محمود درويش - شاعر مبارز فلسطيني - كه روز گذشته (شنبه، 19 مرداد) در سن 67سالگي پس از عمل جراحي قلب در تگزاس آمريكا از دنيا رفت و فلسطين براي او، سه روز به عزاي عمومي مي‌نشيند، در ايران هم شاعر شناخته‌شده‌اي است.
خبرنگار بخش ادب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در گفت‌وگوهايي با اهل شعر و ترجمه، به بررسي شعر محمود درويش پرداخته است و در پايان هم گزارش «شب محمود درويش» در تهران بازخواني مي‌شود.
شاعر شعر ناب مقاومت
موسي اسوار معتقد است: لحاظ كردن عناصر هنري در شعر محمود درويش، شعر او را به شعر ناب مقاومت تبديل كرده است.
اين مترجم ادبيات عرب تصريح كرد: شعر محمود درويش، در وهله‌ي اول به عنوان شعر مقاومت شناخته مي‌شود، كه به لحاظ قلمرو، در مرز خاصي نمي‌گنجد؛ اين شعر مرزها را درمي‌نوردد و جنبه‌ي جهاني پيدا مي‌كند، كه اين موضوع به هنر محمود درويش برمي‌گردد.
او افزود: شاعري درويش، كم‌كم دهه به دهه رشد كرد و بيش‌تر در جست‌وجوي بازگفتن مقاومت فلسطين بود و در اين زمينه نيز موفق شد؛ چرا كه او دغدغه‌ي عناصر هنري شعر را داشت. منظور از عناصر هنري، تخيل، حس، زبان و ابزارهايي است كه به مدد شاعر و هنرمند براي عرضه‌داشت مطلوب در فرم شعر هنري مي‌آيد.
اسوار با بيان اين‌كه درويش در دهه‌ي اخير در آفاق خودشناسي و هستي‌شناسي سير كرد، يادآور شد: او تجربيات خود را با تأملات هنري درآميخت؛ ولي هرگز از دغدغه‌ي اصلي خود كه همانا مقاومت بود، غافل نشد. جهاني شدن شعر او شامل چندين دهه ممارست و تتبع در زمينه‌هاي مختلف شعري است.
او همچنين يادآور شد: درويش ابتدا از طريق زبان‌هاي انگليسي و عبري با ادبيات جهان آشنا شد و بعد از سال 1971، كه از فلسطين خارج شد و به مسكو رفت، با فراگيري زبان روسي، ادبيات جهاني را دنبال كرد؛ بنابراين تتبع او در ادبيات جهاني، با زبان روسي و انگليسي بود.
مترجم شعرهاي درويش يادآور شد: حاصل مطالعات دوريش، آگاهي فزاينده‌تر از حوزه‌هاي جهاني شعر بود، كه بعدها به يكي از قله‌هاي شعر امروز عرب تبديل شد؛ به طوري كه شعرش به بيش از 20 زبان دنيا ترجمه و باعث شهرت فراگير او شد.
وي در ادامه عنوان كرد: جايگاه درويش در ادبيات جهان به دليل توجهش به شعر ناب مقاومت بود؛ شعري كه در عين پرداختن به مقاومت، به عناصر هنري شعر نيز توجه دارد و كم‌تر به برقرار كردن ارتباط آني با مخاطب نزديك مي‌شود. او جايگاه شعر را حفظ مي‌كند و ضمن توجه به موضوع حساس ملي و ميهني، به عنصر هنري شعر نيز توجه دارد، كه اين امر، او را به شعر ناب مقاومت مي‌رساند.
او همچنين درباره‌ي ماندگاري شعرهاي اين شاعر فلسطيني متذكر شد: اگر شعر جنبه‌ي آني داشته باشد و ارتباط فوري با مخاطب برقرار كند، مانند شعرهايي كه در قديم بديهه‌سرايي و تحريك احساسات بود، ماندگار نخواهد بود؛ اما شعري كه در عين پرداختن به كوچك‌ترين مسائل مقاومت، به موضوعاتي چون: ايثار، تبعيد، غربت و پراكندگي ملت مي‌پردازد، و در عين حال، از عنصر عاطفه و زبان خوب نيز استفاده مي‌كند، چون جنبه‌ي هنري دارد، ماندگار خواهد بود.
اسوار با بيان اين مطلب كه نمي‌توان شعر سياسي را از شعر مقاومت در شعر محمود درويش جدا كرد، يادآور شد: حتا شعرهاي عاشقانه‌ي او كه به لحاظ زبان تحت تأثير نزار قباني بود، در عين تغزل باز هم ناظر به مقاومت بود. جايي كه از معشوق ياد مي‌كند، معشوق نمادي از ميهن و شهروندان ميهن تحت اشغال است يا معشوق آواره‌اي است كه دور از وطن زندگي مي‌كند. او وقتي از مادر در شعرهايش ياد مي‌كند، مادر جنبه‌ي سمبوليك دارد، كه مادر همه‌ي فلسطينيان است.
اين مترجم ادامه داد: وقتي درويش در شعري مي‌گويد: «دلتنگ قهوه‌ي مادرم مي‌شوم»، منظورش، فلسطينيان آواره‌اند كه دور از مادر و خانواده هستند. اين تعبير مي‌تواند براي همه‌ي فلسطينيان شمول داشته باشد. او حتا در منظومه‌هاي بلندش در جاهايي كه خطاب به يك زن سخن گفته و منظومه را بر آن استوار كرده، منظورش به مقاومت بوده است؛ پس نمي‌توان شعر مقاومت او را از شعر سياسي‌اش جدا كرد.
موسي اسوار در پايان تصريح كرد: جاهايي كه درويش شعرهاي عاشقانه گفته، حالت معشوق فرضي در ميهن اشغال‌شده است. تغزل او نيز با وطن است؛ او فلسطين را معشوق فرض مي‌كند.
از بزرگ‌ترين شاعران معاصر
جاهد جهانشاهي محمود درويش را از بزرگ‌ترين شاعران معاصر جهان دانست.
مترجم مجموعه‌ي شعر «آخرين قطار» تصريح كرد: محمود درويش مانند پابلو نرودا و راينر ماريا ريلكه در رده‌هاي بالاي شعر جهاني قرار داشت. شعرهاي او به سه بخش عاشقانه، ميهني و سياسي تقسيم مي‌شد، كه در سه دوره‌ي مختلف زندگي‌اش به آن‌ها پرداخته بود.
او با بيان اين‌كه محمود درويش فرياد مردم فلسطين بود، ادامه داد: درويش هميشه مي‌گفت شعر، زبان همدلي انسان‌هاست. شاعري انسان‌گرا و نوع‌دوست بود و مجموعه‌هاي شعري چون « تصوير فلسطين»، «چرا اسب را تنها گذاشتيم؟» و «ما سرزميني از واژه‌ها داريم»، از مجموعه‌هاي خوب او هستند.
جهانشاهي تصريح كرد: شعرهاي مقاومت تا زماني‌كه نبرد و ستم بر مردم فلسطين جاري است، وجود خواهد داشت و شعر مقاومت محمود درويش نيز ادامه دارد.
اين مترجم در پايان يكي از شعرهاي محمود درويش را خواند:
آخرين قطار / به آخرين ايستگاه رسيد / اما كسي نبود / كسي به استقبال زن نيامده بود / نه دسته گلي سرخ و / نه پرواز كبوتري حتا
همراه با نبض مقاومت منطقه
به اعتقاد عبدالجبار كاكايي، محمود درويش با شعرش با نبض مقاومت روز منطقه همراهي مي‌كرد.
اين شاعر در پي درگذشت شاعر ملي فلسطين در گفت‌وگو با ايسنا عنوان كرد: عمده‌ترين دليل شهرت جهاني محمود درويش، وجه شعر مقاومت اوست، كه به علاوه، از تكنيك و فن خاص استفاده مي‌كند. او همچنين از استعاره و تشبيه در شعرهايش بهره مي‌جويد، كه اين باعث شده شعرش، شعري ترجمه‌پذير باشد. حتا نام‌هايي كه براي مجموعه‌هاي شعرش استفاده كرده، از اين خصوصيت بي‌بهره نيست.
وي در ادامه افزود: عمده‌ترين وجه اين شاعر، پيوستگي‌اش با رهبران مقاومت فلسطين است كه به دليل فلسطيني بودنش، در جايگاه شعر مقاومت، صادركننده‌ي شعر مقاومت است.
كاكايي پرداختن محمود درويش را به موضوعات روز منطقه، باعث جهاني شدن اين شاعر دانست و گفت: درويش با نبض مقاومت منطقه همراهي مي‌كرد و جايزه‌هاي متعددي نيز دريافت كرده بود.
او با تقسيم شعرهاي محمود درويش به دو بخش، يادآور شد: اگر بخش اول شعرهاي وي را شعرهاي عاشقانه بدانيم، بخش مهم شعرهايش، شعرهاي مقاومت‌اند.
عبدالجبار كاكايي با بيان اين‌كه آثار درويش آثاري ماندگار خواهند بود، يادآور شد: شاعري كه دو ميليون از آثارش فروش رفته، قطعا شاعر ماندگاري خواهد بود و يكي از شروط ماندگاري يك شاعر همين است.
بازخواني «شب محمود درويش» در تهران
شب محمود درويش اواخر سال 85 در خانه‌ي هنرمندان ايران برگزار شد و علي دهباشي در آن برنامه، از محمدرضا شفيعي كدكني نقل قول كرد: اگر يك شاعر را براي نمونه بخواهيم انتخاب كنيم كه شعرش با نام فلسطين همواره تداعي مي‌شود، محمود درويش است.
به گزارش ايسنا، دهباشي همچنين در سخناني در معرفي درويش گفت: محمود درويش در 13 مارس 1941 در دهكده‌اي از فلسطين متولد شد. اسراييلي‌ها اين دهكده را به آتش كشيدند و درويش در شش‌سالگي به‌همراه خانواده‌اش مجبور شد به لبنان پناهنده شود.
مديرمسؤول بخارا افزود: درويش بعدها در مبارزات مردم فلسطين شركت كرد و زماني‌كه 14 سال بيش‌تر نداشت، در شهر حيفا به زندان افتاد. مرتب گرفتار پليس بود و مي‌بايست هر هفته خود را به پليس معرفي مي‌كرد. در سال 1970 بود كه براي ادامه تحصيل به مسكو سفر كرد و پس از مدتي به قاهره بازگشت.
او تصريح كرد: محمود درويش با انتشار مجموعه‌ي شعر «گنجشك‌هاي بي‌بال» در سال 1960، خود را به جامعه‌ي ادبي فلسطين معرفي كرد و با مجموعه دومش، «برگ‌هاي زيتون» جاي خود را در ادبيات جهان عرب باز كرد.
وي يادآور شد: محمود درويش چند سال عضو كميته‌ي اجرايي سازمان آزادي‌بخش فلسطين بود، و همچنين رييس اتحاديه‌ي نويسندگان فلسطيني است.
موسي اسوار نيز با بررسي اجمالي سير تطور تاريخي شعر فلسطين و تأكيد بر اين‌كه مكتب ادبي شاعران امروز فلسطين به دو نسل ادبي 1936 و 1948 بازمي‌گردد، درباره‌ي محمود درويش گفت: برجسته‌ترين شاعر فلسطين، بي‌ترديد، محمود درويش است. در سال 1971، از فلسطين به بيروت رفت و شاعر نخست مقاومت لقب گرفت. شعر او، نماد مقاومت فلسطينيان به‌شمار مي‌رود.
اين مترجم افزود: تاكنون 17 دفتر شعر و دو مجموعه يادداشت‌هاي شخصي از او منتشر شده و در مقام شاعري بزرگ، جايزه‌هاي جهاني بزرگي به او تعلق گرفته است.
اسوار در ادامه تصريح كرد: درويش شاعري است خلاق و نوآور و از دهه‌ي 60 تاكنون با همه‌ي الزامات تعهد سياسي، همواره در شعر به زيباشناسي، عناصر هنري، تحول ساختاري و زباني و تصويرآفريني وفادار مانده است. نبوغ شاعرانه‌ي درويش، او را در شمار بزرگان شعر معاصر عرب قرار داده است.
سپس ناصر زراعتي در ادامه‌ي شب محمود درويش كه به‌همت مجله‌ي بخارا برگزار شده بود، درباره‌ي مجموعه‌ي شعر «در محاصره»ي درويش و نيز فيلم مستند و خاطره‌ي ديدار با اين شاعر فلسطيني سخن گفت.
زراعتي به نوشته‌ي خود و ابراهيم مشعري در سرآغاز ترجمه‌ي فارسي رماني از رومن گاري اشاره كرد، با اين مضمون كه «ترجمه‌ي اين كتاب به ملت ستمديده و مبارز فلسطين كه سال‌هاست در برابر صهيونيست‌هاي اشغال‌گر و اربابان‌شان پايمردانه ايستاده‌اند و براي به‌دست آوردن آزادي دليرانه مي‌جنگند، با احترام و فروتني پيشكش مي‌شود.»
او در ادامه يادآور شد: همچنين در مقدمه‌ي كتاب نوشتيم كه رومن گاري در رمان ديگري به وضعيت اسف‌بار سياهان آمريكا پرداخت؛ اما افسوس كه فرصت نيافت درباره‌ي فلسطيني‌هاي آواره نيز داستاني بنويسد.
زراعتي پيش از نمايش فيلم مستند «سفر به فلسطين» ساخته‌ي سمير عبدالله و خوزه راينس، در سخناني گفت: در سال 2002، محمود درويش قرار بود در گردهمايي نويسندگان جهان شركت كند. شهر محل اقامت او - رام‌الله - در محاصره‌ي اسراييلي‌ها قرار گرفت. در اين فيلم مي‌بينيم كه چند نفر از برندگان جايزه‌ي نوبل ادبيات از كشورهاي مختلف تصميم مي‌گيرند به ديدار محمود درويش به فلسطين بروند، و مي‌روند. نويسندگان بزرگ جهان همراه محمود درويش از شهرها و محله‌هاي فلسطين ديدار مي‌كنند و آثار بمباران و حمله‌ي نيروهاي اسراييلي را مي‌بينند. در اين فيلم، نظريات نويسندگان بزرگ جهان همچون ساراماگو، ماركز، سوينگا، توني موريسون و ... را درباره‌ي فلسطين خواهيم شنيد.
اين داستان‌نويس در ادامه تصريح كرد: هنگام مشاهده‌ي فيلم، جاي خالي نويسنده يا شاعري ايراني در ميان اين جمع نويسندگان به‌خوبي احساس مي‌شود. كاش روايتي هم به‌زبان فارسي در اين مستند مي‌بود! كاش ما اهالي فرهنگ و ادب و هنر بتوانيم با همگنان خود در سراسر جهان ارتباط داشته باشيم؛ كه براي شاعر و نويسنده و هنرمند، مرز و محدوده جغرافيايي و زباني وجود ندارد. شاعران و نويسندگان و به‌طور كلي هنرمندان، پيام‌آوران صلح، دوستي و عشق به انسان، آزادي و عدالت‌اند.
انتهاي پيام
نظرات