‌ها به آن توجه کنند.
در سازمان‌های پژوهشی و دانشگاه‌ها، بدون تجاری‌سازی، دستاورد پژوهشی معنایی ندارد. همچنین فراهم سازی ابزار پژوهش و مطالعه چالش‌ها و موانع تجاری‌سازی نتایج پژوهش‌های دانشگاهی خالی از اهمیت نیست. در تبیین نتایج به دست آمده می‌توان گفت دانشگاه‌ها از زمان پیدایش تاکنون در روند تکاملی خویش شاهد دو تحول یا انقلاب علمی عمده بوده‌اند.
نوآوری فناورانه، سومین ماموریت دانشگاه‌ها به شمار می‌رود
تحول نخست در اواخر قرن نوزدهم میلادی و در کشور آلمان رخ داد که طی آن ماموریت پژوهشی به ماموریت آموزشی دانشگاه‌ها اضافه شد و موجبات ظهور و نضج گروه‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها را پدید آورد. تحول یا انقلاب علمی دوم در اواخر قرن بیستم میلادی روی داد که بر آن اساس، پس از ماموریت‌های آموزش و پژوهش، ماموریت نوآوری فناورانه نیز به عنوان سومین ماموریت اساسی دانشگاه‌ها مطرح شد که دانشگاه‌های عهده‌دار ماموریت‌های اخیر را دانشگاه کارآفرین می‌نامند.
بنابراین، وظایف دانشگاه‌ها صرفا آموزش نیست بلکه با تاکید بر رسالت‌های دوم و سوم خود می‌توان به فرایندهای تبدیل ایده تا ثروت مانند تجاری‌سازی برای افزایش درآمد خود روی آورند. بدین ترتیب، می‌توان ادعا کرد که دو ماموریت اصلی دانشگاه‌ها در حوزه دانش، اجرای پژوهش و کاربردی کردن ان است و وظیفه آن‌ها تنها به خلق دانش جدید خلاصه نمی‌شود.
توسعه ارتباط با صنعت با تشکیل مشارکت‌های پژوهشی و تشکیل نهادهای مختلف مانند مراکز رشد فناوری و پارک‌های فناوری به عنوان فعالیت‌هایی به شمار می‌روند که در کاربردی کردن دانش نقش اساسی دارند و یکی از رسالت‌های اصلی دانشگاه‌ها را در عرصه کسب‌وکار پیچیده کنونی تشکیل می‌دهند. بر همین اساس، می‌توان گفت مهم‌ترین عامل تجاری‌سازی نتایج پژوهش‌های دانشگاهی، مشارکت دانشگاه و صنعت و همچنین تاسیس شرکت‌های کوچک وابسته به دانشگاه است.
از سوی دیگر، خط‌مشی‌ها و قوانینی که در سطح نهادها و دانشگاه‌ها تدوین می‌شوند ممکن است به نتایج گوناگونی در میان موسسات گوناگون بکر کشور منجر شوند. خط‌مشی‌های دانشگاه‌ها در مورد چگونگی واگذاری امتیاز استفاده از دارایی‌های فکری، آزادی عمل دانشگاهیان برای ورود به فعالیت‌های تجاری و کسب وکار، نحوه دریافت هزینه در قبال انتقال فناوری، ارائه امکانات، تجهیزات و کمک‌های گوناگون برای بهره‌برداری تجاری از فناوری‌ها از جمله مواردی هستند که موجب تفاوت عملکرد دانشگاه‌ها می‌شوند.
این پژوهش در فصلنامه مطالعات اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی منتشر شده است.
انتهای پیام
نظرات