یافته‌های اولیه باستان‌شناسان نشان می‌دهد، سنت تدفین در «تل چگاسفلی»‌ در جنوب غربی ایران منحصر به فرد بوده و نظیر آن در هیچ مکان دیگری پیدا نشده است.

به گزارش ایسنا، عباس مقدم، سرپرست پروژه پیش از تاریخی دشت زهره (فصل نخست، گورستان تل چگا سفلی) با بیان این مطلب گفت: این طرح در یک بازه‌ی زمانی پنج ساله قصد دارد تا مطالعات گسترده‌ای صورت دهد، بنابراین در این میان از بررسی‌های باستان‌شناسی با ره‌یافت لندسکیپ و دیرین اقلیم منطقه گرفته تا کاوش‌های هدفمند و روش‌مند در نقاطی که در حل مسائل پیچیده باستان شناسی پیش از تاریخ جنوب غربی ایران موثر است، می‌توان نام برد.

این باستان‌شناس با تاکید بر این‌که در مرحله اول تلاش کردیم تا اقدامات حفاظتی همکاران (گروه بررسی باستان‌شناسی شهرستان بهبهان به سرپرستی کامیار عبدی) که در سال 1388 اقدام به ثبت ملی محوطه تل چگاسفلی کرده‌اند) را تکمیل کنیم که این اقدام با انجام برنامه تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه با حمایت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان عملی شد.

به گفته وی، در حال حاضر محوطه کلیدی و عظیم «تل چگاسفلی» به شدت در معرض خطرات طبیعی و انسانی است.

او با بیان اینکه روستایی به همین نام از زمان تقسیمات اراضی در دهه 1340 روی ویرانه‌های باستانی «تل چگاسفلی» شکل گرفته، افزود: در مرحله دوم از فعالیت میدانی گروه نیز یک اقدام نجات بخشی و حفاظتی است.

وی تاکید کرد: مطالعات گروه باستان شناس نشان داد که پیرامون محوطه «تل چگا» ناحیه‌ای قرار دارد که ساکنان باستانی محوطه مردگان خود را در آنجا به خاک سپرده‌اند.

به گفته‌ی این باستان‌شناس؛ جریان‌های فصلی و سیلاب‌های گاه و بی‌گاه، آبکندها و دره‌هایی را به وجود آورده که گورستان باستانی «تل چگا» را به شدت تهدید می‌کند، به همین دلیل در این فصل تلاش هیأت باستان شناسی معطوف به کاوش در یکی از آبکندهایی شده که در دامنه جنوب غربی محوطه ایجاد شده است.

* کشف یک مکان آئینی از پیش از میلاد

مقدم با تاکید بر این‌که کاوش در گورستان «تل چگا» نشان داده که با گورستان منحصر به فردی مواجهیم که تا کنون نظیرش در جنوب غربی ایران یا شوشان بزرگ شناسایی نشده است، اظهار کرد: این گورستان از نظر ساختمان و دوره متنوع است و تقریبا همه گورهای آن در یک جهت جغرافیایی و با ظرافت خاصی ساخته شده‌اند، این مسئله نشان می‌دهد که ما با یک مکان آیینی بسیار مهم که تاریخش به هزاره‌های کهن پیش از میلاد برمی‌گردد، مواجه هستیم.

این باستان شناس گفت: نمونه «شوش» به عینه نشان داد که گورخفتگان شوشی پیرامون معبدی که از خشت و آجر و به صورت پله‌ای ساخته شده بود، آرمیده بودند اما، هنوز معبد یا مکان آیینیِ چگاسفلی کاوش نشده و کیفیت و کمیت آن برما مجهول است.

او با اشاره به ساخته شدن گورستان تل چگاسفلی با دقت و ظرافت افزود: مصالح بکار رفته در گورها متنوع است؛ گورهایی که با آجر ساخته شده‌اند و از نظر شکلی بسیار دقیق‌اند، گورهایی که از سنگ تراش خورده ساخته شده‌اند، گورهایی که با خشت خام ساخته شده‌اند، گورهایی که دارای دیواره‌های جانبی چینه‌ای هستند و در نهایت گورهایی که ساختار معمارانه ندارند و چاله‌ای هستند.

وی با بیان اینکه گورهای آجری و سنگی شناسایی شده گورهایی هستند که در زمان‌های مختلفی از آنها برای دفن درگذشتگان استفاده شده است،‌ بیان کرد: برخی از گورها دارای یک حجره‌ی مجزا برای انباشت استخوان‌های قدیمی‌تر یا به عبارت دیگر استخوان‌دان بوده‌اند.

* خاکسپاری دوباره برخی مردگان دسته‌جمعی

مقدم افزود: به جز گورهای چاله‌ای که شامل گور خفتگان منفردند، گورهای سنگی و آجری از نوع گورهای دسته جمعی نیز هستند و شواهد نشان می‌دهد که برخی اسکلت‌ها دوباره در گورها گذاشته شده‌اند و برخی نیز اولیه یا برجا هستند.

این باستان‌شناس بیان کرد: به عبارت دیگر، برخی از اسکلت‌ها پس از فساد کامل جسد به داخل گور منتقل شده‌اند و به صورتی آیینی با چیدمان دایره‌ای دفن شده‌اند، جمجمه‌های تغییر شکل یافته که حکایت از یک سنت مذهبی یا فرهنگی رایج دارد نیز در میان جمجمه‌ها دیده می‌شوند.

او مقایسه‌ی سنت تدفین و گورنهاده‌های گورستان «تل چگاسفلی» با دیگر مناطق را بسیار زود دانست و افزود: دریافت‌های اولیه‌ی ما نشان می دهد که سنت تدفین در تل چگاسفلی منحصر به فرد است و نظیر آن در هیچ مکان دیگری پیدا نشده است.

وی با اشاره به اینکه خصوصیت گورنهاده های این گورستان فقط در تل چگاسفلی دیده می‌شود، گفت: نقوش و شکل ظروف سفالی این گورستان گرچه شباهت‌های نزدیکی با نمونه‌های سفالیِ بدست آمده از «شوش» و «تل باکون فارس» دارد، ولی ویژ‌ه‌ی محوطه «تل چگاسفلی» است.

* بررسی نسبت خانوادگی گورخفتگان یک گور

او در ادامه از نمونه برداری برای مطالعات پیچیده و آزمایشگاهی خبر داد و گفت: نمونه‌های دی .ان .ای جمع آوری شده از گورهای دسته جمعی کلید فهم بسیاری از مجهولات خواهد شد و شاید دراین صورت بتوانیم دریابیم که گور خفتگانی که به صورت دسته جمعی در یک گور دفن شده‌اند، نسبتی خانوادگی باهم دارند یا نه؟

وی تاریخ‌گذاری دقیق گورستان باستانی تل چگاسفلی را یکی دیگر از اهداف پیش روی گروه باستان شناس در این محوطه اعلام کرد و گفت: بطور نسبی می‌دانیم که گورستان تل چگاسفلی در یک بازه زمانی دو هزار ساله شکل گرفته به نحوی که قدیمی‌ترین زمان، بطور نسبی مربوط به اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد و جدید ترین هم اواسط هزاره سوم پیش از میلاد است.

این باستان شناس ادامه داد: آنچه که موجب حیرت ما شده است، گورنهاده های مربوط به اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد در یکی از گورهای آجری است، گوری که به نظر می‌رسد، نیای گورهایی است که در چند هزار سال جدیدتر در زمان عیلامیان به وفور ساخته و استفاده شده است.

وی گفت: پروژه پیش از تاریخی دشت زهره دریچه‌ای امیدوار کننده به روی پژوهش‌های جدی و دامنه دار در منطقه خلیج فارس را باز کرده است، مکانی آیینی بسیار کهن (احتمالا یک معبد مهم) که هنوز کاوش در آن آغاز نشده است و گورستانی که از سنت‌های فرهنگی و مذهبی ریشه‌دار و با اصالت در جوار خلیج فارس حکایت دارد.

به گفته‌ی او، نقوش سفال های بدست آمده از گورها از سنتی حکایت دارد که ریشه در فرهنگ‌های کهن ساکن در دشت های جنوب و جنوب غربی ایران دارد.

این باستان شناس با بیان اینکه شروع پروژه پیش از تاریخی دشت زهره با یک شگفتی دیگر همراه بود، بیان کرد: درک بالا و حساسیت ویژه ساکنان مهربان این منطقه، خصوصا ساکنان روستای تل چگا سفلی در صیانت از مواریث فرهنگی منطقه مثال زدنی است. مردم این منطقه کم و بیش بر حفظ میراث فرهنگی و طبیعی خود واقفند و دوستداران مواریث فرهنگی خود هستند و تلاش دارند تا خدشه ای به میراث باستانی و حتی طبیعیِ شان وارد نشود.

به گفته مقدم، نزدیک به شش هزار سال پیش، زمانی که جوامع انسانیِ جنوب و جنوب غربی ایران خود را برای ورود به مرحله‌ای پیچیده‌تر از رشد فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آماده می‌کردند، شهری در کنار رودخانه‌ی پرآب زهره در منطقه سردشت زیدون شکل گرفت که امروزه ویرانه هایش به نام تُلِ چِگاسُفلی مشهور است.

*اجرائی شدن پروژه «پیش از تاریخی بودن دشت زهره»

این باستان شناس با بیان اینکه تا پیش از دهه 1350 خورشیدی، از باستان شناسی «دشت زهره» اطلاعی در دست نبود، افزود: گروهی از باستان شناسان ایرانی و خارجی به سرپرستی پروفسور «هانس نیسن» برای نخستین بار اطلاعات ارزشمندی از زیستگاه‌های انسانیِ هزاره های کهنِ دره زهره برای ما روایت کرده‌اند.

به گفته‌ی وی البته مطالعاتی که در سال‌های اخیر توسط گروه زمین باستان شناسی «هرمن گش» در دشت‌های جنوبی خوزستان صورت گرفته است، نیز دگرگونی‌های محدوده‌ی جزر و مدی دریای پارس را به خوبی ارزیابی کرده است. از سوی دیگر به گواه مطالعات اخیر، غربی‌ترین محدوده دشت زهره در 8000 سال پیش محدوده جزر و مدّی دریای پارس بوده است.

این باستان شناس درادامه اظهار کرد: نزدیک به یک دهه است که گزارش های منتشر شده گروه باستان شناسیِ پیش گفته، ما را برآن داشته تا برای شناخت بهترِ میراث باستانیِ دشت زهره تلاش کنیم و سرانجام تلاش های باستان شناسان منجر به ارائه برنامه‌ای بلند مدت به نام"پروژه ی پیش از تاریخی دشت زهره" به پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور شد.

به گفته مقدم همجواری دشت زهره با خلیج فارس و برپایی برنامه بلند مدت باستان شناسی در آن، نوید آینده‌ای درخشان در زمینه‌ی پژوهش‌های باستان شناسی در منطقه خلیج فارس دارد، منطقه ای که به عنوان صاحبان اصلی آن همواره از فهم درست باستان شناسی آن غفلت شده و تنها با واکنش های احساسی در مقام پاسخ به کسانی برآمده‌ایم که باستان شناسی و تاریخ این خطه از سرزمین مان را به سود خود تحریف کرده اند.

انتهای پیام