به گزارش ایسنا، رستم در خوان هفتم شاهنامه تنبوری در کنار چشمه می‌بیند، آن را در دست می‌گیرد  و می‌خواند «آواره‌ای هستم که شادی از من گرفته شده است و گرفتار جنگ شده‌ام.»

محمدرضا درویشی در جلد اول کتاب دایرةالمعارف سازهای ایرانی درباره تنبور کرمانشاهان می‌نویسد: تنبور، ساز باستانی ایران و ساز آئینی و مذهبی سلسله حق است. این ساز از معدود سازهای رایج در ایران است که مقدس شمرده می‌شود.

گفته می‌شود این ساز در مناطق مختلف کرمانشاه و لرستان به نام‌های مختلفی معروف است. تنبور، تنها سازی است که اجازه ورود آن را به مجلس نیاز و حلقه ذکر سلسه یارسان(اهل حق) می‌دهند. این ساز در جامعه اهل حق از حرمت و قداست خاصی برخوردار است.

تنبور از خانواده دوتار یا به عبارت دقیق‌تر، نام قدیمی و باستانی دوتار است. در بین سازهای خانواده دوتار، تنبور تنها ساز زهی زخمه‌ای رایج در منطقه غرب است. تمرکز عمده این ساز در حال حاضر در استان کرمانشاهان و در نواحی شمالی استان لرستان است.

این ساز کاسه‌ طنینی نیمه گلابی دارد و امروزه از هر دو نوع کاسه (یکپارچه و ترکه‌ای) در آن استفاده می‌شود. قدیمی‌ترین نمونه کاسه‌ ترکه‌ای، تنبورهای ساخت استار خداوردی در منطقه صحنه و مربوط به ۱۲۰ تا ۱۳۰ سال پیش است.

کردستان و بخشی از آن که کرمانشاه (کرمانشاهان) گفته می‌شود یکی از مهمترین مناطق موسیقی ایران است. موسیقی این منطقه را می‌توان به سه بخش کلی مقام‌های مجازی، مجلسی (باستانی) و مقام‌های کلام(حقانی) تقسیم کرد.

مقام‌های مجازی با آواز، سُرنا و دوهل، دوزله، نرمه‌نای و تمبک، شمشال و کمانچه اجرا می‌شوند که تنوع شگفت انگیزی دارند و گسترده‌ترین بخش موسیقی کردستان و کرمانشاهان محسوب می‌شوند. مقام‌های مجازی ویژگی‌های هنری بالایی دارند اما تنبور در این بخش جایگاهی ندارد.

تنبور، مهم‌ترین ساز اجرا کننده مقام‌های مجلسی است که بخشی از این مقام‌ها با سازهای سُرنا و دُهل، دوزله، نرم نای، تمبک و شمشال نیز اجرا می‌شود که تعدادی از آنها به دلیل پیچیدگی فراموش شده‌اند اما در میان این مقام‌ها ۱۴ مقام مهمتر از بقیه هستند که نام و محتوای آنها گاهی به روایت تنبورنوازان به ۲۰ مقام هم می‌رسد.

هر کدام از این مقام‌ها که شامل ساروخانی، قطار وگِله، دَرَه، جنگه‌را، جلو شاهی، بایَه بایَه، خان امیری، سوار سوار و انواع سماع هستند، تعریف خاص خودشان را دارند؛ برای مثال سید خلیل عالی‌نژاد درباره تعریف جلوشاهی می‌گوید: به روایتی در استقبال از حضرت علی(ع) نواخته شده است. یا «جنگه‌را» به معنای جنگ و آهنگ مخصوص جنگ است. همچنین «سوار سوار» تداعی کننده تاخت‌های مختلف اسب است.

مقام‌های کلام، بخش مهمی از مقام‌های تنبور محسوب می‌شود. هر کلام، متن معینی دارد و این متن‌ها از گفته‌ها و سروده‌های بزرگان یارسان(اهل حق) است. متن کلام‌ها عموما منظوم و هجایی و از سروده‌های مذهبی است.     

از تنبور نوازی در موارد مختلفی از جمله جَم‌خانه (محل گردهمایی پیروان اهل حق)، زیارتگاه‌ها، مراسم و مجالس سوگواری و مجلس عروسی و محفل‌ خان‌ها استفاده می‌شده و در برخی موارد همچنان ادامه دارد.

امروزه نواختن تنبور در بین جوانان مرسوم است و از کرمانشاهان و لرستان به بخش‌های دیگر ایران هم رواج پیدا کرده، به همین دلیل نواختن آن از انحصار اهل حق خارج شده است. خانه تنبور که شهریور ماه سال ۱۳۶۹ در روستای بان‌زلان در شهرستان دالاهو استان کرمانشاه افتتاح شد، مرکزی برای تربیت جوانانی شده که تمایل دارند این ساز مقدس را در دست بگیرند.

ثبت مهارت ساخت تنبور ترکه‌ای، کاسه‌ای و همچنین تنبورنوازی هر کدام به صورت جدا و در تاریخ‌های متفاوت در فهرست میراث ناملموس کشور نشان دهنده اهمیت جایگاه این ساز در ایران است.

انتهای پیام