بدین منظور بر آن شدیم تا برخی اشکال‌های رایج امروزی را که در گفتار و نوشتار مردم، فراوان دیده و شنیده می‌شود، یادآوری و اصلاح کنیم تا شاید بتوانیم در راه درست خواندن و درست نوشتن واژه‌ها، اصطلاح‌ها، عبارت‌ها و درنهایت برای پاسداشت زبان فارسی قدمی برداریم.

رسمُ الخطّ همزه

همزه و شکل‌های گوناگون آن در زبان عربی، رسم الخط و قوانین ویژه‌ای دارد که برای رفع ابهام و اِشکال در نگارش واژه‌های مهموز، باید بدان مراجعه کرد. چندمثال می‌نویسیم.
سؤال (نه سئوال)، مَسأله (نه مسئله)، مسؤول (نه مسئول)، رؤوف (نه رئوف) و...

برای بسیاری از واژه‌های مهموز درکتاب های درسی، دو شکل نگارشی نزدیک به هم ارائه شده که نوشتن هر دو را درست می دانند؛ مانند: مَسأله و مسئله، ولی هر واژه‌ی مهموزی در عربی، رسمُ الخط ویژه‌ای دارد.

لازم به ذکر است که براساس قوانین زبان فارسی، همزه ی( ء)  برخی واژه‌ها ی مهموز، برای سهولت تلفظ، در فارسی به (ی) بدل می‌شود. مانند: جوایز (به جای جوائز)، مسایل (به جای مسائل)، قایل (به جای قائل)، زاید (به جای زائد) و... . این سخن بدان معنا نیست که درهمه‌ی واژه‌ها همزه (ء) را به (ی) تبدیل کنیم. درواژه‌ای که همزه (ء) جزء حروف اصلی است، نباید تغییر یابد. در دهه‌های اخیر در برخی ازمجلّه‌ها، روزنامه‌ها یا نوشته‌ها واژه‌های (رئیس) و (ارائه) را به اشتباه، به صورت (رییس) و (ارایه) می‌نویسند. (رئیس) از ریشه (رأس) است و (ارائه) از ریشه (رأی) بنابراین، همزه، جزء حروف اصلی است و باید در کتابت نوشته شود: رئیس و ارائه.  

نکته‌ی مهم دیگر درباره‌ی واژه‌هایی است که فارسی‌اند و به اشتباه، با همزه (ء) نوشته می‌شوند. مانند: شرایین (نه شرائین، جمع شریان)، جدایی (نه جدائی)، دانایی (نه دانائی)، رسوایی (نه رسوائی)، آیینه (نه آئینه)، آیین (نه آئین) و همه‌ی افعال فارسی مانند: می‌گوییم (نه می‌گوئیم)، بفرمایید (نه بفرمائید)، می‌جویید (نه می‌جوئید) و نظایر آن؛ نتیجه این که در استفاده از همزه (ء) و (ی) باید با مطالعه و دقّت عمل کرد و نباید جابه‌جا به کاربرد.

رفع نقایص / تکمیل نقایص / رفع نواقص

نقایص جمع نقیصه است؛ یعنی عیب، کمبود، کوتاهی و نارسایی و... . گاهی در برخی ادارات گفته می‌شود: برای تکمیل نقایص پرونده به .... مراجعه کنید. تکمیل نقایص یعنی عیب‌ها را کامل کردن. درحالی‌که منظور، رفع نقص است نه تکمیل نقص. با این توضیح به جای تکمیل نقایص، باید گفت: رفع نقایص یا برطرف کردن نقایص و کمبودها. بهتراست به جای نقایص از (نواقص) استفاده شود.

نواقص جمع ناقصه و ناقص است. یعنی ناتمام و ناکامل. در این صورت تکمیل نواقص می‌تواند معنای درستی داشته باشد. تکمیل نواقص، یعنی تکمیل کردن ناتمام‌ها و ناقص‌ها.
به طور کُلّی اُدبا پیشنهاد می‌کنند که به جای تکمیل نقایص و تکمیل نواقص، بهتراست از (رفع و برطرف کردن) استفاده کنیم و بگوییم: برای رفع نواقص پرونده یا برای برطرف کردن نواقص، به ... راجعه کنید.

رُمان / رُمّان

رُمان، به ضمّ (ر) و بدون تشدید (م)، واژهٔ فرانسوی است: (roman) به معنی داستان بلند. مردم عموماً آن را با تشدید (م) می‌خوانند: (رُمّان)؛ درصورتی که (رُمّان) در عربی به معنی (انار) است. با این توضیح باید بنویسیم و بخوانیم: رُمانِ بینوایان؛ نه رُمّان بینوایان.

حرف (ز)

زباناً

همان‌گونه که در بارهٔ واژه‌های شبیه زباناً ذکر شد، این واژه‌ها، غیر عربی‌اند و بدین سبب نباید با تنوین نصب عربی (اً) نوشته شوند. پس زباناً درست نیست و به جای آن باید گفت: زبانی، با زبان، شفاهی. مثال: زباناً به او فهماند (نادرست)؛ زبانی یا، با زبان، به او فهماند (درست)

زُغال / ذُغال

املای درست این واژه با (ز) است؛ زُغال، نه ذُغال.

زُکام / ذُکام

زُکام، که نوعی سرماخوردگی است با (ز) نوشته می‌شود؛ زُکام، نه ذُکام.

زُوّار / زَوّار

زُوّار در عربی، جمع مُکسّر (زائر) است. یعنی زائران. مردم معمولاً به اشتباه، به فتح (ز) تلفظ می‌کنند: زَوّار. درحالی که زَوّار، صیغهٔ مبالغهٔ (زائر) است یعنی بسیار زیارت کننده. می‌گویند: زوّار مشهد در این روزها زیاد شده؛ که بهتراست بگویند: زُوّارِ مشهد زیاد شده است. شکل درست آن در فارسی، زائران است.

انتهای پیام