پيرو اعلام خبر برگزاري جشنواره‌ي بين‌المللي شعر فجر ازسوي دفتر شعر و موسيقي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، شاعران و منتقداني، به اظهار ديگاه‌هاي خود در اين‌باره پرداختند. برخي با ابراز گله از آن‌چه سال‌ها بي‌توجهي متوليان دولتي به اين مقوله توصيف مي‌كنند، خرسندي خود را از اين‌كه پس از سال‌ها، شعر هم مانند ساير حوزه‌ها همچون سينما، تئاتر و موسيقي صاحب جشنواره‌اي بين‌المللي در دهه‌ي فجر شده است، بيان كردند. اما گروهي ديگر بر اين اعتقادند كه با وجود بي‌توجهي به شعر و ادبيات در رويداد كتاب سال و آن‌چه برخوردهاي سليقه‌يي در حوزه‌ي مميزي كتاب مي‌دانند، نفس برگزاري چنين جشنواره‌اي، به تناقض دروني دچار است.
سليقه‌هاي حاكم بر ادبيات و كار اداره‌ي نگارش!
به‌گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، محمدعلي سپانلو برگزاري جشنواره‌ي دولتي شعر را كه در حال حاضر بتواند فراگير و ملي شود، ممكن نمي‌داند.
اين شاعر مي‌گويد: بعيد مي‌دانم برگزاري اين جشنواره بتواند موفق باشد؛ چراكه سليقه‌هاي حاكم بر ادبيات ما، از كار اداره‌ي نگارشش معلوم است. وقتي بسياري از آثار سانسور مي‌شوند، چطور ممكن است جشنواره‌ي با سطح كيفي بالا برگزار كنيم؟
سپانلو همچنين متذكر مي‌شود: تا مسؤولان امر، سعه‌ي صدر نداشته باشند و به ادبيات احترام گذاشته نشود و صرفا از آن انتظار پيام داشته باشيم، برگزاري چنين جشنواره‌اي نمي‌تواند موفق باشد. متصديان فعلي اميدي باقي نمي‌گذارند كه كار جهان‌پسندي دربيايد.
تجربه‌ي مأيوس‌كننده از برگزاري جشنواره‌ي دولتي
حافظ موسوي برگزاري هر نوع جشنواره‌ي فرهنگي را مثبت و دلگرم‌كننده مي‌داند، اما در عين حال اعتقاد دارد: تجربه‌اي كه از مسؤولان فرهنگي داريم، در اين مورد به‌شدت مأيوس‌كننده است.
او همچنين يادآور مي‌شود: درحالي‌كه در همين ماه‌هاي اخير دشواري‌هاي فراواني، براي نشر آثار ادبي ايجاد شده است، بعيد مي‌دانم كه بتوانند جشنواره‌ي موفق و فراگيري برپا كنند. اگر يك جشنواره بخواهد فراگير و سراسري باشد، مي‌بايد دست‌كم بدون نگاه سانسوري و نگاهي كه مدام در حال حذف ديگران است، به شعر و ادبيات بنگرد.
موسوي متذكر است: متأسفانه چنين چيزي را نمي‌بينم. اين را هم بگويم كه در دوره‌ي قبل هم جز در يك يا دو دوره، در هيچ دوره‌اي شعر و رمان را در «كتاب سال» به‌حساب نياوردند.
وي همچنين به اين موضوع اشاره مي‌كند كه، درباره‌ي ادبيات و بويژه شعر جامعه همواره انتظار فوق‌العاده‌اي داشته، يعني شايد جايگاه قدسي براي شعر قايل بوده است. سختگيري مردم در قضاوت‌هاي‌شان نسبت به شاعران و نويسندگان در مقايسه با ديگر هنرمندان به‌مراتب بيش‌تر است. يك مورد كاملا آشكار جايزه‌اي است كه زنده‌ياد منوچهر آشتي گرفت و به‌عنوان چهره‌ي ماندگار در واپسين روزهاي عمر خود تجليل شد و ديديم كه چه سر و صداهايي از دو سو برانگيخته شد؛ از يك‌سو گروه‌هايي از حاكميت و از سوي ديگر انتقادهاي شديد از سوي روشنفكران و ديگران به شاعرشان كه چرا چنين عنوان رسمي و دولتي را پذيرفته است، در حالي كه بسياري از چهره‌ها در هنرهاي ديگر چنين عنوان‌ها و القابي را گرفته‌اند و از جانب هيچ‌يك از دو گروه مورد انتقاد و فحاشي قرار نگرفته‌اند.
نهاد دولتي كارگزار خوبي نمي‌تواند باشد
به‌اعتقاد محمود معتقدي، برگزاري جشنواره‌هاي فرهنگي - ادبي در ارتقاي فرهنگ ادبي جامعه مؤثرند، اما با توجه به تجربه‌هاي اخير، نهاد دولتي نمي‌تواند كارگزار و مجري خوبي براي اين‌گونه جشنواره‌ها باشد.
اين شاعر و منتقد مي‌گويد: يك نهاد دولتي اگر بخواهد بازتاب جريان‌هاي ادبي باشد، بايد به همه فرصت مساوي بدهد تا همه‌ي صدا‌ها خود را مطرح كنند.
به‌گفته‌ي او، تا وقتي مجري و متولي جشنواره‌هاي فرهنگي نهاد دولتي باشد، فيلتر‌هايي وجود دارند كه آدم‌ها و آثار بايد از آن‌ها بگذرند تا به مخاطب برسند. هر جشنواره‌اي مشكلات و مسائل خاص خود را دارد كه بويژه در ادبيات، اين مسائل بيش‌تر است. در جايزه‌ي «كتاب سال» چندين سال است كه چهره يا كتاب ادبي مطرح نمي‌شود و اگر بشود، از طيف خاصي است.
خوشحالم كه بالآخره به شعر توجه كردند
اما محسن احمدي در اين‌باره مي‌گويد: از اين‌كه بالأخره وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به‌عنوان يك نهاد ملي به توجه به ادبيات تن داد، خوشحالم. مدت‌ها بود از سكوت دنباله‌دار متوليان فرهنگي درباره‌ي ادبيات گله‌مند بوديم. بيست‌وهفت سال از انقلاب گذشته و تازه جشنواره‌ي شعر فجر راه‌اندازي مي‌كنيم.
او در ادامه با بيان اين‌كه سال‌هاست جايزه‌هاي خصوصي به‌صورت محفلي و طيفي برگزار شده‌اند، با اين اعتبار كه متولي‌شان بخش خصوصي بوده، اين پرسش را مطرح مي‌كند كه همين‌ها كه از نهاد دولتي انتقاد مي‌كنند، خودشان به چه كساني جايزه داده‌اند؛ آيا غير از هم‌طيف‌هاي خودشان بوده‌اند؟ اگر هم برنامه‌اي برگزار كرده‌اند، از محفل خودشان دعوت كرده‌اند.
وي اين جشنواره را بخصوص عرصه‌اي براي عرضه‌ي آثار شاعران شهرستاني مي‌داند كه اين سال‌ها كم‌تر به آن‌ها توجه شده و معتقد است، تاكنون هرچه جشنواره بوده، يا محدود بوده يا محفلي؛ از هر جهت.
اين يك سوءتفاهم بزرگ است
حميد هنرجو نيز معتقد است: گاهي دوستان شاعر خود را فريب مي‌دهند كه ما نمي‌خواهيم دولتي شويم، درحالي‌كه سينما و تئاتر ما و جشنواره‌هاي خرد و كلان بسياري از دولت جايزه مي‌گيرند و نمي‌گويند هنر ما دولتي شده است؛ چراكه دولت بايد بستر را براي رشد فراهم كند. اما همين كه به شعر ما مي‌خواهد توجه شود، بانگ برمي‌آورند كه نمي‌خواهيم دولتي شويم؛ اين يك سوءتفاهم بزرگ است. اين در حالي است كه همين دوستان مجوز كتاب‌هاي خود را از وزارتخانه‌ي دولت مي‌گيرند و چاپ هم مي‌كنند.
وزارتخانه و جشنواره‌ي همه‌گير
ازسوي ديگر، به‌اعتقاد فرهاد عابديني، تجربه در كشور ما اين بوده كه سازمان‌هاي دولتي به شعر و ادبيات كم‌لطفي داشته‌اند.
اين شاعر در عين حال مي‌گويد: زياد خوش‌بين نيستم، ولي انشاء‌الله فكر من غلط باشد. اين جشنواره تا زماني‌كه برگزار نشود، نمي‌توان پيش‌بيني‌اي كرد، ولي سوابق گذشته نشان داده است كه كارگزاران در اين زمينه تك‌بعدي نگاه مي‌كنند. جايزه‌هاي خصوصي هم متأسفانه اين ديد را دارند، ولي وقتي وزارتخانه‌اي، جشنواره‌اي برگزار كند، انتظار اين است كه همه‌گير باشد.
استقبال بيش‌تر هنرمندان سينما و تئاتر از پيشنهادهاي دولتي
همچنين علي باباچاهي با بيان اين‌كه عملكرد مسؤولان فرهنگي باعث مي‌شود تا به اقدامي ازسوي آن‌ها در زمينه‌ي ادبيات خوش‌بين نباشيم، درباره‌ي برگزاري جشنواره‌ي شعر فجر، يادآور مي‌شود: براي من اين‌طور قابل تصور است كه فكر نمي‌كنم افرادي كه در رأس اين هيأت برگزاركننده هستند، مرزهاي خودي و غيرخودي را كنار بگذارند.
به گزارش ايسنا اين شاعر با شاره به روند صدور مجوز كتاب‌ها متذكر مي‌شود: برگزاري اين جشنواره، بي‌ارتباط با تصوري كه ما از مسؤولان فعلي داريم، نمي‌تواند مورد بررسي قرار گيرد. وقتي اين افسردگي و دل‌زدگي وجه مسلط تصور اهل كتاب است، به‌نظر مي‌آيد كه اين اقدام با يك استقبال خوب و شفاف روبه‌رو نخواهد شد.
وي به اين موضوع هم اشاره مي‌كند كه اهالي شعر و ادبيات به‌راحتي اهالي سينما و تئاتر وارد بازي‌هاي دولتي نمي‌شوند، و مي‌گويد: نمي‌دانم حكمت اين چيست كه هنرمندان عرصه‌هاي سينما و تئاتر از پيشنهادهاي دولتي استقبال بيش‌تري مي‌كنند، حال آن‌كه در حوزه‌ي ادبيات استقبال كم‌تر است. انگار حساسيت نسبت به كلمه در مقايسه با تصوير بيش‌تر است. گويي خوانش تصاوير سريع‌تر انجام مي‌گيرد، اما تأويل متون به‌كندي و با شك از طرف آن‌ها صورت مي‌گيرد.
چه توقعي داريم؟!
منصور اوجي نيز مي‌گويد كه به برگزاري جشنواره‌ي دولتي در حوزه‌ي ادبيات خوش‌بين نيست و مي‌افزايد: درحالي‌كه كتاب‌هاي‌مان منتظر مجوز نشرند و با سانسور مواجهيم، چه توقعي از برگزاري اين جشنواره داريم؟! شعري هم كه از دولتي‌ها جايزه بگيرد، احتمالا بيش‌تر شعار خواهد بود؛ درحالي‌كه شعر ناب، شعار نيست. شعر را بايد به‌عنوان شعر نگاه كنيم؛ نه اين‌كه از آن كاري بخواهيم.
به‌گفته‌ي اين شاعر، البته مسأله‌ي سينما با ادبيات متفاوت است و شعر و كلمه با تصوير تفاوت دارند. چنان‌كه در زمينه‌ي سينما آثارشان را ارايه مي‌دهند و به خارج از كشور هم مي‌روند، اما شعر همين‌كه دولتي شود، خراب مي‌شود.
اصل را بر خوش‌بيني بگذاريم
اما به‌اعتقاد محمد رمضاني فرخاني، در برگزاري اين جشنواره ازسوي نهاد دولتي، اصل را بايد بر خوش‌بيني بگذاريم.
وي برگزاري جشنواره يادشده - شعر - را بيرون آمدن از زير سايه‌ي جايزه‌ي كتاب سال عنوان مي‌كند و مي‌افزايد: در جايزه‌ي «كتاب سال» ممكن است سالي هم به رمان و شعر جايزه بدهند، اما با اين جشنواره اساسي‌تر برخورد كنيم. هرچند احتمال بروز مشكلاتي هست.
او سپس به اين موضوع اشاره مي‌كند كه همين مسؤولان، جشنواره‌ي فيلم و موسيقي و تئاتر را برگزار مي‌كنند، كه نتيجه هم داده است. آن‌جايي كه جشنواره دست افراد شايسته باشد، خوب نتيجه مي‌دهد.
رمضاني در ادامه يادآور مي‌شود: در اين سال‌ها، شعر ما دوقسمتي شد، در داستان هم كم و بيش اين اتفاق افتاد؛ درحالي‌كه سينما دوقسمتي نشد. در حوزه‌ي سينما با تسامح برخورد شد و تأثيرپذيري هنرمندان را از هم شاهد بوديم، اين شد كه سينماي ما به‌حدي از رشد رسيد، ولي در عالم شعر اين اتفاق نيفتاد.
اما خبرنگار ايسنا در اين زمينه پاي سخنان شاعران افغان و تاجيك هم نشست؛ كه قرار است اين جشنواره به‌آنان به‌شكلي جدي توجه كند.
جشنواره‌ها تشريفاتي شده‌اند
محمدكاظم كاظمي نيز با بيان اين‌كه چندان چشمم آب نمي‌خورد كه جشنواره‌ي دولتي شعر بتواند كار مؤثري در پيدا كردن شاعران گم‌نام انجام دهد، مي‌گويد: مدتي است جشنواره‌ها تشريفاتي شده‌اند و جنبه‌ي رسانه‌يي و بازتاب بيروني‌شان از كيفيت محتوايي‌شان بيش‌تر است.
اين شاعر افغان كه از سال‌ها پيش در ايران اقامت دارد، همه‌گيري را از الزامات برگزاري چنين جشنواره‌اي مي‌داند و عقيده دارد: يكي از مشكلات اين سال‌ها در ادبيات محدود و كاناليزه كرده آن است. از قديم انتظار مي‌رفته شعر معنويت، تفكر و جنبه‌هاي اعتقادي، سياسي و پيامي داشته باشد، كه اين انتظار متأسفانه بعضي مواقع به آن تحميل شده و موجب كاناليزه شدن گرايش‌ها شده است.
كاظمي اين موضوع را هم يادآور مي‌شود كه متولي كل امور فرهنگي در كشور اين وزارتخانه است كه آزادي عمل را در اين زمينه دارد، و چنان‌كه از وزارت بهداشت يا كشاورزي انتظار مي‌رود تسهيلات لازم را براي همه‌ي مردم - بدون گرايش‌ها و عقايدشان - فراهم كنند، از اين وزارتخانه هم اين انتظار وجود دارد كه بدون توجه به گرايش‌ها عمل كند.
تمام كارها دست دولت نباشد
همچنين سيدضياء قاسمي - ديگر شاعر افغان - در اين‌باره معتقد است: اگر در برگزاري جشنواره‌ي بين‌المللي شعر فجر تمام كارها دست دولت باشد - بدون مشورت و كمك گرفتن از مجامع و تشكل‌هاي خصوصي فرهنگي - اين حركت هم راه به جايي نخواهد برد.
به‌گفته‌ي او، اين وزارتخانه بايد باني و باعث اين جشنواره باشد و بخشي از كارها را به بخش‌هاي خصوصي بسپارد و از آن‌ها مشورت بگيرد، كه در اين صورت كار ملي شكل مي‌گيرد، كه دولت، ناظر و جهت‌دهنده است و بقيه‌ي كارها به بخش خصوصي سپرده مي‌شود.
كسالت‌باري اعضاي دايمي
همچنين قنبرعلي تابش با اشاره به اين‌كه يك عده از چهره‌ها اعضاي دايمي كنگره‌ها و جشنواره‌ها شده‌اند، معتقد است: جشنواره‌ها يک حالت شعارزدگي، عوام‌زدگي و سطحي‌انگاري را در شعر باعث شده‌اند. کسالت‌بارتر از آن اين‌که شرکت‌کننده‌هاي آن‌هم غالبا تکراري و قابل پيش‌بيني هستند.
اين شاعر افغان بر اين باور است كه: اگر جشنواره‌ي بين‌المللي فجر هم با همين کاستي‌ها برگزار شود، تبعا نمي‌توان از آن انتظار توفيق داشت، اما اگر برگزارکنندگان آن با يک درايت و تدبير و جامع‌نگري آن‌را بر گزار کنند و با سعه‌ي صدر، نحله‌هاي گوناگوني از شاعران را در آن فرا بخوانند، از اعمال سليقه در دعوت شاعران بپرهيزند و از سليقه‌هاي مخالف هم در جشنواره دعوت کنند، مي‌توان اميدوار بود که يک جشنواره‌ي موفق از آب درآيد.
شعر خيلي زود ابزار مي‌شود
محمدمحسن سعيدي نيز اعتقاد دارد: اين احتمال زياد است كه جشنواره مقداري سياسي شود و اين آفت احتمالي وجود دارد كه در اين زمينه سابقه هم داشته‌ايم. گرچه طبيعت اين‌گونه برنامه‌ها چنين چيزي هست، چون سياستمدارها مصلحت‌انديش‌اند و بخصوص اگر به‌ظاهر، حس تعهد هم با برنامه‌شان همراه كنند، جريان‌هاي خاصي تقويت مي‌شوند و شعارزدگي پيش مي‌آيد.
او همچنين خاطرنشان مي‌كند: در هنرهاي ديگر مثل سينما، چون هزينه‌هاي هنگفتي مي‌شود، برنامه‌ريزي مناسبي صورت مي‌گيرد و مخاطب‌شناسي درستي انجام مي‌شود؛ ولي شعر را چون فرآيند توليدش هزينه‌ي اين‌چنيني ندارد، دم دستي و سبك مي‌گيرند.
اين شاعر افغان اين موضوع را هم يادآور مي‌شود كه شعر خيلي زود مي‌تواند ابزار قرار بگيرد و از شاعر خيلي زود مي‌توانند سوءاستفاده كنند، كه اين براي هنرمند آفت است.
خبرهاي خوبي خواهيم شنيد
اما به‌اعتقاد محمدعلي عجمي، برگزاري اين‌گونه جشنواره‌هاي شعر، شاعران را گرد هم مي‌آورد و آن‌ها شعر هم را مي‌شناسند و از دستاوردهاي همديگر حرف مي‌زنند.
اين شاعر تاجيك كه سال‌هايي را در ايران زندگي كرده است، همچنين معتقد است، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به‌خوبي مي تواند اين جشنواره را برگزار كند و خبرهاي خوبي هم خواهيم شنيد.
به‌گفته‌ي او، در چنين جشنواره‌اي بايد از شاعران فارسي‌زبان ديگر كشورها حتا پاكستان دعوت كنند و در اين‌صورت فضايي مثل دوره‌هاي شعر قديم پديد مي‌آيد، كه تمام شاعران فارسي‌زبان در يك مرز و بوم با هم شعر مي‌گفتند.
وي همچنين معتقد است كه سليقه‌هاي مختلف ادبي را نمي‌توان از هم جدا كرد، و مهم آن است كه هركس جوهر شعري داشته باشد و از هر سليقه‌اي بايد استقبال كرد.
انتهاي پيام
نظرات