علیرضا حسینی پاکدهی معتقد است، راه حل مشکلات خط فارسی این است که فرهنگستان یک «دستور خط» بدون تغییر ارائه کند و همه به آن گردن نهند.
او می‌گوید، خود فرهنگستان و نهادهای زیر نظرش هم دستور خط فرهنگستان را رعایت نمی‌کنند. این نهاد باید موظف به اجرای قواعد خود باشد، وگرنه متولی‌ای که خود حرمت حرم را نگه نمی‌دارد، نمی‌تواند از دیگران انتظاری داشته باشد.
علیرضا حسینی پاکدهی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مدرس درس «شیوه‌ی نگارش فارسی در مطبوعات»، در گفت‌وگو با خبرنگار ادبیات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، درباره‌ی مشکلات خط فارسی گفت: بعضی از مشکلات بین همه‌ی خطوط مشترک است و شاید هیچ خطی نباشد که بتوانیم با استفاده از آن، همان‌طور که تلفظ می‌کنیم، بنویسیم و اگر احیانا خطی مشکلات کم‌تری دارد، نشانه‌هایش بیش‌تر است؛ مثلا در خط عربی ظاهرا نشانه‌های اولیه 28 مورد است، اما درواقع بخشی از مشکلات با استفاده از تعداد زیادی نشانه‌ی ثانویه، برطرف شده است.
او افزود: ما از خط عربی وام گرفته‌ایم، اما آواهای مربوط به حروف را دریافت نکرده‌ایم و قرض را ناقص انجام داده‌ایم. عرب‌زبان‌ها از نشانه‌های ثانویه‌ی دیگری هم استفاده می‌کنند که ما از آن‌ها هم استفاده نمی‌کنیم. هر ملتی اگر قرار است برای خود چیزی را به‌وجود بیاورد و از آن استفاده کند، تا جایی که ممکن است، نباید قرض کند، اگر هم قرض می‌گیرد، باید به صورت کامل قرض کند تا کم‌تر دچار مشکل شود. ما حروف را از خط عربی قرض کرده‌ایم، اما آواهای کامل و دقیق آن حروف را نگرفته‌ایم، در نتیجه هنگام نوشتن نسبت به عرب‌زبان‌ها مشکلات بیش‌تری داریم.
پاکدهی همچنین اظهار کرد: مشکلاتی که خط فارسی به آن‌ها دچار است، فقط در خط ما نیست؛ بلکه مشکلاتی است که همه‌ی خطوط آوایی یا الفبایی دارند. دلیل عمده‌اش هم این است که تعداد حروف الفبا بسیار اندک و تعداد آواها بسیار زیاد است، در نتیجه امکان نوشتن به همان صورتی که تلفظ می‌کنیم، وجود ندارد. در زبان و خط انگلیسی هم به همین ترتیب است که ما نمی‌توانیم همان‌گونه که تلفظ می‌کنیم، بنویسیم، اما چون زبان انگلیسی زبان بین‌المللی است، ما به مشکلاتش توجه نمی‌کنیم و فکر می‌کنیم همه چیز در خط و زبان انگلیسی قاعده دارد.
او در ادامه توضیح داد: در انگلیسی، حرف «c» در واژه‌ی «center» و در واژه‌ی «come» به ترتیب (s) و (k) تلفظ می‌شود. «s» گاهی (s) و گاهی (z) خوانده می‌شود، علاوه بر این برای نمایش آوای (z) حرف «z» هم هست، به‌جز این‌ها «x» هم در واژه‌ی «xantia» و هم در «xerox»، در هر دو (z) تلفظ می‌شود. در همین واژه‌ی «xerox» دو «x» وجود دارد، اما اولی (z) و دومی (ks) تلفظ می‌شود. «su» در واژه‌ی «sugar»، (شو) و در واژه‌ی «super»، (سو) خوانده می‌شود. «sh» و «tion» هم (sh) تلفظ می‌شود؛ درحالی‌که ما در خط فارسی برای نمایش این آوا، فقط یک حرف «شین» را داریم.
پاکدهی افزود: این مسأله که تعداد آواها بسیار زیاد و تعداد حروف الفبا بسیار اندک است، یادگیری را بسیار آسان می‌کند، اما این محدودیت را هم دارد که برای بسیاری از آواها معادل نوشتاری نداریم، بین برخی از آواها و حروف الفبا رابطه‌ی یک به یک هست، اما برخی از آن‌ها رابطه‌ی یک به چند دارند؛ مثلا برای آوای (z) در فارسی چندین نشانه‌ی نوشتاری هست و بین بعضی از آن‌ها رابطه‌ی چند به یک حاکم است؛ به‌عنوان نمونه در خط فارسی چند آوا با استفاده از حرف «و» نمایش داده می‌شوند.
او سپس اظهار کرد: زبان شفاهی نسبت به خط نوشتاری که حالت راکد و ثابت دارد، خیلی سریع‌تر تغییر می‌کند. نوشتار همراه با زبان شفاهی حرکت نمی‌کند، به همین دلیل است که هرچه زبان سابقه‌ی نوشتاری طولانی‌تری داشته باشد، فاصله‌اش با گفتار بیش‌تر خواهد بود و در نتیجه خواست ما برای این‌که همان‌طور که تلفظ می‌کنیم، بنویسیم، تحقق پیدا نمی‌کند.
انتقاد از عملکرد فرهنگستان در زمینه‌ی یکسان کردن رسم‌الخط
پاکدهی همچنین درباره‌ی عملکرد فرهنگستان در زمینه‌ی یکسان کردن رسم‌الخط، گفت: هیچ‌گاه نهاد معین و مشخصی نتوانسته برای خط فارسی یک دستور‌العمل یکسان و یکنواخت ایجاد کند و این کار را به معنای دقیق کلمه انجام بدهد؛ همین فرهنگستان زبان و ادب فارسی فعلی ظاهرا مجموعه‌ی قواعد مشخصی را در قالب یک کتابچه منتشر کرده است، اما در ویرایش‌های مختلف تغییراتی را بدون هیچ‌گونه توضیحی در آن قرار داده و نگفته که چرا این استثناها و تبصره‌ها را ایجاد کرده و حتا برای نویسنده حالتی مختارانه و باز ایجاد کرده و گفته است که هرطور دوست دارید، بنویسید.
فرهنگستان هم «دستور خط» خود را رعایت نمی‌کند
این استاد دانشگاه در این‌باره تأکید کرد: ما انتظار داریم حداقل خود فرهنگستان و نهادهای مربوط به آن، این قواعد را رعایت کنند تا برای ما هم به‌عنوان افراد عادی و اعضای جامعه این موضوع تثبیت شود. فرهنگستان باید حداقل موظف به اجرای قواعد خود باشد. در غیر این صورت، متولی‌ای که خود حرمت حرم را نگه نمی‌دارد، نمی تواند از دیگران انتظاری داشته باشد. من نمونه‌هایی از متن‌هایی را از نهادهای کاملا زیر نظر فرهنگستان و وزارت علوم سراغ دارم که در یک متن و یک صفحه با شیوه‌های متفاوت و متعارض نوشته شده، حتا در متنِ نامه‌ی رییس فرهنگستان که به وسیله‌ی آن از عالمان، اندیشمندان و ادیبان خواسته شده بود که متن اولیه‌ی دستور خط را بخوانند و درباره‌اش نظر بدهند، موارد بسیاری برخلاف دستور خط دیده می‌شد.
پاکدهی درباره‌ی مشکلات رسم‌الخط فعلی فرهنگستان گفت: این رسم‌الخط، رسم‌الخط بدی نیست و تقریبا همه‌ی جوانب در آن درنظر گرفته شده است، اما مدام در آن تبصره می‌گذارند و تغییرات جزیی ایجاد می‌کنند. تبصره‌هایی که این نهاد بعد از مصوبه‌ی اولش در چاپ‌ها و ویراست‌های بعدی ایجاد کرده، کار را خراب می‌کند، به این دلیل که همراه توضیحات و دلایل متقن نیست که چرا این استثنا پذیرفته شده، این تبصره به آن اضافه شده یا این خودمختاری برای نوشتن ایجاد شده است.
به «دستور خط» فرهنگستان عمل نمی‌شود
او همچنین گفت: همه‌ی نهادهای تحت نظر دولت باید دستور خط مصوب فرهنگستان را رعایت کنند، اما خود فرهنگستان و همچنین نهادهای مهم آموزشی کشور این دستور را رعایت نمی‌کند. نهاد آموزش و پرورش، مهم‌ترین نهاد آموزشی کشور است و چون آموزش خط از ابتدا برعهده‌ی این نهاد است، رعایت نکردن دستور خط فرهنگستان در این نهاد، منجر به شکل‌گیری نحوه‌ی متعارض و متفاوت نوشتن می‌شود. اگر شما به کتاب‌های درسی نگاه کنید، نه تنها از پایه‌ای به پایه‌ی دیگر، نه تنها از مقطعی به مقطع دیگر، نه تنها از کتابی به کتاب دیگر، بلکه در یک کتاب و در یک صفحه می‌توانید شیوه‌های متعارض پیدا کنید. در نهاد آموزش عالی هم این مشکلات مضاعف می‌شود. گردانندگان نهادهای رسانه‌یی ما در مطبوعات، خبرگزاری‌ها، رادیو، تلویزیون و... هم یا از آموزش و پرورش و یا از آموزش عالی می‌آیند.
پاکدهی افزود: مشکل دیگری که به همه‌ی ما برمی‌گردد، گردن ننهادن به اصول و ضوابط خط و زبان است؛ هرکدام از ما به میل و دلخواه خود عمل می‌کنیم. مسأله‌ی دیگر بی‌دانشی و کم‌دانشی، بی‌دقتی، تنبلی و سستی ماست که وقتی با مشکلی برخورد می‌کنیم، به فکر راه حل آن نیستیم و به خود زحمت نمی‌دهیم تا دانش خود را کامل کنیم و خیلی راحت می‌گویم هر دو درست است؛ مثلا دانشجو می‌گوید «طوفان» با «توفان» فرقی ندارد و به هیچ‌وجه نمی‌خواهد به ماهیت این دو کلمه توجه کند.
عملکرد صداوسیما و رسانه‌ها در زمینه‌ی خط
این استاد دانشگاه همچنین درباره‌ی عملکرد رسانه‌ها در زمینه‌ی خط گفت: رسانه‌ها به سمت برنامه‌های سرگرم‌کننده و طنز میل زیادی دارند، اما به بهبود کیفیت و تولید برنامه‌های سرگرم‌کننده‌ی فاخر فکر نمی‌کنند، بنابراین می‌خواهند با لودگی و مسخرگی خنده بر لب مردم بیاورند؛ به‌عنوان نمونه در یکی از سریال‌های گروه طنزنویسان اصفهانی به رهبری رشیدخان، که ابتدا در اصفهان و بعد در شبکه‌ی استانی تهران پخش شد، یکی از شخصیت‌ها از دیگری می‌پرسید: «اگر صابون را با «سین» بنویسی، کف نمی‌کند؟». متأسفانه رسانه‌ها به جایگاه و نقش خود هیچ توجهی نمی‌کنند و برای پر کردن وقت مخاطبان به ساده‌ترین راه روی می‌آورند و خصوصا زبان و فرهنگ‌ها را مورد تحقیر و تمسخر قرار می‌دهند.
او اضافه کرد: در مطبوعات هم فارغ از کیفیت و محتوا، از جنبه‌ی املایی و نگارشی با وضعیت مطلوبی روبه‌رو نیستیم؛ به‌عنوان نمونه در زیرنویس تلویزیون هنگام وقوع طوفان کاترینا، «طوفان» با «ط» نوشته شده بود، اما مدتی بعد در خبر طوفان دیگری که در ایالت دیگری اتفاق افتاده بود، «طوفان» با «ت» نوشته شد. مثال بارز دیگر آشفتگی، شیوه‌ی نوشتن نام طولانی‌ترین خیابان تهران؛ خیابان «ولیعصر (عج)» است که در سرتاسر این خیابان از سر پل تجریش تا میدان راه‌آهن در تابلوهای راهنمای مختلف، به اشکال مختلف و گاه در یک سوی خیابان به صورت گسسته و روبه‌رویش به صورت پیوسته است. وقتی ما در هرجایی اعم از رسانه‌ها، کتاب‌های درسی و غیردرسی، کوچه و خیابان با یک وضعیت آشفته مواجه‌ایم، در کجا می‌توانیم شیوه‌ی درست را ببینیم و یاد بگیریم؟
پاکدهی همچنین درباره‌ی راه حل مشکلات خط فارسی گفت: ساده‌ترین راه این است که فرهنگستان به‌عنوان تنها نهاد موظف و مسؤول برای این کار، یک «دستور خط» کاملا شُسته و رُفته و تا آن‌جا که ممکن است، بدون تغییر را ارائه کند و نهادی هم مسؤول پیگیری این موضوع باشد که چرا نهادها و سازمان‌هایی که از نظر قانونی موظف به رعایت این دستور هستند، آن را رعایت نمی‌کنند. گردانندگان رسانه‌ها، معلمان و اندیشمندان هم به این شیوه‌ی خط مصوب و پذیرفته‌شده گردن بنهند. کشورهای دیگر هم چنین نهادهایی دارند. می‌توانیم مقداری هم از آن‌ها درس بگیریم که برای حفظ و تداوم خط خود چه می‌کنند.
انتهای پیام
نظرات