رجبعلی لباف‌خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: عظمت، وسعت و تراکم نسبتا زیاد بقایای معماری «قلعه حسین قاینی» آن را هم مانند هر اثر تاریخی شگفت‌انگیز دیگری در معرض نام‌گذاری‌های عجیب و غریب و منتسب به شخصیت‌های خاص قرار داده است. به عنوان مثال «دکتر بلوکه» و «گلد اسمیت» نوشته‌اند که این قلعه همان شهر «آرتاگوانا» است که در دوران هخامنشی به عنوان کاخ تابستانی پادشاهان ایران کاربرد داشته و گویا «کلنل سر پرسی سایکس» هم نظر آن‌ها را تایید کرده است؛ در حالی‌که قاین در دوران هخامنشی جزء قلمرو «ساگارتیان» و اصولاً  تحت سلطه هخامنشیان نبوده و تا پاسارگاد، شوش و تخت جمشید، پایتخت‌های هخامنشی نیز فاصله زیادی داشته است.

وی ادامه داد: روایت دیگری که در مرود قلعه‌ قاین از قول «کورتیوس» مورخ یونانی نقل شده این است که در زمان یورش اسکندر در سال ۳۲۸ پیش از میلاد بیش از ۱۳هزار سپاهی و نیروی نظامی از قلعه‌ قاین برای مقابله با مردم استفاده کرده‌اند. در صورتی که در متون معتبرتاریخی به آن موضوع اشاره نشده و کهن‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی در قلعه قاین به قبل از قرون سوم و چهارم ه.ق نمی‌رسند.

لباف‌خانیکی تصریح کرد: در نهایت اما باید گفت قلعه قاین نیز مانند بسیاری از قلعه‌ها قهستان در اواسط قرن ۵ ه.ق احتمالا توسط فدائیان اسماعیلی تصرف شده و به عنوان یک پایگاه مهم تدارکاتی و تدافعی مشرف بر شهر قاین (مرکز قهستان) و شاهراه سیستان به خراسان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده است. در اهمیت و عظمت قلعه‌ قاین همین بس که «یاقوت حموی» از قول «مقدسی» آن را بلند و رفیع  و با نام «نعمان کبیر» وصف کرده است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: قلعه کوه قاین هم مانند دیگر قلعه‌ها به تبعیت از وضعیت طبیعی کوه، بر پستی و بلندی‌ها ساخته شده، با این وجود سعی شده است عمده فضاهای معماری بر سطح دو سکوی طبیعی احداث شوند و از طریق یک معبر کمانی شکل که از دو طرف آن را اطاق‌ ها یا سنگرها در میان گرفته، به یکدیگر ارتباط یابند.

وی ادامه داد: بناهای سکوی بالایی ظاهرا اشرافی‌تر، وسیع‌تر، اساسی‌تر و چشم‌نوازتر پرداخت شده و احتمالا حکم شاه‌نشین داشته است، در حالی‌که در سکوی پائینی فضاهای معماری نسبتا کوچک‌تر و ساده‌تر شکل گرفته‌اند و به نظر می‌رسد که بیشتر جنبه دفاعی و خدماتی داشته‌اند. یک مجموعه معماری جالب توجه در میانه سطح صاف سکوی پائینی احداث شده که شباهت به مدرسه دارد و چنانچه فرضیه مدرسه بودن آن قابل طرح باشد بر ارزش و اهمیت فرهنگی قلعه قاین نیز می‌افزاید و حضور و اقامت خواجه نصیرالدین طوسی را در آن توجیه می‌کند.

لباف‌خانیکی افزود: آنچه در هر دو سکو همانند و متعددند مخازن ذخیره آب هستند که در کوه حفر شده و دیواره‌های آن‌ها با ساروج اندود شده تا آب باران را در خود نگاه دارند.

وی خاطرنشان کرد: دور تا دور قلعه را دیوار ضخیم و بلند با برج‌های متعدد نیم‌استوانه به فاصله‌های گوناگون محصور کرده است. حصار و برج‌های سمت جنوبی سالم‌تر باقیمانده و اخیرا نیز مرمت شده‌اند. مصالح ساختمانی قلعه عمدتا سنگ با ملات گچ و خاک و به ندرت خشت و آجر است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: در اکثر نقاط قلعه آثار مرمت مشاهده می‌شود که نشانه تداوم کارکرد قلعه است. شاید با ملاحظه همان نشانه‌ها برخی اظهار نظر کرده‌اند که قلعه کوه بر فراز بقایای قلعه‌ای قدیمی‌تر از خود بنا شده است. سمت شمال و شمال ‌غرب قلعه پرتگاه و غیر قابل عبور است، در حالی‌که سمت جنوب و مشرق از شیب کمتری برخوردار است که همین وضعیت موجب شده است راه ورود به قلعه از جبهه جنوب‌ شرقی باشد و از آن راه حتی امکان عبور احشام از قبیل قاطر نیز وجود داشته، زیرا فضاهایی که کاربری اسطبل داشته‌اند نیز در قلعه شناسایی شده است. البته سمت جنوب قلعه که آسیب‌پذیر بوده با سازه‌های معماری تقویت شده است.

 وی ادامه داد: فعلا آنچه از بافت معماری قلعه در سکوی بالا قابل تشخیص است، یک تالار ستون‌دار در شمال که در منتهی‌الیه شمالی آن یک اطاق گنبددار، در سمت شرق تالار کوره‌های آهنگری و بخش جنوبی آن سازه‌های آخور مانند قرار دارد. در سمت شمال ‌شرق تالار اطاقک‌هایی ساخته شده و بر کف طاقچه برخی خمره کوچک سفالی نصب شده است. در سکوی پایینی قلعه و بر دو سوی دروازه ورودی فضاهای نسبتا سالم معماری بر جای مانده که برای آن‌ها کاربری سربازخانه و انبار و اسطبل فرض کرده‌اند. خاکبرداری‌های سال‌های اخیر ابهامات زیادی را روشن کرده و مرمت‌هایی که صورت گرفته مانع از انهدام قلعه شده است.

لباف‌خانیکی یادآور شد: قلعه قاین در سال ۱۳۸۰ به شماره ۴۸۰۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

انتهای پیام