سلامت روان از مهم‌ترین مقوله‌های حوزه بهداشت به شمار می‌رود که توجه به آن در سال‌های اخیر افزایش یافته و جوامع مختلف می‌کوشند تا شاخص‌های برخورداری از آن‌را مهیا ساخته و اینگونه کلید دستیابی به پویایی و شکوفایی را بدست آورند.

سازمان جهانی بهداشت سلامت روانی را اینگونه تعریف می‌کند: «کیفیت زندگی یک فرد که می‌تواند توانایی‌های خود را شناسایی کند و با استرس‌های روزمره به راحتی کنار بیاید» لذا یک فرد سالم از لحاظ روانی باید بتواند به راحتی کار کند و با جامعه در مشارکت باشد.

همچنین این نهاد بین‌المللی با توجه به اهمیت سلامت روان در عصر حاضر اعلام کرده اگر اقدام عاجلی صورت نگیرد، بیماری روانی تا سال ۲۰۳۰ میلادی شایع‌ترین بیماری در جهان خواهد شد.

لذا باید دانست بی‌توجهی به بیماری‌های روحی و روانی می‌تواند پیامدهای جدی و هزینه‌های مادی و معنوی بسیاری را برای یک جامعه به بار آورد، به همین منظور باید با اختصاص بودجه لازم و اجرای برنامه‌های مدون در این حوزه به دنبال حل بحران‌های روحی و برقراری سلامت روان افراد بود و جامعه را با الزامات آن آشنا کرد.

همچنین باید ضرورت توجه به سلامت روان و درمان اختلالات روانی را به افراد آموزش داد و در این زمینه به فرهنگ‌سازی پرداخت و به آنان گوشزد کرد که نیاز به وجود روانشناس و روانپزشک همچون نیاز به دیگر پزشکان مهم و حیاتی است زبرا سلامت روان ارتباطی مستقیم و تنگاتنگ با سلامت جسم دارد.

روانشناسان مجموعه عوامل تأثیرگذار در بهداشت روان را شامل اعتقادات و مناسک دینی، روابط مطلوب خانوادگی و اجتماعی، شادی، انگیزش، آرامش، تعادل و کارآمدی می‌دانند که نبود هرکدام می‌تواند برای فرد مشکلات روحی و روانی فراوانی را به دنبال بیاورد.

«امیل فرانکل» روانپزشک اتریشی می‌گوید: «ماهیت وجودی انسان از سه عنصر معنویت، آزادی و مسئولیت تشکیل شده و سلامت روان مستلزم تجربه شخصی این سه عامل به شمار می‌رود، معیار سنجش معنادار بودن زندگی، کیفیت آن است نه کمیت آن، حصول و کاربرد معنویت آزادی و مسئولیت نیز با خود انسان است، بنابراین انسان کامل بودن یعنی با کسی یا چیزی فراسوی خود پیوستن.»

تهدید سلامت روان اجتماعی با انزوا و درونگرایی

مجتبی طهوری، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: بیشتر افراد جامعه دارای باورهای دینی با شدت و ضعف‌های مختلف هستند که این مهم سبب شده تا در مجموع سلامت به خطر نیفتند اما اگر وضعیت به همین شکل ادامه یابد، اضطراب و استرس به‌عنوان عامل اصلی اختلال در سلامت روان بیشتر از این رشد خواهد کرد و آنگاه جامعه‌ به طرف اضطراب و غمگینی پیش می‌رود که پیامدهای خطرناک و سویی را به وجود می‌آورد.

طهوری با اشاره به این‌که گوشه‌گیری، درونگرایی و انزوا در میان افراد ازجمله جوانان نشانه‌های تهدید سلامت روان اجتماعی است، گفت: در سال‌های اخیر انزوا، گوشه‌گیری و درون‌گرایی در افراد جامعه در حال افزایش است به طوری‌که هر فردی در تنهایی خود مشغول انجام دادن کاری هستند.

این جامعه‌شناس افزود: این عمل به معنای بیگانگی مدنی است زیرا فردی که هیچگونه توجهی به اطراف ندارد و متوجه نیست که در محیط پیرامونش چه می‌گذرد ترجیح خود را بر تنهایی می‌گذارد و نمی‌داند که به تدریج سلامت روانش به خطر می‌اُفتد و در سال‌های آینده به افسردگی دچار خواهد شد و این‌ها همه ناشی از بی‌توجهی به «سلامت روان» است.

وی معیارهای الهی و آرمانی مانند توکل به خدا را در سبک زندگی ایرانی - اسلامی مهم دانست و افزود: میان سبک زندگی و سلامت روان ارتباط مستقیمی وجود دارد از آنجا که سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی بر پایه ساده‌زیستی، قناعت و پاک نظری استوار است و اینها همگی زیربناهای اصلی سلامت روان هستند، بنابراین سبک زندگی مستقیم با بهداشت و سلامت روان ارتباط داشته و هرچه افراد به زندگی اسلامی - ایرانی نزدیک شوند حفظ و افزایش سلامت روان در دسترس‌تر خواهد بود.

طهوری ادامه داد: در این نوع سبک زندگی به علت وجود معیارهایی مانند توکل بر خدا، افراد استرس و اضطراب کمتری دارند و هرگز به‌دنبال رقابت‌های منفی با دیگران نیستند و هر فردی بر رفتار خود و خانواده‌اش نظارت کافی دارد، بنابراین اگر افراد قصد رسیدن به سلامت روان و شادکامی، زندگی آرام و سلامت جسم و روح را دارند، بایستی به سبک زندگی ایرانی- اسلامی روی آورند.

این جامعه‌شناس نوجوانی و جوانی را مهم‌ترین دوره زندگی هر فرد دانست و تأکید کرد: سلامت روان بخش مهمی از سلامت انسان و مکمل سلامت و بهداشت جسم محسوب می‌شود که برای حفظ و رشد این نوع سلامت باید از درون خانواده به آن توجه داشت و سپس در مدرسه به این مهم پرداخت و به طور کلی در جامعه این روند را تکمیل کرد.

وی افزود: آرامش و امنیت روانی در خانواده به دور از تنش‌های عصبی در میان والدین همچون صداقت، راستگویی، همدلی و کمک به هم‌نوعان عوامل بسیار ارزشمندی در حفظ سلامت و رشد معنوی است، همچنین در مدرسه باید با حفظ بهداشت و روان نوجوانان به آن‌ها انتخاب دوست، چگونگی برخورد با آموزگاران و پُرکردن اوقات فراغت را آموزش داد زیرا این مقطع از زندگی مهم‌ترین دوران رشد جسم و روح آنان به شمار می‌رود و بخشی مهم از آمادگی و تکمیل سلامت روان به حساب می‌آید.

طهوری سهم نشاط اجتماعی در سلامت روان افراد را بسیار مهم دانست و عنوان کرد: نشاط اجتماعی سهم قابل توجهی در سلامت روان دارد زیرا افراد هرچه از سلامت روان فاصله بیشتری بگیرند به افسردگی، اضطراب و مشکلات روحی و روانی نزدیک‌تر می‌شوند.

این جامعه‌شناس ادامه داد: این مسائل و ناهنجاری‌ها ریشه بسیاری از خودکشی‌ها و افسردگی‌های حاد هستند، اعتیاد به‌عنوان نمونه بارز آسیب اجتماعی شناخته می‌شود و ریشه اصلی آن در ضعف شخصیت و فقدان اعتماد به نفس است، کسب عزت نفس در خانه، مدرسه و جامعه می‌تواند یک فرد را به موجودی سالم و تصمیم‌گیر تبدیل کند.

وی موسیقی را یکی از عوامل تأثیرگذار بر سلامت روان افراد دانست و اظهار کرد: در حفظ سلامت روان افراد افزون بر ورزش و تفریحات سالم برای ایجاد نشاط معنوی، باید موسیقی به‌عنوان یک عامل اصلی موجود در جامعه در کنار سینما، تئاتر و ... پُررنگ شود زیرا موسیقی اصیل ایرانی باعث آرامش روح و روان و موجب تقویت سلامت روان در افراد می‌شود، باید دانست موسیقی‌های غربی که از نظر فیزیکی بر خطی مستقیم نواخته می‌شوند موجب اختلال و ایجاد نقصان در بهداشت روانی خواهد شد و تنش‌های عصبی را برای افراد به دنبال دارد.

طهوری ادامه داد: در مجموع برای حفظ سلامت روان و بهداشت دولت و همچنین نهادهای دولتی در کنار خانواده و مدارس باید با ارائه برنامه‌های رایگان و ارزان‌قیمت، اردوهای تفریحی، سیاحتی، کوه نوردی و طبیعت گردی بپردازند و نوجوانان و جوانان را به طرف مهارت اجتماعی پیش برده و آن‌ها را از انزواگرایی و افسردگی دور کنند تا بتوانند به این امر مهم که زیربنای رشد اقتصادی و استقلال سیاسی و فرهنگی است دسترسی پیدا کنند.

ارزش بالای سلامت روانی در جامعه

زهرا لطیفیان از روانشناسان لرستانی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: همانطورکه سلامت جسمی هر فرد در جامعه از ارزش بالایی برخوردار است سلامت روانی افراد نیز دارای اهمیت زیادی بوده که متأسفانه در اغلب موارد بی‌توجهی به بیماری‌های روانی منجر به بروز بیماری‌های جسمی نیز می‌شود.

وی ادامه داد: در بسیاری از کشورها به ازای هر یک میلیون نفر، کمتراز یک روانشناس و یا روانپزشک وجود دارد و حتی درصد کمی از بیمارستان‌ها هزینه‌هایشان را صرف بیماری‌های روانی می‌کنند.

لطیفیان با اشاره به این‌که در برخی از جوامع اختلالات روانی را به‌عنوان بیماری نمی‌شناسند، عنوان کرد: به سبب وجود فقر فرهنگی و کمبود فرهنگ‌سازی، بیماری‌های روانی به‌عنوان یک عامل زشت که باعث سرافکندگی فرد در جامعه است، شناخته می‌شوند.

این روانشناس با اشاره به این‌که سازمان بهداشت جهانی سلامت روانی را اینگونه تعریف کرده است؛ «کیفیت زندگی یک فرد که می‌تواند توانایی‌های خود را شناسایی کند و با استرس‌های روزمره به راحتی کنار بیاید، یک فرد سالم از لحاظ روانی باید بتواند به راحتی کار کند و با جامعه در مشارکت باشد.»، عنوان کرد: شاید تعریف سازمان جهانی بهداشت را بتوان یک تعریف عمومی نامید؛ اما این تعریف در تمامی جوامع صدق نمی‌کند، به‌عنوان مثال سطح استرس وارده به فردی که در یک کشور با اقتصاد ضعیف زندگی می‌کند به مراتب بیشتر از افرادی است که در جوامع پیشرفته زندگی می‌کنند.

وی تأکید کرد: اضطراب، افسردگی و وسواس سه بیماری روانی رایج هستند که به محض مشاهده علائم آن هرچند خفیف و کوچک باید در پی درمان آن برآمد.

رابطه مستقیم سلامت روانی با نحوه تفکر افراد

علی یاری‌طلب دیگر روانشناس لرستانی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به این‌که طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، بهداشت روانی عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب، اظهار کرد: مفهوم بهداشت روانی عبارت از تأمین رشد و سلامت روانی فردی و اجتماعی، پیشگیری از ابتلاء به اختلال روانی، درمان مناسب و بازتوانی آن است.

وی با بیان این‌که سلامت روانی به نحوه تفکر، احساس و عمل اشخاص بستگی دارد، عنوان کرد: به‌طور کلی افرادی که از سلامت روانی برخوردار هستند نسبت به زندگی نگرش مثبت داشته و آماده برخورد با مشکلات زندگی هستند، در مورد خود و دیگران احساس خوبی دارند و در محیط کار و روابط‌ شان مسئولیت‌پذیرند زیرا وقتی از سلامت روانی برخوردار باشیم انتظار بهترین چیزها را در زندگی داریم و آماده برخورد با هر حادثه‌ای هستیم.

یاری‌طلب با اشاره به این‌که ما با آموختن ویژگی‌های سلامـت روانی بهتر می‌توانیم به روح و روان متعادل و شاد دست یابیم، تصریح کرد: سلامت روانی در بسیاری از موارد مانند سلامت جسمی است و باید به آن توجه کافی داشت، بسیاری از مردم برخی اوقات احساس افسردگی می‌کنند همان طور که بسیاری از آن‌ها دچار سرماخوردگی می‌شوند از همین‌رو نمی‌توان از همه ناراحتی‌های روحی جلوگیری کرد همان‌طور که از بروز همه بیماری‌های جسمی نیز نمی‌توان ایمن بود.

این روانشناس سلامت روانی و جسمی را لازمه خوشبختی انسان دانست و افزود: رسیدن به سلامت روانی به هیچ وجه تصادفی نیست بلکه حرکت به سمت این هدف با صرف زمان و زحمت محقق می‌شود، همچنین نباید فراموش کرد که اعتمادبه‌نفس کلید سلامت روانی است، وقتی که اعتماد به نفس بالا باشد از زندگی رضایت داریم، هدف‌های زندگی را مشخص می‌کنیم و به آن‌ها می‌رسیم، برای حل مشکلات به خود اتکا می‌کنیم، روابط سالم و قوی ایجاد کرده و ناملایمات و پستی و بلندی‌های زندگی را می‌پذیریم.

وی افزود: طبق آخرین گزارشات منتشر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، بسیاری از کشورها بخش بسیار اندکی از بودجه بهداشتی خود را صرف بهداشت روانی می‌کنند، یک پنجم یکصد کشوری که آمارهای خود را به این سازمان ارائه داده‌اند، کمتر از یک درصد بودجه بهداشتی خود را برای سلامت روانی هزینه می‌کنند درحالی که طبق آمارهای این سازمان ۱۳ درصد هزینه‌های درمان بیماری‌ها به دسته گسترده‌ای از اختلالات عصبی روانی مربوط می‌شود.

یاری‌طلب عنوان کرد: یافته‌های جدید حاصل از تحقیقات این سازمان بیانگر این واقعیت است که مراقبت از بهداشت روانی هنوز در اولویت قرار نگرفته و منابع جهانی برای مبتلایان به اختلالات روانی و عصبی به منظور رفع نیازهای روزافزون بهداشت روانی ناکافی و توزیع آن‌ها در جهان نابرابر است.

تأثیر عوامل جامعه‌شناختی بر بهداشت روان

علی درخشان از روانشناسان لرستانی نیز در گفت‌وگو با ایسنا دررابطه با ماهیت و چیستی بهداشت روان، اظهار کرد: بهداشت روان به معنای داشتن یک سری سازو کارهای لازم برای برآورده شدن نیازهای روان شناختی – عاطفی و هیجانی انسان است تا بتواند تعامل مناسبی با محیط پیرامون و اطرافیانش برقرار کند.

وی در رابطه با عوامل مؤثر بر تأمین بهداشت روان، گفت: عوامل مختلفی در تأمین بهداشت روان انسان‌ها نقش دارد که می‌توان آن‌را به عوامل فردی، محیطی و پیرامونی اشاره کرد، درواقع داشتن مهارت‌های زندگی، داشتن مقابله‌های مؤثر با مسائل و چالش‌های زندگی و داشتن یک سبک زندگی مناسب در زُمره عوامل فردی قرار می‌گیرند که می‌توانند بهداشت روانی افراد را برآورده کنند و در کنار آن مجموعه‌ای از عوامل محیطی و اجتماعی هم هستند که بر بهداشت روانی افراد تأثیرگذار هستند.

درخشان در رابطه با فاکتورهای اجتماعی مؤثر بر تأمین بهداشت روان، گفت: موضوع عوامل اجتماعی مؤثر بر بهداشت روان موضوعی است که می‌تواند حوزه وسیعی را به خود اختصاص دهد، از دایره ارتباطاتی که فرد با اطرافیانش برقرار می‌کند تا عوامل اجتماعی مانند وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ... عواملی هستند که ذاتاً عوامل جامعه شناختی به حساب می‌آیند و آن‌ها هم می‌توانند بهداشت روان انسان‌ها را تحت تأثیر قرار دهند.

این روانشناس در رابطه با عوامل فردی مؤثر بر بهداشت روان، گفت: عواملی که در گروه عوامل فردی قرار می‌گیرند و می‌توانند بر بهداشت روان ما مؤثر باشند، عبارتنداز داشتن مهارت‌های زندگی مانند حل مسئله، کنترل خشم، کاهش اضطراب و مقابله‌های معنوی و مسائلی از این دست که می‌توانند در گروه عوامل فردی قرار بگیرند.

وی ادامه داد: مثبت‌نگری و خوش‌بینی و نیز تاب‌آوری نیز می‌تواند زمینه بهداشت روانی افراد را تأمین کند، داشتن ارتباطات اجتماعی مؤثر با خود و اعضای خانواده و جامعه و داشتن اعتماد به نفس و عزت نفس باعث می‌شود که فرد از بهداشت روانی بیشتری برخوردار شده و کمتر در مواجه با عوامل روانشناختی دچار آسیب شود.

درخشان با اشاره به تأثیر عزت نفس بر بهداشت روان انسان‌ها، گفت: در درجه اول اگر بخواهیم از عزت نفس تعریفی ارائه دهیم آن اعتقاد به توانایی‌هایی است که شخص نسبت به خود دارد و احترام و ارزشی است که وی برای خود و داشته‌هایش قائل است.

هدف از نام گذاری یکی از روزهای سال تحت‌عنوان روز سلامت روان این است که توجه دولت‌ها را به این مسئله جلب کنند تا در برنامه‌های بهداشت عمومی خود در سراسر جهان مورد توجه قرار گیرند،  اغلب مردم بر این باورند که سلامتی یعنی نبود بیماری جسمی، در صورتی‌که بسیاری از بیماری‌های جسمی منشاء و علت روانی دارند و بالعکس بسیاری از بیماری‌های روانپزشکی منشاء جسمی دارند، معنای این حرف این است که جسم و روان دو جزءلاینفک هستند و هرکدام‌شان به تنهایی حائز اهمیت و قابل توجه‌اند.

به یاد داشته باشیم بسیاری از بیماری‌های روانپزشکی و خودکشی قابل پیشگیری و درمان است، همین مسئله دلیل مهمی است که بپذیریم و باور کنیم که اطلاع‌رسانی و آموزش در حیطه‌های مختلف سلامت روان مانند آموزش مهارت‌های زندگی و فرزند پروری، آموزش سبک زندگی و توانمندسازی مردم در این زمینه نقش بسیار مهم و ارزشمندی در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های روانی، جسمی و آسیب‌های اجتماعی دارد.

انتهای پیام