دکتر محسن آقایاری هیر در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این که در شرایط فعلی، خیلی کم از فارغ‌التحصیلان جغرافیا در مناصب مختلف استفاده می‌شود، گفت: متاسفانه در بحث‌های استخدامی به دانش‌آموختگان رشته جغرافیا کم توجهی می‌شود و این موضوع، علل مختلفی می‌تواند داشته باشد که یکی از آن‌ها عدم شناخت مناسب از قابلیت‌ها و مهارت‌هایی است که فارغ‌التحصیلان جغرافیا دارند.

وی افزود: متاسفانه دیدگاه سنتی و نادرستی نسبت به جغرافیا و قابلیت‌های آن وجود داشته که هنوز هم در سطح جامعه و حتی قسمتی از بدنه اجرایی کشور همین دیدگاه سنتی را نسبت به جغرافیا دارند. برخی تصور می‌کنند که علم جغرافیا حفظ اسامی کوه‌ها، جنگل‌ها، شهرها و مکان‌های جغرافیایی است در حالی که این قسمت جزئی و سنتی علم جغرافیا بوده که  الان این قسمت را به خوبی نرم‌افزارها و سیستم‌های کامپیوتری بر عهده گرفته‌اند.

آقایاری هیر با اشاره به این که علم جغرافیا بیشتر به سراغ شناخت و تحلیل روندهای فضایی، برنامه‌ریزی فضایی، ارائه طرح‌های مدیریت فضا، سیاست‌گذاری، آینده پژوهی و آینده نگاری فضاهای زیست و فعالیت رفته، گفت: این‌ها جنبه‌های جدیدی است که متاسفانه هنوز در بدنه علمی و اجرایی کشور خیلی جا نیفتاده است و این شناخت جدید نسبت به جغرافیا چندان به بدنه اداری و مدیریتی کشور رسوخ نکرده است.

این استادیار جغرافیا درباره بنیان‌گذاری جغرافیای کاربردی در ایران گفت: دکتر حسین شکویی از اساتید بزرگوار ما بودند که بیش از سه دهه پیش تلاش‌هایی را آغاز کردند تا جغرافیای کاربردی را در ایران بنیان گذارند. از آن به بعد تحولات عدیده‌ای در رشته جغرافیا شکل گرفته و تخصص‌های مختلفی در این رشته ایجاد شده است. پس از آن، جغرافیا کاربردهای متعددی پیدا کرد و در جنبه‌های مختلف گسترش یافت. علم جغرافیا توانمندی‌ها وقابلیت‌های مختلفی را به فارغ‌التحصیلان جغرافیا داد تا در مناصب مختلف نقش موثری ایفا کنند.

مدیر گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز با بیان این که پایه مطالعات و برنامه‌ریزی‌های جغرافیا، محیط طبیعی است، گفت: کشور ما یکی از کشورهایی است که مشکلات زیادی در محیط طبیعی خود دارد و یکی از علل اصلی به وجود آمدن مشکلات این است که جغرافیا را درست درک نکردیم و جایگاه مناسبی برای جغرافیا در نظام برنامه‌ریزی و مدیریتی خود قائل نشدیم. همین امر سبب شده که ما در مواجهه با محیط، درست رفتار و برنامه‌ریزی نکنیم و در سیاست گذاری‌ها، آمایشی رفتار نکنیم. همه‌ این‌ کم‌کاری‌ها، منجر به ایجاد برخی مشکلات  در نواحی­‌ای از کشور شده که بعضی از آن‌ها حالت بحرانی پیدا کرده‌اند.

برنامه‌هایی برای تغییر دیدگاه سنتی نسبت به جغرافیا

وی در ادامه این گفت‌و گو، با بیان این که می‌توان طی سه برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت دیدگاه سنتی به جغرافیا را تغییر داد، گفت: مثلا در کوتاه مدت، می‌توان نمایشگاه‌هایی برای ارائه دستاوردهای دانش آموختگان جغرافیا برپا کرد، البته در حال حاضر هم چنین نمایشگاه‌هایی وجود دارد، ولی متاسفانه خیلی کم است و با توجه به بودجه دانشگاه‌ها خیلی امکان حمایت از آن‌ها وجود ندارد.

عضو هیات‌علمی دانشگاه تبریز ادامه داد: در میان مدت هم می‌توان در آیین‌نامه‌های استخدامی تغییراتی ایجاد کرد و ردیف‌­های شغلی مرتبط با جغرافیا را به فارغ‌­التحصیلان این رشته بازگرداند. علاوه بر آن می‌توان توانایی رشته‌ها برای کسب مناصب اداری را با عنایت به مهارت­‌های جدیدی که دانش‌آموختگان فرا می‌گیرند، مورد ارزیابی مجدد قرار داد. افرادی که در رشته جغرافیا درس می‌خوانند و تدریس می‌کنند، می‌توانند تلاش‌های خود را افزایش دهند و قابلیت‌ها و توانایی‌های خود را در برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و در قالب طرح‌های پژوهشی ارائه دهند و روابطی را با بدنه اجرایی کشور برقرار کنند تا بتوانند در بلندمدت و به صورت تدریجی تغییراتی ایجاد کنند. پیشبرد هر سه این برنامه‌ها، با هم می‌تواند موثر باشد. برای دوره‌های کوتاه‌مدت، میان مدت و بلندمدت می‌توان برنامه‌های متعددی را طراحی کرد که نیازمند هم‌اندیشی و هم‌فکری علمی در سطح انجمن جغرافیا و انجمن­‌های علوم جغرافیایی در سطح کشور است.

آقایاری هیر در پاسخ به سوالی درباره وجود جلسات هم‌اندیشی میان جغرافیدانان، گفت: الان جلساتی تشکیل می‌شود. مثلا انجمن جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و یا جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی و ... فعالیت‌هایی را انجام داده‌­اند.  درست است که این انجمن‌ها توانستند ارتباطاتی را با بدنه اداری کشور ایجاد  کنند و در این حوزه هم دانشگاه‌هایی همچون تهران، خوارزمی، تربیت مدرس و دانشگاه شهیدبهشتی موفقیت‌هایی را در سطح تهران به دست آورده­‌اند، اما ارتباط موثر دانشگاه و بدنه اجرایی کشور، نیازمند عزم عمومی و در همه جای کشور است. هنوز این ارتباطات به  مرحله‌ای نرسیده که بتواند جایگاه جغرافیا را در آگهی‌های استخدامی یا جذب کارشناسان تقویت کند.

این استاد دانشگاه با اشاره به این که هر پنج سال یکبار در سرفصل‌های درسی بازنگری رخ می‌دهد و این جزو سیاست‌های خوبی است که در وزارت علوم اتخاذ شده، گفت: به نظر من، این بازنگری‌ها توانسته تغییرات زیادی را در برنامه درسی به وجود بیاورد و آن‌ها را از حالت سنتی خارج کند و باعث شود درس‌های تخصصی و خوبی ارائه شوند، اما شاید برخی جاها بتوان تغییرات دیگری نیز ایجاد کرد و برنامه­‌ریزی درسی را در قالب یک فرایند نظام‌­مندتر دنبال کرد.

وی افزود: نبود ارتباط بین دانشگاه و بدنه اجرایی یا همان صنعت، سبب شده که مساله‌شناسی درستی در ارتباط با نیاز صنعت به دانشگاه و نحوه پاسخگویی به این نیاز در دانشگاه انجام نشود. اگر مساله‌شناسی به درستی رخ دهد شاید نیازها و خواست‌های بدنه اجرایی از جغرافیا به درستی شناخته شود. در برنامه‌ریزی درسی، سرفصل‌ها فقط بر اساس نظر افرادی که در آن جلسات شرکت می‌کنند، تعیین می‌شود و نه بر اساس نیازسنجی واقعی از جامعه. به نظر من باید این موضوع مساله‌یابی شود و نیازهای جامعه که جغرافیا می‌تواند به آن‌ها پاسخ دهد، شناسایی شوند و دروس مرتبط با این نیازها در سرفصل‌های درسی گنجانده شوند.

ردیف‌های شغلی اختصاص‌یافته به فارغ‌التحصیلان جغرافیا کم است

آقایاری هیر با ابراز تاسف از کم بودن ردیف‌های شغلی اختصاص‌یافته به فارغ‌التحصیلان جغرافیا گفت: این ردیف‌های شغلی اختصاص‌یافته به جغرافیا به هیچ‌وجه تناسبی با تعداد فارغ‌التحصیلان این رشته و قابلیت‌ها و توانمندی‌هایشان نداند. فارغ‌التحصیلان جغرافیا  در انواع زمین‌ های مدیریت و برنامه­‌ریزی فضایی، در پهنه‌های سرزمینی و جغرافیایی قابلیت‌های زیادی دارند و می‌توانند شناخت و تحلیل‌های مناسبی از وضعیت موجود و راهکار برای حل مشکلات یا توسعه آتی ارائه دهند، ولی متاسفانه به دلیل محدودیت‌های شغلی بعضی از مشاغلی که می‌شد توسط فارغ‌التحصیلان جغرافیا انجام شود، به رشته‌های دیگر محول می‌شود که چون آن‌ها آموزش‌های لازم را ندیده‌اند، در انجام آن کارها با مشکل مواجه می‌شوند.

این استادیار جغرافیا خاطرنشان کرد: خوشبختانه در سال‌های اخیر شرایط پروژه‌ها بهتر شده و یکی از رشته‌هایی که بیشترین اعتبارات پژوهشی را از طریق طرح‌های دانشگاهی جذب دانشگاه تبریز کرده، جغرافیا بوده است. جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، سنجش از دور و GIS و همچنین رشته‌های آب‌وهواشناسی و ژئورمورفولوژی رشته‌هایی هستند که توانسته­‌اند اعتباراتی را از طریق طرح‌های پژوهشی‌ای که انجام دادند، جذب دانشگاه کنند که در برخی سال­‌ها سهم قابل توجهی از مجموع قراردادهای برون‌­دانشگاهی کل دانشگاه تبریز را به خود اختصاص می‌­دهد. این امر، حاصل تلاش‌هایی است که در سال‌های پیش توسط همکاران عضو هیات علمی دانشگاه شروع شده و به تدریج در جهت ارتباط با بدنه اجرایی استان آذربایجان شرقی پیش رفته است. 

آقایاری هیر تصریح کرد: امیدواریم این ارتباطات ایجاد شده، با تلاش‌های بیشتر ادامه پیدا کند. دامنه ارتباطی ما حداکثر به سطح استان می‌رسد و ما در سطح ملی متاسفانه هنوز نمی‌توانیم ارتباطات علمی و اجرایی را برقرار کنیم که منجر به دریافت اعتبارات پژوهشی بیشتر به نفع دانشگاه شود. با این حال دانشگاه نیز بایستی تغییراتی در نظام پرداخت­‌های مالی خود متناسب با تلاش‌­های صورت گرفته در جذب اعتبارات انجام دهد تا پروژه‌­های جذب شده به دانشگاه به خوبی انجام گیرند و اعتبار علمی و اجرایی دانشگاه روزبه‌­روز افزایش یابد.

وی در پایان با بیان این که توصیه‌ای برای دانش‌آموختگان و دانشجویان جغرافیا دارم، گفت: دانش‌آموختگان جغرافیا که هنوز موفق به یافتن شغل نشده‌اند، تنها راه را در استخدام دولتی نبینند. تلاش‌ها و فعالیت‌های خود را در بخش‌های مختلف در ثبت شرکت‌های پژوهشی، مطالعاتی و مشاوره‌ای و فعالیت‌های دیگر مخصوصا در بحث‌های کارآفرینی مد نظر داشته باشند و تلاش‌های خود را افزایش دهند، مهارت‌ها و قابلیت‌های خود را بالا ببرند و به نظر من شاید این تنها راهی است که بتوانند در مقطعی که نمی‌توانند شغلی داشته باشند، مفید باشد. این افزایش‌ مهارت‌ها قطعاً در آینده می‌­تواند افق‌های روشنی را پیش‌رویشان قرار دهد.

انتهای پیام