اشاره:
آنچه كه در پي مي‌آيد هفتمين بخش از گزارش عملكرد اداره سلامت روان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در سال 1386 است كه در دفتر سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد اداره‌ي سلامت روان تنظيم شده است.
در اين بخش عملكرد اداره سلامت روان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در انگ‌زدايي از بيماران رواني ارائه مي‌شود؛ به اين ترتيب كه پس از بيان مساله، به چگونگي وضعيت موجود، اهداف كلي و اختصاصي، شرح برنامه، فعاليت‌هاي انجام شده در سال 86، مشكلات موجود و دستاوردهاي برنامه پرداخته خواهد شد.
سرويس مسائل راهبردي ايران به منظور تسهيل دسترسي خبرنگاران حوزه اجتماعي، و بهداشت و درمان به اسناد سياستي و برنامه‌هاي وزارت بهداشت و درمان با هدف فراهم آوردن زمينه تحليل و بررسي برنامه‌ها و سياست‌هاي حوزه بهداشت روان در عرصه‌اي عمومي، متن كامل اين سند را منتشر مي‌كند. قابل ذكر است پيش از اين نيز گزارشي از اهداف عملكردي اداره‌ي مذكور در سال 1387، در اين سرويس منتشر شده است.
سرويس مسائل راهبردي ايران (psy.isna88@yahoo.com) با تقدير از اين اقدام دفتر سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، در مسير انتشار اطلاعات و تعامل با دانشگاهيان و افكار عمومي، آمادگي خود را براي انعكاس پيشنهادات و انتقادات استادان، پژوهشگران، دانشجويان، فعالان بخش سلامت روان و مديران و سياست‌گذاران بخش به منظور بررسي اين گزارش اعلام كرده و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت اين فرآيند در هر حوزه شود.
*انگ‌زدايي از بيماري رواني*
مقدمه و بيان مساله:
"استيگما" در حوزه روانپزشكي به مفهوم اين است كه مردم تمايل ندارند مشكلات رواني خود را مستقيما به هنگام مراجعه به پزشكان سيستم بهداشتي – درماني ابراز كنند و اغلب از مراجعه به روانپزشك اجتناب مي‌ورزند.
تمامي بيماران رواني بدون توجه به سطح عملكردي (توانايي يا ناتواني) انگ بيماري رواني را دريافت مي‌كنند، اغلب اين بيماران به علت بيماري و خواه به علت عوارض دارويي غريب به نظر ميرسند و از ديدگاه عموم در برقراري رابطه، منش و رفتار مشكل دارند و باعث ايجاد تهديد و هراس در ديگران مي‌شوند.
در شكل‌گيري اين نگرش عوامانه دو عامل نقش دارد:
- ترس از ابتلا به بيماري
- ترس از مورد حمله فيزيكي قرار گرفتن،
بخشي از اين فرايند به دليل نگرش منفي پزشكان و ساير افراد تيم بهداشت نسبت به بيماري رواني و بيماران رواني است. هر چند كه افزايش آگاهي درباره بيماري رواني الزاما منجر به كاهش استيگما نمي‌گردد، اما افزايش تماس‌هاي اجتماعي و آشنايي با خدمات بهداشت روان و آموزش عمومي مي‌تواند در ايجاد ديدگاه‌هاي منطقي و قابل قبول موثر واقع شود. در اين رابطه آماده سازي ذهنيت و ادراك عمومي از طريق پوشش مناسب رسانه‌ها و تلاش در جهت تفهيم و پذيرش مسائل سلامت روان از اقدامات اصلي وزارت بهداشت و درمان است.
با توجه به بار چشم‌گير بيماري‌هاي رواني چه در جهان و چه در ايران، و با عنايت به اين‌كه تنها يك درصد از بيماران مبتلا به نابساماني‌هاي رواني جهت درمان مراجعه مي‌كنند، احتمال مي‌رود انگ بيماري رواني از بزرگترين موانع استفاده از خدمات پزشكي باشد؛ دامنه تاثير اين عامل، حوزه سياست‌گذاري و تصميم سازي كلان در نظام سلامت روان را نيز شامل مي‌شود.
انگ يك خصوصيت به شدت بي‌اعتباركننده است كه بر حسب هنجار‌هاي فرهنگي با آن برخورد متفاوت مي‌شود. هر چند در كشور پيشرفته نسبت به دو دهه اخير نگرش‌هاي تبعيض‌آميز نسبت به بيماري رواني كاهش داشته است، ولي همچنان اين پديده يك معضل اجتماعي، بهداشتي و درماني است.
با توجه به موارد بالا و بار منفي ناشي از انگ گذاري در بيماران رواني براي بررسي و تحليل وضعيت موجود در ايران و ترسيم دورنماي آينده، ضرورت نگرش تاريخي، مردم شناختي، جامع شناختي و پزشكي نسبت به مساله فوق احساس مي‌گردد.
وضعيت موجود:
در حال حاضر در كشور ما همچون ساير كشور‌هاي جهان بيماران روانپزشكي از استيگماي ناشي از بيماري رنج مي‌برند. يكي از مهم‌ترين مسائل در اين خصوص نگرش مسئولان و دست‌اندركاران امور فرهنگي، اجتماعي و پزشكي است كه آن را در برنامه‌هاي مختلف صدا و سيما و برنامه‌ريزي‌هاي اجتماعي و كم بودن بودجه‌ها در بخش روانپزشكي به وضوح مي‌بينيم.
هدف كلي:
- بررسي علل استيگما در بيماري‌هاي روانپزشكي و روش‌هاي مقابله با آن
اهداف اختصاصي:
- انجام بررسي مروري در زمينه‌هاي شدت استيگما، زمينه‌ها و عوامل موثر بر آن و بررسي روش‌هاي مؤثر کاهش آن در ايران و جهان و ارائه راهکارهاي عملي براي کاهش
- تقويت نقش رسانه‌ها در جهت افزايش آگاهي عمومي و اتخاذ شيوه‌هاي مناسب آموزشي
- جلوگيري از گسترش مراكز تك تخصصي روانپزشكي، تخصيص ده درصد تخت‌هاي بيمارستان‌هاي عمومي به تخت روانپزشكي
شرح برنامه:
در اين برنامه بر آن هستيم كه با بررسي پيشينه تاريخي و جستجوي منابع موجود درباره استيگما و شناسائي عوامل اجتماعي، فرهنگي، تاريخي و روانشناختي مرتبط و بررسي ميزان آگاهي بيماران و خانواده‌هايشان، همچنين مردم و دست اندركاران پزشكي و بهداشتي از پديده انگ و علل آن راه‌هاي كاهش اين عامل را شناسائي كنيم تا بتوانيم با روش‌هاي مختلفي همچون: تبعيض زدائي، مقابله با انگ گذاري دروني توسط بيمار، گسترش روانپزشكي مبتني بر جامعه، ادغام مراكز روانپزشكي در بيمارستان‌هاي عمومي به كاهش اين مشكل بپردازيم.
مجري طرح:
- اداره سلامت روان وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشكي
- دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي
فعاليت‌هاي انجام شده:
1- فراخوان از طريق انجمن علمي روانپزشکي براي شناسائي افراد يا مراکز ذي‌صلاح
2- معرفي انجمن علمي روانپزشكي جهت همكاري گروهي از روانپزشكان در اجراي اين طرح
3- برگزاري نشست مشترك با مجري طرح و همكاران مربوطه جهت تدوين پروپوزال
دستاوردهاي برنامه تاکنون:
افزايش آگاهي و تغيير و اصلاح معيارهاي ارزشي جامعه نسبت به مسائل سلامت روان
- توجه مسئولين و دست اندرکاران امور بهداشت و درمان کشور به سلامت روان
مشکلات موجود:
1. ضعف مشارکت اعضاي هيأت علمي در برنامه‌هاي بهداشتي
2. کمبود فرصت و نيروي انساني کافي در اداره سلامت روان براي پيگيري برنامه
3. مقاومت بيمارستان‌هاي عمومي براي اختصاص ده درصد تخت‌ها به تخت‌هاي روانپزشكي با دلايلي همچون نداشتن بودجه براي تغيير كاربري، عدم درآمد زائي بخش روانپزشكي، خطرناك بودن بيماران روانپزشكي، كمبود نيروي انساني متخصص پزشك و پرستار
فعاليت‌هاي بعدي براي هر جزء برنامه:
1. اقدام براي برقراري ارتباط با افراد ذي‌صلاح با هماهنگي انجمن علمي روانپزشکي
2. رايزني با دفتر نظارت بر امور درمان جهت اختصاص ده درصد تخت‌هاي بيمارستان‌هاي عمومي به تخت روانپزشكي
3. دريافت پروپوزال اجرائي از سوي مجري طرح و همكاران برنامه انگ‌زدايي از بيماران رواني
دستاوردها در سال 1387:
- حمايت‌يابي جهت اجراي سياست‌هاي اداره سلامت روان
- افزايش تغيير و اصلاح نگرش مردم نسبت به مسائل بهداشت رواني و بيماري‌هاي رواني - عصبي
ادامه دارد...