شاید وقت آن رسیده باشد که سرنخ‌هایی بدهیم، نه فقط به راهنمایان تور که مسؤول هدایت گروهی گردشگر هستند، بلکه به کودکان و نوجوانان تا شاید از این راه، میزان خسارات حوادث را به حداقل ممکن رساند و یا از قبل برای پیشگیری وقوع این حوادث مخصوصا در طبیعت اقدام کرد.
محمد منظرنژاد، راهنما و مدرس گردشگری در یادداشتی که با عنوان «خشم طبیعت را با دیدن زیبایی آن فراموش نکنیم» در اختیار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) قرار داده، با نگاهی به خشم طبیعت و بارش‌ها و سیلاب اخیر که خسارت‌های جانی و مالی بسیاری به همراه داشته، راه‌کارهایی را برای مقابله با این شرایط فوق‌العاده پیشنهاد داده است.
تاکید اصلی در این یادداشت بر آموزش کودکان و نوجوانان است، نکته‌ی کلیشه‌ای که همیشه و بارها درباره‌ی آن صحبت می‌شود، اما جدی گرفته نمی‌شود؛ با این وجود در این یادداشت نمونه‌ها و نکته‌هایی خاص برای آموزش در طبیعت مطرح شده است که می‌تواند تلنگری برای تغییر نگاه در این‌باره باشد.
این راهنمای گردشگری در این‌باره نوشته است: «برای قدم گذاشتن به طبیعت همیشه باید آگاه بود و باید با دانشی نسبی مقصد و هدف را مشخص کرد و برای مقصد پیش‌بینی شده تجهیزات لازم را جمع‌آوری کرد و سپس اطلاعات تکمیلی مانند وضعیت راه‌ها و آب و هوا و حتی در بسیاری از مواقع که سفر مصادف با زمان‌های پر مسافر است، باید ظرفیت اقامتگاه‌ها را چک کرد و در نهایت سفر را انجام داد. این‌ها تنها بخش کوچکی از اقدامات اولیه برای انجام سفر است که هر فردی پیش از انتخاب مقصد باید مقدمات آن را فراهم کند.
در روزهای اخیر شنیدن اخبار سیل و طوفان و خسارت‌های جانی و مالی که به هموطنان عزیز در تعطیلات عید سعید فطر رسیده بود، بسیاری از هم‌میهنان را دل آزرده کرد و حتی شخص بنده توانایی دیدن هیچکدام از صحنه‌های دلخراش را نداشتم، اما در تمام این مدت به این موضوع فکر می‌کردم که علت خسارت‌های به عمل آمده چه بوده و چگونه می‌توان این‌گونه حوادث را به حداقل ممکن رساند و یا از قبل برای پیشگیری از این‌گونه حوادث اقدام کرد، لذا به یاد دوره‌های آموزشی راهنمایان گردشگری افتادم.
از آنجایی که راهنمایان گردشگری در بخش طبیعت‌گردی دوره‌هایی را به عنوان پیش زمینه لازم برای شغل خود می‌گذرانند، شاید بهتر باشد برخی از این دوره‌ها را در مدارس راهنمایی و دبیرستان در دروس جوانان قرار داد تا در نهایت این موضوعات بتواند در نسل جدید آموزش و پرورش داده شود.
این دروس که در بسیاری مواقع بسیار جذاب هستند، شامل دوره آموزشی روش‌های بقاء و استقرار در طبیعت و امداد و نجات است. این درس‌ها به راهنمایان سرنخ‌هایی را برای جستجو و تحقیق روش‌های نوین در این موضوعات می‌دهد تا بتوانند کوله‌ایی مطمئن را برای سفر خود جمع‌آوری کنند.
آن‌ها در کارگاه آموزش روش‌های بقاء می‌آموزند که چگونه با چالش‌های کم آبی، بیماری‌های سفر، یخ‌زدگی و سرمازدگی، ارتفاع‌زدگی و سوختگی و بسیار موارد دیگر مواجه شوند و در ضمن با روش‌های جهت‌یابی در طبیعت و استقرار در آن آشنا می‌شوند.
آن‌ها می‌آموزند در چه محل‌هایی می‌توانند چادرهای خود را مستقر کنند و برای پیشگیری از آبگرفتگی در چادر و ورود حشرات مضر به داخل آن چه اقداماتی را انجام دهند.
در درس کارگاهی امداد و نجات راهنمایان، آموزش‌های لازم برای امدادرسانی به حادثه دیده داده می‌شود و می‌آموزند که در زمان بروز حادثه از چه روش‌هایی برای کنترل و مدیریت حادثه استفاده کنند تا وضعیت بیمار و حادثه‌دیده تا زمان رسیدن نیروهای امدادگر بدتر نشود.»
منظرنژاد در ادامه‌ی این یادداشت به تجربیات شخصی خود نیز اشاره کرده و نوشته است: «برای رفتن به طبیعت با هر هدف و سلیقه‌ایی باید شناخت کافی نسبت به طبیعت و مسیر انتخابی داشته باشیم و تجهیزات لازم را برای اطمینان و ایمنی خود و خانواده به همراه داشته باشیم.
در این مدت و با شنیدن اتفاقی که چندی پیش برای هموطنان افتاده بود به این موضوع باور دارم که انجام چنین دوره‌هایی باید در سطوح راهنمایی و دبیرستان آغاز شود تا نوجوانان بتوانند روش‌های لازم برای بقاء و استقرار را ببینند و در ضمن با اصول زیست محیطی و الگوهای مناسب برای حضور در طبیعت آشنا شوند.
این درس‌ها برای خود من هم در زمان تحصیل دوره‌های راهنمایان گردشگری در بخش طبیعت‌گردی بسیار جذاب بود و بعد از اتمام دوره نیز با مطالعه اطلاعاتم را درباره‌ی طبیعت ارتقاء دادم، چراکه حضورم در طبیعت به عنوان راهنمای یک گروه به دانش فنی نیاز داشت که بروز شدن این اطلاعات را هر چه بیشتر پر اهمیت‌تر می کرد و در نهایت با تجربیاتی که در سفرها داشتم طی چندین پروژه اطلاعات آموخته شده خود و دوستانم را در قالب کلاس‌های آموزشی در برخی از روستاهای هدف گردشگری بویژه جزیره قشم به افرادی که با گردشگران در ارتباط هستند، انتقال دادیم، برای نمونه روستای «سهیلی» یکی از روستاهای هدف گردشگری است که هر ساله چندین هزار نفر از گردشگران علاقمند به طبیعت برای بازدید از پرندگان و اکوسیستم جنگل‌های دریایی حرا به آن سفر می‌کنند و از قایق‌های محلی برای بازدیدهای خود استفاده می‌کنند، لذا با توجه به تجربیات، دوره‌هایی کارگاهی ترتیب داده شد و در ضمن برای تاسیس تعاونی گردشگری تشویق شدند و اصول اولیه و استانداردهای لازم برای ایجاد ایمنی و امنیت گردشگران نیز آموزش داده شد و در نهایت آنچه دستاورد این آموزش بود رونق و پیشرفت‌هایی بود که جوانان روستای سهیلی برای اسکله‌ی گردشگری انجام دادند و در حال حاضر هر ساله با خلاقیت خود اقداماتی را در بالا بردن کیفیت و استاندارد گردشگری انجام می‌دهند.
باید متذکر شوم که اساس رسیدن به توسعه پایدار آموزش است. همه افراد در هر سن و سالی و با هر رتبه شغلی و تحصیلی به آموزش نیاز دارند و باید خود را در زمینه‌های علمی و اطلاعات عمومی به روز کنند و در نهایت اطلاعات خود را به افراد خانواده و دوستان و آشنایان انتقال دهند. این موضوع باید در افراد جامعه نهادینه شود و به صورت یک فرهنگ درآید و برای رسیدن به این سطح از آگاهی رسانه‌های گروهی مانند تلوزیون، روزنامه‌ها، رادیو و ... باید کمک کنند تا دانش عمومی هر چه بیشتر ارتقاء پیدا کرده و بروز رسانی شود در این‌باره می‌توان به ساخت مستندهای ایران شناسی با موضوعیت جغرافیا، تاریخ و حیات وحش اشاره کرد که می‌تواند در آموزش کودکان نیز بسیار موثر باشد.
در دوره راهنمایی و دبیرستان، زمین‌شناسی، تاریخ، جغرافیا و ... از دروسی هستند که می‌تواند اطلاعات عمومی افراد را ارتقاء دهد، ولی آنچه در جذاب کردن درس آموزشی و بالا بردن سطح کیفی درک مطلب می‌تواند تاثیرگذار باشد، دیدن و لمس کردن موضوعات ممکن است، برای نمونه لمس سنگ‌ها و کانی‌ها، دیدن چین خوردگی‌ها و ... که می‌تواند حتی در قالب سفرهای نیم‌روزی انجام گیرد در صورتی‌که بیشتر آموزش‌های انجام شده به صورت تئوری بوده و درک مطلب برای کودک و نوجوان سخت است.
در این‌باره می‌توان به ساخت مستندهای آموزشی مرتبط با طبیعت با موضوعیت استقرار، اصول پیشگیری و مقابله با حوادث غیر مترقبه طبیعی و امدادرسانی و مدیریت بحران و از همه مهمتر لوازم و تجهیزات لازم برای سفر (با توجه به نوع سفر) اقدام کرد.
آموزش دوره‌هایی با عناوین یاد شده و قرار گرفتن در دروس دوره‌های راهنمایی و دبیرستان می‌تواند افراد را از همان کودکی با خطرات ممکن و روش‌های پیشگیری در طبیعت آشنا کند، امروزه در برخی مواقع آموزش‌ها و مانورهایی برای آموزش پیشگیری از حوادث ناشی از زلزله در مدارس انجام و در تلوزیون نیز به نمایش گذاشته می‌شود و چه بسا بتوان این آموزش‌ها را به صورت کلی و مصوب برای مدارس برگزار کرد تا بتوان افراد را برای مقابله با حوادث غیر مترقبه‌ای چون زلزله، آتشفشان، سیل، طغیان رودخانه، نشست و فرسایش زمین، آتش سوزی و ... آموزش داد و در نهایت الگوهای مناسب برای استقرار در طبیعت را به ایشان آموخت.
در بسیاری از مواقع در سفرهای طبیعت‌گردی که به نقاط دیدنی کشور داشتم مشاهده می‌کردم که در طبیعت برخی از مسافران بدون هرگونه اطلاعی و بدون رعایت اصول ایمنی از گروه خارج می‌شوند و فعالیت‌های انفرادی انجام می‌دهند و یا توجهی به نکات ایمنی نمی‌کنند و برای دیدن یک آبشار حد نهایی و بالاترین نقطه آبشار را انتخاب می‌کنند و بدون توجه به تذکر راهنما و مسؤولان از کوه بالا رفته تا در آن نقطه عکس بگیرند و چه بسا بر اثر ناپایدار بودن منطقه کنترل خود را از دست داده‌اند و به پایین پرتاب شده‌اند.
در تمامی کلاس‌های دوره راهنمایان به دانشجویان این مطلب را متذکر می‌شوم که یک راهنما باید در ابتدا مراقب امنیت و سلامت خود باشد تا بتواند امنیت و سلامت گروه را مدیریت کند و این موضوع امکان‌پذیر نخواهد بود، مگر با دانش و آگاهی به اصول که از یک آموزش صحیح و هدفمند ناشی می‌شود.»
او سپس در ادامه‌ی این یادداشت به بخشی از آموزش‌هایی که در این دوره‌ها به آن پرداخته می‌شود، اشاره‌ای داشته و نوشته است؛ «هیچگاه نمی‌دانستم که آب می‌تواند چنین قدرتی داشته باشد، ولی یکی از اساتید مثالی آورد و گفت یکی از دلایلی که باعث ریزش سنگ در تابستان از کوه می‌شود این است که بعد از بارندگی و نفوذ آب در خلل و فرج سنگ‌ها و سپس بر اثر آفتاب تابستان و داغ شدن سنگ‌ها مولکول‌های آب منبسط و باعث ترک برداشتن و شکستگی در سنگ می‌شود و وقتی از او درباره‌ی سرما سوال کردم و گفتم در سرما هم این اتفاق می‌افتد ایشان گفت؛ در زمان یخ‌زدگی هم آب در ابتدای یخ زدن، افزایش حجم پیدا می‌کند و باز دچار شکستگی در سنگ می‌شود و یادم هست که برای یخ‌زدگی و انبساط حجم آزمایشی را در یک بطری انجام دادم و متوجه حرف استاد شدم که تا به الان در ذهنم باقی مانده و این خود فقط یکی از دلایلی است که می‌تواند باعث ریزش سنگ از صخره‌ها و کوه شود، این نکته خود باعث شده در زمان‌های بارندگی چه در تابستان و چه در زمستان مسیرهای کوهستانی را برای سفر انتخاب نکنم و یا با آگاهی از مدت زمان بارندگی و اطلاعات کامل هواشناسی از سایت‌های مختلف، سفر را انجام دهم.
شاید جالب باشد بگویم برخی مواقع خود ما می‌توانیم دلیلی برای یک حادثه غیر مترقبه شویم دو سال قبل شاهد آبگرفتگی بازار شهری بودم که به دلیل جمع شدن زباله‌ها در محل خروجی آب باعث شد تا آب باران آنقدر بالا بیاید که باعث آبگرفتگی در بازار شود و خسارات زیادی را ببار آورد، در نتیجه باید خود را در قبال خانواده، هموطنان و دولت مسؤول بدانیم و هر زباله‌ای را بی‌مسؤولیت در هر جایی رها نکنیم، چرا که می‌تواند خسارات زیادی را ببار آورد.
از طرفی دیگر با کمی دقت متوجه خواهیم شد که از بین رفتن مراتع و جنگل‌ها و از طرفی ساخت و ساز در کنار حریم رودخانه این‌ها خود مسایلی هستند که باید مدیریت شوند، امروزه عملکرد انسان در طبیعت بدون برنامه‌ریزی کارشناسی شده می‌تواند زیان‌ها و خسارت‌های بسیاری را در پیش داشته باشد، برای نمونه برداشت بیش از اندازه آب‌های زیر زمینی و احداث چاه‌های عمیق و خشک شدن دریاچه‌ها می‌تواند در آینده نشست ناگهانی زمین را منجر شود و از طرفی با از بین رفتن مراتع و جنگل‌ها آنچه می‌ماند بیابانی است که نتیجه‌ی آن ریزگردها و گرد و خاک خواهد بود و چه بهتر است ما انسان‌ها فقط به عنوان یک مصرف‌کننده نباشیم و بتوانیم در توسعه و پایداری محیط زیست و اکوسیستمی که در آن زیست می‌کنیم پویا باشیم و از عوامل موثر در فرسایش بپرهیزیم.
طبیعت آنقدر زیباست که انسان را غرق در خود می کند و در بسیاری مواقع حس کنجکاوی و جست‌وجو را در شخص به هیجان می‌آورد و شاید آخر این کنجکاوی حادثه‌ایی اتفاق افتد، بنابراین باید در هنگام ورود به طبیعت و شب مانی در آن، بیدار بود باید به صدای باد، صورت ماه، آسمان، صدای رودخانه و بسیاری عناصر دیگر توجه کرد، چرا که می توان خشم طبیعت را متوجه شد و بدانیم که بادی در کار است و بارانی پیش‌رو، می‌توان جهت وزش باد را تشخیص داد، می توان گل آلود شدن آب رودخانه را دید و صدای سنگ‌هایی که در رودخانه به یکدیگر برخورد می‌کنند را شنید، می‌توان به صدای حیات وحش منطقه توجه کرد، چرا که هر کدام از آن‌ها می‌توانند دلیلی برای جمع شدن حواس و آمادگی ما باشد، ولی فراموش نباید کرد که جمع‌آوری اطلاعات از قبل ما را در انجام یک سفر مطمئن بسیار یاری می‌کند.
طبیعت زیباست و دوست داشتنی، آنچه باید ما به عنوان مهمان باید به آن توجه کنیم این است که حقوق طبیعت را پاس بداریم و آن را ستایش کنیم و آفریدگار این همه زیبایی را شاکر باشیم و قدردان.»
انتهای پیام
نظرات