به گزارش ایسنا، سال ۲۰۱۷، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و بنیاد پژوهشی (DFG) آلمان به نشانه علاقه متقابل در همکاری‌های علمی، تفاهم‌نامه‌ای را امضا کردند و بعد از این مدت سرانجام (۱۹ و ۲۰ فروردین) نخستین کارگاه آموزشی و پژوهشی «موزه‌ها و آرشیوهای کاخ گلستان: موقعیت، راهبردهای پژوهش و چشم‌اندازهای همکاری‌های بین‌الملل» با حضور کارشناسان و موزه داران بخش آرشیو در کاخ گلستان و تعدادی دیگر از مجموعه‌های موزه‌ای کشور برگزار شد تا نخستین رویداد برای اجرای مفاد این تفاهم‌نامه متقابل اجرایی شود.

بر این اساس آثار تاریخی ارزشمندِ نسخه‌ها خطی، اسناد، عکس‌های تاریخی، نقاشی‌ها و آثار هنری که اکثرشان به دوره قاجار (۱۹۲۵ – ۱۷۹۶) در موزه‌ها و آرشیوهای کاخ گلستان قرار دارند، بررسی شدند، مجموعه‌ای که هنوز بخش عمده‌ای از آن‌ها به واسطه انجام نشدن فهرست‌بندی و مستند نگاری برای جوامع علمی ناشناخته مانده‌اند، بنابراین این کارگاه آموزشی چالش‌های حفظ، ساختار و نمایه سازی مجموعه‌های کاخ گلستان به منظور دسترسی به آن‌ها برای تحقیق بیشتر را بررسی کردند.

تلاش می‌کنیم با منابع جهانی، کاخ گلستان را مجهز به سیستم‌های مدرن کنیم

محمد حسن طالبیان - معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری- در گفت‌وگو با ایسنا کاخ گلستان را یک اثر جهانی می‌داند که به جز معماری و هنری که آن را یکی از ابداعات دوره‌ی قاجار کرده، یک سبک التقاطی غربی و ایرانی با ذائقه ایرانی است که برای دوره‌های بعدی الگو می‌شود.

او همچنین با اشاره به وجود دومین آلبوم خانه غنی دنیا در کاخ گلستان و وجود بسیاری از نسخ خطی و نقاشی‌های قدیمی که بیشتر آن‌ها در حافظه بشری قرار گرفته‌اند، اظهار می‌کند: نگاهمان در حفاظت، آرشیو آثار، ساماندهی، دیجیتالی و در نهایت آنلاین کردن آثار باید در حد جهانی باشد، چون این محوطه جهانی است، بنابراین باید حتماً همکاری‌های جهانی را برای استفاده از تجربیات دیگر کشورها جذب کنیم.

وی در ادامه به امضای تفاهم‌نامه‌ای که حدود دو سال قبل بین سازمان میراث فرهنگی و بنیاد پژوهشی آلمان بسته شد، اشاره می‌کند و می‌گوید: در نهایت اکنون این کارگاه با محوریت کاخ گلستان و با حضور تعداد زیادی از اساتید بین‌المللی این حوزه برگزار شد تا در دو روز همکاران ما در بخش‌های آرشیو، نسخ خطی، آلبو خانه، نقاشی‌ها و میکروفیلم از وضعیت بخش‌های زیر نظر خود گزارش‌هایی را ارائه دهند و در نهایت دو طرف درباره‌ی اقدامات مورد نیاز برای این مجموعه‌ها به نتیجه برسند.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی با تاکید بر این‌که تلاش می‌کنیم تا با استفاده از منابع جهانی و حتی یونسکو، مجموعه جهانی کاخ گلستان را به سیستم‌های مدرن مجهز کنیم، ادامه می‌دهد: بر اساس آخرین تکنولوژی‌ها تلاش‌مان را برای حفاظت، آرشیو و آنلاین کردن همه‌ی این سیستم به کار می‌بریم، حتی کاخ گلستان تلاش کرده تا تمام کارهایی که تا امروز در این زمینه انجام داده را نشان دهد.

او با اشاره به درخواست‌های مکرر محققان از دانشجویان تا پژوهشگران برای دسترسی و بررسی این اسناد و حساسیت‌هایی که امنای اموال برای در اختیار قرار دادن این اسناد دارند، می‌گوید: باید با بهره‌گیری از روش‌های استانداردِ دیجیتال و آنلاین، امکان بهره‌گیری همه محققان را فراهم کنیم، این کار می‌تواند تحولی عظیم در حوزه آرشیو و دیجیتال باشد.

وی با اشاره به مفاد تفاهم‌نامه‌ی امضا شده بین این دو سازمان، ادامه می‌دهد: باید مباحث مطرح درباره‌ی کاخ گلستان نیز عملیاتی شود، هر چند فشارهای بین‌المللی همیشه وجود دارد، اما باید تلاش کنیم تا به جهان بگوییم فرهنگ به خصوص میراث جهانی مرز ندارد و همه‌ی دنیا موظف‌اند تا به ارتقا و حفاظت از میراث فرهنگی کمک کنند.

وی به لزوم همکاری متقابل بین کشورها در زمینه‌ی انتقال تجارب خود در حفاظت از آثار تاریخی تاکید می‌کند و می‌گوید: باید این مکان‌ها جایی برای ردوبدل کردن اطلاعات و تجربیات باشند، امیدوارم این کارگاه نیز قدم خوبی برای ادامه‌ی این نوع از اتفاقات بوده باشد.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که برای حفاظت و ساماندهی آلبوم‌خانه کاخ گلستان به عنوان دومین آلبوم‌خانه دنیا، چه قدر از استانداردهای استفاده در ان مکان، برای کاخ گلستان استفاده می‌شود، اظهار می‌کند: باید بررسی‌هایی نسبت به روش‌های درجه یک و مدرنی که درباره‌ی آرشیو اسکن و دقت در حفاظت وجود دارد، انجام و در این زمینه‌ها گفت‌وگو شود تا به بهترین روش برسیم.

قصدمان رسیدن به نقطه پایان یعنی آنلاین کردن اسناد است

مسعود نصرتی – مدیر مجموعه جهانی کاخ گلستان – نیز در این زمینه نخست به تفاهم‌نامه‌ی امضا شده بین سازمان میراث‌فرهنگی و مرکز «DFG» اشاره می‌کند و به ایسنا می‌گوید: بر اساس تفاهم نامه دو سال قبل، سال گذشته گروهی از متخصصان از سه بخش مهم آلبوم خانه، مرکز اسناد و مجموعه نسخ خطی کاخ بازدید کردند و در کارگاه آموزشی برگزار شده نیز این مکان‌ها در اولویت کاری بودند.

او انجام کارهای مورد نیاز در بخش آرشیو تا امروز و آنچه از این به بعد باید انجام شوند را یک همکاری متقابل می‌داند و با اشاره به لزوم تبادل آرا بین کارشناسان کاخ گلستان و مرکز پژوهشی «DFG»، اضافه می‌کند: قصدمان رسیدن به نقطه پایان یعنی دیجیتالی و ساماندهی کردن تا آنلاین شدن اسناد است. در کنار این اقدامات چالش‌ها، ظرفیت‌ها، مشکلات و کمک‌هایی که در این مسیر راه را به هر دو طرف نشان می‌دهند، نیز بررسی می‌شوند.

رئیس مجموعه جهانی کاخ گلستان با اشاره به دعوت این مجموعه از همه‌ی بخش‌های آرشیوی کشور مانند مرکز کتابخانه و اسناد دانشگاه تهران، کتابخانه ملی ایران، کتابخانه مجلس و کتابخانه موزه ملی مکل و حتی کتابخانه آستان در قم برای حضور در این کارگاه و ارائه‌ی مقالات خود از اقدامات انجام شده تا کنون می‌گوید: همه‌ی شرکت‌کنندگان و افراد بیشتری از میزان دعوت شدگان در این کارگاه حضور داشتند، امیدواریم در کارگاه بعدی که قرار است پژوهش‌ها ارائه و بیان شوند، نیز به همین میزان شرکت کننده حضور داشته باشند.

مشکل کنونی، فضای مخزن است

نصرتی همچنین درباره‌ی اقداماتی که بر اساس اطلاعات داده شده در این کارگاه دومین آلبوم خانه غنی دنیا را که در کاخ گلستان قرار دارد می‌تواندبه استانداردهای جهانی مانند نخستین آلبوم خانه غنی که در انگلیس است، برساند، بیان می‌گوید: مشکلِ کنونی ما فضای مخزن است، این فضا بایدبه مرور گسترش پیدا کند، که به دلیل مشکلاتی با تأخیر انجام می‌شود.

او با بیان این که همه محققان از ما انتظار دارند تا این مرکز غنی را زودتر آنلاین کرده و منابع ان را در اختیارشان قرار دهیم، می‌گوید: واقعیت این است که در کارهای اموال فرهنگی تاریخی کار اموالی به کندی پیش می‌رود. از یک سو امین اموال موظف به انجام کارهای روزانه خود است و از سوی دیگر درگیر کار محققان است که این، قدری کار را سخت می‌کند. گاهی اوقات تصمیم به تعطیلی محدود این بخش گرفته‌ایم تا کار ساماندهی را زودتر به سرانجام برسانیم، اما در واقع شدنی نیست، هر روز محققان زیادی به مجموعه می‌آیند و باید به آنها خدمات دهیم.

به گفته‌ی رئیس مجموعه جهانی گاخ گلستان از ۹ هزار آلبوم در مجموعه، تا کنون کار ساماندهی پنج هزار آلبوم شیشه‌ای را به پایان برده‌ایم و امیدواریم تا نیمه نخست شش ماهه امسال، این فهرست را تهیه کنیم و دو کتاب نیز از همان بخش درباره‌ی مرمت شیشه‌ها و آثار آن و اقداماتی که انجام می‌دهیم چاپ کنیم.

یکسری اسناد جدید در مخزن و انبارها به دست آمده‌اند

او با اشاره به ساماندهی نشدن بخش اسناد این مجموعه جهانی به صورت کامل، ادامه می‌دهد: یکسری اسناد تازه در مخزن و انبارها به دست آمده‌اند و بخش آلبوم‌خانه نیز به ساماندهی نیاز دارد، همچنین باید نسخ خطی، نخست دیجیتالی و سپس آنلاین شوند.

وی با تاکید بر این‌که کارشناسان کاخ گلستان به دلیل وسعت کارهای روزانه و کارهای مورد نیاز برای ساماندهی کردن آثار، هنوز موفق به این اقدامات نشده‌اند، می‌افزاید: در حال طی کردنِ مسیر هر روزه اقدامات نیازمندِ انجام اقدامات مورد نیاز برای ساماندهی این مجموعه‌ها هستیم تا فهرستی برای استفاده‌ی محققان داخلی و خارجی تهیه کنیم، چون حتی هنوز موفق به آنلاین کردن فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی که خانم «بدری اُتاوای» قبل از انقلاب از بخش کتابخانه سلطنتی انجام داده بود، نیز نشده‌ایم.

سه ماه دیگر ۷ جلد از آثار آنلاین می‌شوند

او با بیان این‌که هفت جلد از مجموعه آثار دیجیتالی و فهرست‌نگاری شده سه ماه دیگر، به صورت آنلاین قابل دسترسی است، تاکید می‌کند: با این وجود اگر محققی نیاز به دیدن اسناد از نزدیک دارد، باید حضوری به مجموعه باید بیایند، این آثار صرفاً برای مشاهده و بررسی انواع آن‌ها روی سایت قرار می‌گیرد و محققان برای هر اقدامی مانند نوشتن مقاله باید حضوری به کاخ گلستان بروند.

بعد از بررسی مطالب ارائه شده، ادامه همکاری اعلام می‌شود

به گفته‌ی وی با پایان این کارگاه دو روزه، بیانیه‌ای امضا و بر اساس آن چه که در تفاهم نامه‌ی اولیه به امضا رسیده بود، نسبت به ادامه‌ی همکاری فی مابین سازمان میراث فرهنگی و بنیاد پژوهشی «DFG» تاکید شد.

نصرتی با اشاره به بررسی چالش‌ها و ظرفیت و پتانسیل‌ها در این کارگاه بین‌المللی دو روزه، اظهار می‌کند: کارشناسان این بنیاد پژوهشی آلمانی اکنون نتیجه گزارش‌ها و بازدیدهای عملی ارائه شده را بررسی کرده و در چهارچوب آن تفاهم نامه، اعلام می‌کنند که چطور می‌توانند به مجموعه جهانی کاخ گلستان کمک کنند، تا این همکاری با شروع کارگاه‌های اصلی به هر طریقی ادامه پیدا کند.

DFG تا کنون ۴۰ پروژه پژوهشی در ایران اجرا کرده است

همچنین آزادواری - مسؤول امور بین‌الملل کاخ گلستان- به ایسنا می‌گوید: بیانیه امضا شده پایانی این کارگاه، برای ادامه همکاری و شروع پروژه‌های پژوهشی در چهار زمینه اسناد تاریخی، نسخه‌های خطی، عکس و نقاشی و سایر آثار موزه‌ای امضا شده است.

او ادامه می‌دهد: بنیاد پژوهشی آلمان «DFG» تا کنون حدود ۴۰ پروژه مطالعاتی در بخش‌های مختلف کشور اجرا کرده اند، او از نمونه این پژوهش‌ها را «مطالعه تطبیقی متون مذهبی اسلامی - مسیحی» عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: دو طرفِ برگزار کننده این همایش بر انجام پروژه‌های مشترک پژوهشی تاکید کردند.

به گفته‌ی وی؛ اعضای این کارگاه، از چهار بخش آرشیو عکس، اسناد و نسخه‌هایی خطی و نقاشی بازدید کردند تا بعد از بررسی بازدیدها، نتایج ان را اعلام کنند.

در کارگاه آموزشی موزه‌ها و آرشیو کاخ گلستان چه گذشت؟

«کارگاه آموزشی موزها و آرشیوهای کاخ گلستان: موقعیت، راهبردهای پژوهش و چشم‌اندازهای همکاری‌های بین‌الملل» (۱۹ و ۲۰ فروردین) در کاخ گلستان برگزار شد و پنل‌های تخصصی مانند «آرشیو اسناد دوره قاجار»، «کتابخانه نسخ خطی»، «آلبوم‌ها و نگاتیوهای شیشه‌ای کاخ گلستان، حافظه بصری دوره‌ی قاجار»، «هنر، نقاشی و صنایع دستی در گنجینه‌های کاخ گلستان» ارائه شدند.

همچنین کارشناسانی چون «یورگ اشنایدر» - مدیر بین الملل بنیاد تحقیقات آلمان -، «هانس دیتربینرت» و «کریستین نول» از کارشناسان بنیاد «DFG»، «کریستف ورنر» از دانشگاه ماربورگ، «بیرگیت هوفمان» از دانشگاه بمبرگ، «عمادالدین شیخ‌الحکمایی» از مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران، «پروفسور لورنز کورن»، «ایلسه استارکنبوم» از دانشگاه سنت اندروز، «کلودیا کولینی» از دانشگا هامبورگ، «مریا واختر» از کتابخانه دولتی مونیخ و «کریستف راوخ» از کتابخانه دولتی برلین، «مارلو بولنز» از مرکز آرشیوهای فدرال آلمان، «مارکوس ریتر» از دانشگاه وین اتریش، «الهه هلبیگ» از دانشگاه زوریخ، «اکرم علی‌بابایی» مسئول مرکز آرشیو کاخ گلستان، «محمد ستاری» از دانشگاه تهران، «هلن اسدیان» امین اموال و مسئول مرکز اسناد تصویری کاخ گلستان، «ارنست پرنیتسکا» از دانشگاه هایدلبرگ، «ایوان سانتو» از دانشگاه اوتووش لودرناد در بوداپست و «آندریاس درکسلر» از کتابخانه دانشگاه بمبرگ گزارش‌هایی از اقدامات انجام شده در مراکز تحت نظارت خود ارائه دادند.

انتهای پیام