پاسخ طالبيان به اظهارات صفاري و پاشايي درباره‌ي هايكو
مسيح طالبيان به ارائه‌ي توضيحاتي درباره‌ي اظهارات عباس صفاري و ع. پاشايي در زمينه‌ي هايكو پرداخت.
متن اين نوشتار كه در اختيار بخش ادب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) قرار گرفته، به اين شرح است:
«استاد بزرگوار عباس صفاري در سايت ايسنا به ارائه‌ي توضيحاتي درباره‌ي اظهارات ع.پاشايي، محقق و مترجم در حوزه «هايكو»، پرداخته‌اند. در همين رابطه چند نکته را عرض مي‌کنم.
در بخشي از توضيحات، ايشان به اذرا پاوند اشاره مي‌کنند که «پاوند در غرب و با قالب 5/7/5 هايکو نوشته است»!
به گمان من، منظور آقاي صفاري از «هايکو» شايد شعرهاي ايماژيستي اذراپاوند باشد؛ چون پاوند در هيچ کجا اعلام نکرده که من هايکو مي‌نويسم. او تحت تأثير هايکوهاي ژاپني و مراوداتي كه با (Yone Noguchi (1875-1947 دارد (که در آن زمان براي اقتباس ادبيات و فلسفه غرب نوگوچي در انگلستان به سر مي‌برد، حدود سال 1910، و در آن‌جا دست به نوشتن دو مقاله مي‌زند؛ يکي «روح و جان هنر ژاپني» و يکي به نام «روح و جان هنر شعر در ژاپن» و همچنين کتاب «ديده‌ها و ناديده‌ها» را منتشر مي‌کند و آوازه‌ي او بدين ترتيب نه تنها به اذرا پاوند بلکه به آيزنشتاين نيز مي‌رسد و شروع ارتباط پاوند و آيزنشتاين با نوگوچي در همين دوره است)، از بين بي‌شمار تکنيک هايکونويسي در زيبايي‌شناسي شعر ژاپن فقط يکي از آن‌ها را که تکنيک تورياوازه toriawase و يا تکنيک Juxtapostion و يا پهلونشيني ايماژهاست، برمي‌گزيند و بنيان شعر ايماژيست‌ها را بر آن بنا مي‌کند. اذرا پاوند با شعر «مترو» آغاز موج ايماژيسم در غرب را بنياد مي‌نهد و اگر شعري تحت تأثير هايکو از او باقي است، در ژانر ايماژيسم نوشته و تا کنون کسي چيزي به نام هايکو از اذرا پاوند نديده است.
اما در شعر ايماژيستي پاوند، تعدا هجاهاي آن خيلي بيش از 17 هجاست و آن را در دو سطر مثل couplet مي‌نوشت. شعر مترو نخستين نمونه شعر ايماژيستي است که او نوشته است و شأن نزول آن را به طور مفصل در مقاله وورتيسيسم برمي‌شمارد که چگونه چهره‌هاي زيبا در دالان متروي پاريس چيزي در ذهن او تداعي کرد که ابتدا يک شعر 36سطري براي اين تداعي نوشت و بعد يک سال بعد آن شعر را پاره کرد و يک شعر 15سطري نوشت؛ اما هنوز اين شعر چيزي از بازتاب آن تداعي و چيزي که در دالان متروي پاريس ديده بود، با خود نداشت؛ لذا شعر را به دور ريخت و در نهايت به اين دو سطر رسيد که نخستين شعر در گرايش ايماژيسم به شمار مي‌رود:
شَمايل گَه گاهِ چهره‌ها در ازدحام جماعت
شکوفه‌هاي شکوفان، بر شاخه سياه و خيس
تکنيک اذرا پوند در شعر ايماژيستي اين بود که تصويري از واقعيت را برگزينيد (سطر نخست از اين شعر که تجربه اذرا پاوند در دالان سياه متروي پاريس است: شَمايل گَه گاهِ چهره‌ها در ازدحام جماعت) و بعد ما به ازاي ذهني اين تصوير را (شکوفه‌هاي شکوفان، بر شاخه سياه و خيس) با آن تصوير واقعي همنشين و پهلونشين مي‌کند. بعدا به صراحت در بيانيه ايماژيسم بنياد اين ژانر از شعر اين‌چنين اعلام مي‌شود:
اف.اس فِلينت در ماه مارس 1913 در مجله شعر اين اصول را به شرح زير ارائه کرد:
•هر چيزي چه عيني و چه ذهني بايد به طور مستقيم و بي‌واسطه در شعر با آن تعامل شود
•اکيدا از کاربرد هر واژه‌اي که بود و نبود آن هيچ‌گونه تأثيري در انعکاس تصوير ندارد، بايد خودداري شود.
•تا آن‌جا که به وزن و ريتم در شعر مربوط مي‌شود، شعر بايد مثل موسيقي به صورت توالي و تسلسل عبارت‌هاي موسيقي سروده شود و دست از اوزان با توالي زماني بايد کشيد.
•اذرا پوند در مقاله ديگري به عنوان اصل چهارم از اصول شعر اين‌گونه نوشت: تصوير يا ايماژ عبارت است از گزاره‌اي که آميزه‌اي «عيني و حسي» را در لحظه و مقطعي از زمان وانمود و تصوير مي‌کند. فِلينت بعدا از اين اصل به عنوان اصل مسلم ايماژ ياد مي‌کند.
•براي يک شعر مستحکم و زلال نه مبهم‌گويي کنيد و نه تودرتو بنويسيد.
آقاي صفاري سپس در ادامه توضيحات مي‌گويند «هايکو را در ايران مي‌توان در ژانر شعر آزاد قرار داد؛ اما در زبان‌هاي غربي با نظر به رعايت سيلاب‌ها نمي‌توان آن را شعر آزاد محسوب کرد.»
اصولا هايکوي انگليسي با رعايت هجاهاي 5/7/5 با هايکوهاي شاعر آمريکايي ريچارد رايت به تاريخ پيوست و امروزه در کشورهاي انگليسي‌زبان همه در ژانر «هجاي آزاد» مي‌نويسند (چه هايکو و چه تانکا). حتا در ژاپن با تاندا سانتوکا و سنسي سويي Taneda Santoka and Seisensui سرودن هايکو با هجاي آزاد باب شد. امروزه شاعران زيادي در ژاپن با تعداد هجاي آزاد در کنار آن‌ها كه به فرم 5/7/5 وفادارند، هايکو مي‌نويسند.
بنابراين توضيح آقاي صفاري درباره اين‌كه در غرب هايکو را در قالب 5/7/5 مي‌نويسند، حرف درستي نيست. کافي است فقط پنج دقيقه در سايت انجمن هايکونويسان آمريکا HSA يکي دو پاراگراف آن را مطالعه کنند، آن وقت مي‌بينند هجا و فرم آزاد يکي از اصول هايکونويسي در غرب است.
سپس در انتهاي متن ايشان به سخن درستي اشاره مي‌کنند؛ «نکته‌ي ديگر اين‌که آقاي پاشايي در جايي از سخنان‌شان مي‌گويند: «هايکو شعر نيست؛ چون زبان در آن نقش ندارد.» من نمي‌دانم اين نظر شخصي آقاي پاشايي است يا عقيده‌اي رايج درباره‌ي هايکو. اما منبع آن هرچه و هر کجا باشد، نادرست و غيرمنصفانه است.»
استاد بزرگوار آقاي پاشايي حتما با تاريخ تکامل هايکو آشناست. ماتسو باشو در نهايت و در پايان عمر خويش به تکنيک کارومي karumi و يا Lightness در هايکو مي‌رسد. به شاگردانش مي‌گويد زبان در هايکو بايد آن‌چنان ساده باشد که انگار يک حلقه نوار نازک طلا را باز مي‌کنيد و نوار بي‌زحمت باز مي‌شود، باشو در ويژگي زبان به سادگي و رواني آن اشاره دارد. از همه مهم‌تر، آقاي پاشايي حتما در جريان هستند هايکو برخاسته از شعر زنجيره‌يي هايکاي – نو – رنگا است که شعر مردم بود. renga شعر درباري آن دوران بود. فرق اساسي شعر هايکاي با شعر رنگا در اين بود که هايکاي زبان پيش پا افتاده و محاوره‌يي مردم را به کار مي‌گرفت و رنگا از زبان شعر کلاسيک استفاده مي‌کرد. به اين هايکو از يکي از شعرهاي زنجيره‌يي هايکاي که باشو نوشته است، توجه کنيد:
مرغ خوش‌الحان،/برکيک برنجي لبِ ايوان /چَلغوز انداخت
حالا چگونه آقاي پاشايي مي‌فرمايند زبان در هايکو نقش ندارد؟ در جايي که «هايکاي» و به دنبال آن هايکو (هوکو) اصولا بر محور زبان معمولي و محاوره‌يي مردم عادي بنياد شده است و اوج سادگي زبان در هايکوهاي کوباياشي ايسا و تاندا سانتوکا اوج اين معناست.
شايد منظور آقاي پاشايي اين است كه در نهايت وقتي خواننده‌ي هايکو در حوزه‌ي تداعي‌هاي هايکو قرار گرفت، زبان و فرم و شاعر همه بخار مي‌شوند و خواننده‌ي هايکو مي‌ماند و حقيقت که همان تجربه‌ي هايکوست؛ اما زبان در شکل گرفتن و انتقال تجربه هايکو نقش اساسي بازي مي‌کند، خصوصا در هايکوي سوبژکتيو.»
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات