حدود سال 80-81 وقتي متوليان مسجد جامع همدان قصد خاكبرداري از شبستان مسجد را براي ايجاد تاسيسات رفع رطوبت داشتند، اداره‌كل وقت ميراث فرهنگي استان همدان با احتمال اين‌كه شايد در قسمت‌هاي زيرين آثار باستاني موجود باشد، اين حفاري‌ها را به‌صورت كاوش‌هاي علمي باستان‌شناسي در دست گرفت و البته در اين قسمت، بخش‌هايي از بافت قديم بازار همدان نيز به دست آمد. محمدرحيم رنجبران ـ معاون پژوهشي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان همدان ـ به عنوان سرپرست هيات حفاري‌هاي اين بخش در اين‌باره توضيح داد: در كاوش‌هاي سال 80 با خاكبرداري سيستماتيك در شبستان مسجد يك سري گمانه‌زني‌هايي انجام شد تا يافته‌هاي باستان‌شناسي كه به سابقه و تاريخچه مسجد كمك مي‌كرد، مستند شود. طي آن، بقاياي آثاري از دوره‌هاي قاجاري و صفوي مربوط به قرون هفت و هشت هجري شامل سكه ايلخاني و بقاياي معماري سابقي كه بيش از ايجاد مسجد در اين محوطه وجود داشته است كه البته ادامه بافت بازار همدان بود و نشان مي‌داد پيش از احداث مسجد درحقيقت بافت بازار در آن‌جا گسترش داشته است. اين يافته‌ها مربوط به صحن جنوبي مسجد جامع است و چنين برداشت شد كه سازه‌هاي مربوط دوره ايلخاني يا به احتمالي دوره مغول در اين قسمت تخريب شده، بنا در دوره‌هاي جديدتر يعني صفوي بنا شده و درنهايت در دوره قاجاريه شاهد بازسازي مسجد و تعميرات اساسي آن هستيم؛ چنان‌كه كتيبه مسجد نيز آن را ذكر كرده است. وي در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، اظهار داشت: در ادامه اين كاوش‌ها و بر اساس مطالعاتي، گمانه‌زني‌هايي در صحن داخلي و هم‌چنين خود بنا در سال 82 انجام شد؛ به اين صورت كه هيات امناي مسجد اصرار داشتند كه تاسيسات برودتي و حرارتي را داخل حيات با حفر يك گودال بزرگ زيرزميني ايجاد كنند. مسؤولان سازمان با توجه به اطلاعات خود درباره‌ي سابقه‌ي تاريخي از مسجد، هيات منا را نسبت به انجام كار كاوش در حياط راضي كردند و طي آن حدود 400 متر مربع از صحن حياط مسجد كاوش شد. روند كار اين بود كه ابتدا در عمق يك متري به بقاياي بافت بازار قديم همدان برخورديم كه مهم‌ترين عنصر آن يك كارگاه عصاره‌گيري بود كه ظاهرا در آن روغن گياهان را مي‌گرفتند، به همراه يك غلتك بزرگ، كه در زير اين قسمت مربوط به بخش‌هاي قديمي‌تر بناها و بافت‌هاي قديم بازار به يك انبار برخورديم. سطح وسيعي از يك آجرفرش بسيار گسترده مربوط به اوايل دوره اسلام نيز از ديگر يافته‌هاي ما بود كه البته مصالح به كار رفته در آن قابل مقايسه با مصالح به دست آمده با خشت‌هاي هگمتانه است. رنجبران در ادامه گفت: با توجه به وضعيت آجرفرش احتمال مي‌دهيم اين مصالح از جايي برداشت شده و مجددا آن را در دوره‌ي جديدتر كار كرده‌اند. درواقع از مصالح قديمي به نحو ديگري استفاده كرده‌اند. در قسمت زيرين آجرفرش‌ها يكي دو گمانه زديم و به بقاياي معماري خشتي برخورديم كه دقيقا همسان با بافت معماري هگمتانه است. مهم‌ترين نكته اين‌كه مشخص شد بافت معماري هگمتانه را حتا تا زير موقعيت فعلي مسجد جامع همدان مي‌توان پي‌گيري كرد. يعني شهر باستاني هگمتانه مربوط به دوره ساساني و اشكاني را تا اين محدوده مي‌توان در نظر گرفت. وي درباره‌ي اشياي خارج شده از اين قسمت‌ها گفت: تمام اشيا خارج شده دوره‌بندي و سپس مستند شده است و هم‌اكنون در مخزن سازمان ميراث فرهنگي استان همدان نگهداري مي‌شوند. اشيا بيشتر شامل تكه سفالهايي از دوره‌هاي مختلف اسلامي، اشكاني، ساساني و قاجاري بود. در اين مورد البته امكان جابه‌جايي غلتك به دليل سنگيني آن نبود. معاون پژوهشي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري همدان درباره‌ي احتمال ادامه‌ي كاوش‌ها در اين محوطه گفت: ديدگاه‌هاي بسياري در اين مورد وجود دارد؛ اين‌كه اگر بخواهند اين محل را به صورت جاذبه موزه‌يي مطرح كنند، قداست مسجد زير سؤال مي‌رود و ما نيز عنوان كرديم كه سابقه تاريخي گذشته مسجد نمي‌تواند لطمه‌اي به آن بزند و حتا براي آن يك ارزش محسوب مي‌شود. به هر حال، كار كاوش فعلا متوقف شده است؛ مگر اين‌كه ضرورت خاصي پيش بيايد و باعث شود آن را ادامه دهيم. اما در شرايط فعلي ميسر نيست و فعلا كار كاوش را نداريم. وي توضيح داد: پس از حفاري‌ها به جهت جلوگيري از عوامل جوي و تخريب، كل اين آثار با شن پوشش داده شده است و در حال حاضر صحن حياط مسجد با كفپوش‌ها در حال پوشانده شدن است. اما نظر شخصي بنده اين است كه براي به دست آوردن و تكميل نتايج قبلي، بايد حياط مسجد كاوش شود كه البته در ميان مسؤولان به‌خصوص استان و شهر همدان، اين ديدگاه وجود ندارد و مخالفت‌هاي زيادي شنيده مي‌شود. مردم نيز مخالف اين موضوع نيستند، اما بسيار سطحي به اين قضيه نگاه مي‌كنند. رنجبران درباره‌ي وضعيت نگهداري اين آثار در زير خاك عنوان كرد: در حال حاضر حفاظت‌ها به گونه‌اي انجام شده كه بعدها در صورت حفاري مجدد اين كار با سرعت و بدون اتلاف وقت زياد انجام ‌گيرد. در مورد رطوبت نيز بايد اشاره كرد كه سالها اين وضعيت را داشته و خاك و رطوبت كه عوامل جديدي نيستند، ضمن اين‌كه با پوشش آجري كف، آب كمتري به اين قسمت نفوذ مي‌كند و بهترين راه‌ حل براي حفاظت اين بود كه زير خاك مخفي بماند. وي هم‌چنين گفت: قضيه حفاري‌هاي غيرمجاز نيز با وجود اطلاع همگاني در مسجد جامع كاملا منتفي است. ناظران سازمان ميراث فرهنگي حضور دارند و رييس سازمان ميراث فرهنگي استان نيز عضو هيات امناي مسجد است. ضمن اين‌كه كار تعميرات مداوم در اين محوطه انجام مي‌شود و بازرسي نيز از سوي ما انجام مي‌گيرد. رنجبران در پايان درباره‌ي حفاظت‌هاي بناي مسجد و شبستان‌ها گفت: در مورد اين بنا، بايد كار مهندسي انجام گيرد. البته حتي‌الامكان سعي داريم وضعيت را به هم نريزيم؛ مگر اين‌كه اضطرار ايجاب كند. اگر ببينيم بنا نشست كرده يا احتمال ايجاد خرابي است، در اين صورت اقدام مي‌كنيم. انتهاي پيام