اشاره:
آن‌چه در پي مي‌آيد دومين بخش از مقاله‌ي آشنايي با «مفاهيم آبياري» از مجموعه‌ي متون آموزشي «آشنايي با مفاهيم مهندسي كشاورزي» است كه در دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) تدوين شده است.
در اين مقاله به بررسي و مقايسه‌ي بيلان و سرانه‌ي آب در ايران و جهان پرداخته مي‌شود و با اشاره به 5 ميليارد متر مكعب كسري سالانه مخازن آب زيرزميني كشور نسبت به استفاده‌ي بي‌رويه از آب‌هاي سفره‌هاي زيرزميني هشدار داده مي‌شود.

بيلان آب در جهان:
حجم تمام آب‌هاي کره‌ي زمين، رقمي نسبتاً زياد و در حدود يك ميليون و 400 هزار کيلومتر مکعب تخمين زده شده است که اگر به‌طور يکنواخت درسطح دنيا توزيع شود ارتفاعي برابر با 2.745 کيلومتر را تشکيل خواهد داد، اما متجاوز از 97 درصد از اين آب‌ها در درياها و اقيانوس‌ها متمرکز شده و حدود 2 درصد به صورت يخ و يخچال‌ها در مناطق قطبي تجمع يافته است. بنابراين تنها يک درصد از آب موجود در جهان ممکن است براي استفاده‌ي مسقتيم در اختيار انسان قرارگيرد که بخش عمده‌اي از اين يک درصد در اعماق زمين قرار دارد. بر اساس آمار از سطح خشکي‌هاي کره‌ي زمين سالانه حدود 72هزار کيلومتر مکعب آب تبخير و در عرض 119 هزارکيلومتر به‌صورت گوناگون ريزش مي‌کند که زندگي بشر به‌طورعمده به تفاوت ميان اين دو رقم وابسته است که به‌عنوان منابع آب شيرين و تجديد شونده مطرح مي‌شود.

بيلان آب در ايران:
با توجه به‌ميزان 160 ميلي‌متر بارندگي سالانه در سطح کشور، هر سال حدود 413 ميليارد مترمکعب آب در اثر نزولات جوي در ايران وجود دارد که 78 درصد آن مربوط به بارش‌ها درمناطق کوهستاني بوده و بارش بر روي دشت‌ها،  22 درصد باقيمانده را شامل مي‌شود. در مجموع 72 درصد از اين بارندگي‌ها بلافاصله از طريق تبخير و تعرق دوباره وارد جو مي‌شوند، بنابراين حجم قابل استحصال در حدود 28درصد نزولات جوي بوده که اين رقم بسيار اندک است. هم‌چنين از مجموع نزولات جوي ساليانه 92 ميليارد مترمکعب به‌صورت رواناب سطحي جاري شده و 25 ميليارد مترمکعب نيز به‌طورمستقيم به‌داخل زمين نفوذ مي‌کند. اعداد نام‌برده حجم آب قابل تجديد کشور بوده که در حدود 117 ميليارد مترمکعب است و با توجه به 13 ميلياردي که از طريق رودخانه‌هاي مرزي وارد کشور مي‌شود مجموع آب قابل تجديد کشور به 130 ميليارد مترمکعب مي رسد كه از اين 130 ميليارد، 56 ميليارد مترمکعب آن وارد لايه‌هاي آب زيرزميني مي‌شود، اين درحالي‌ست که برداشت ساليانه‌ي ما از اين سفره‌ها در حدود 61.5 ميليارد مترمکعب است، به‌عبارت ديگر حدود 5.5 ميليارد مترمکعب کسري مخزن در هر سال مشاهده مي‌شود و اين امر حساسيت آب‌هاي زيرزميني را نسبت به استفاده‌ي بي رويه از آن روشن مي سازد و از سوي ديگر برنامه‌ريزي دقيق‌تري را بر اساس اصول هيدرولوژي درمورد آب‌هاي سطحي کشور که منابع عمده آب هستند طلب مي‌كند.

سرانه آب:
مقدار حجم آب قابل تجديد به ازاء هر نفر درسال

سرانه آب در جهان:
با توجه به جمعيت 6ميلياردي کره‌ي زمين سرانه‌ي ساليانه‌ي آب هر نفر 6500 مترمکعب است اما اين سرانه به‌طور يکنواخت در سطح دنيا پخش نشده است به‌طوري‌که در برخي مناطق همانند کانادا بالغ بر چندين هزارمترمکعب در سال و در بعضي نقاط هم‌چون کويت اين سرانه به رقم  صفر مي‌رسد.
جدول زير سرانه‌ي آب بعضي کشورهاي پرآب و کم آب دنيا را نشان مي دهد.

سرانه آب در ايران:
باتوجه به رشد جمعيت در ايران در سال‌هاي اخير، اين رقم از 5500 مترمکعب درسال 1340 به‌رقم 2100مترمکعب درسال 1355 و سپس 1750مترمکعب در سال 1380 در سال 1386 به رقم 1500مترمکعب است و پيش بيني مي‌شود اين رقم در سال 1400 به کمتر از 1200 مترمکعب به ازاء هر نفر برسد. چنين تصور مي‌شود کشورهايي که سرانه‌ي آب قابل تجديد شونده در آنها کمتر از 1750 مترمکعب  با تنش دوره‌اي و کشورهايي که کمتر از 1000 مترمکعب است با تنش بحران دائمي آب مواجه خواهند بود، بر اين اساس ايران با تنش دوره‌اي مواجه است.

انتهاي پيام

تدوين: مهندس حميد بابايي دانشجوي كارشناسي ارشد مهندسي آبياري دانشگاه تهران
خبرنگارمهندسي كشاورزي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران