/زمان رسيدگي به وضعيت اسفناك آثار باستاني فيروزآباد كي مي‌رسد؟/ «برنامه‌ي فيروزآباد را از چندي ديگر با همراهي دكتر هوف، تا سالهاي سال ادامه خواهيم داد»
اولويت نخست فعاليت پژوهشكده باستان‌شناسي در مورد محوطه باستاني فيروزآباد، مسائل حافظتي آن است؛ چراكه اگر اين كار انجام نشود، هرگونه فعاليت پژوهشي مرتبط نيز از سوي اين نهاد غير ممكن خواهد بود.
مسعود آذرنوش ـ رييس پژوهشكده باستان‌شناسي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري ـ با اشاره به اين مطلب، درباره برنامه‌هاي اين پژوهشكده در مورد محوطه باستاني فيروزآباد، گفت: وقتي اثري حفاظت نشود، چه چيز را بايد پژوهش كرد و با از بين رفتن اين آثار باستان‌شناسان در مورد چه چيزي بايد تحقيق كنند؟ گام نخست، حفاظت است و حفاظت از آثار باستاني هر مملكتي يكي از اركان پيشرفت فرهنگي كشور خواهد بود و بدون توسعه فرهنگي عملا هر نوع پيشرفت صنعتي و اقتصادي پايدار قابل تصور نيست.
وي در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ميراث فرهنگي و خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در پاسخ به اين سؤال كه چرا طي سالهاي گذشته به محوطه فيروزآباد بي‌توجهي بسيار شده است، گفت: كشور ايران با يك ميليون و 648 هزار متر مربع وسعت حدود سه برابر كشور فرانسه است. عمق تاريخ و قدمت سكونت بشر در اين سرزمين فرهنگ‌ها و خلاقيت آنها در گذشته سبب شده صدها هزار اثر باستاني در اين كشور موجود باشد. اما وظيفه تشكيلاتي مثل پژوهشكده باستان‌شناسي رسيدگي به يك مورد خاص نيست، مساله ما پژوهش فراگير و توجه به همه آثار است. تعداد آثار نيز به گونه‌اي است كه در شرايط فعلي، نه از نظر تعداد متخصصان توانا و نه از نظر امكانات اعتباري قادر به پرداختن به تمام آنها يك به يك نيستيم. نكته ديگر اينكه واقعا ضروري و علمي نيست كه در تمام محوطه‌هاي باستاني ايران كار پژوهشي همزمان، حتا اگر توان آن‌را داشتيم، انجام شود. چراكه پيشرفت علمي در جهان به گونه‌اي است كه هر سال كه مي‌گذرد، امكان دريافت حجم بيشتري اطلاعات از همان داده‌هاي ثابت قديمي را داريم. به عنوان مثال امروزه ديگر به تكه‌اي استخوان كشف شده باستاني به عنوان يافته‌اي به درد نخور نگاه نمي‌شود.
آذرنوش اضافه كرد: خوشبختانه بسياري از محوطه‌ها امروز در حال كاوشند و درنتيجه ما قادريم از همان آثاري كه در گذشته بي‌ارزش، فاقد اطلاعات و ناكارآمد قلمداد مي‌شد، امروز حجم عظيمي اطلاعات به دست آوريم و نسلهاي آينده حق دارند كه اين محوطه‌ها را سالم از ما باز پس گيرند. بزرگترين وظيفه‌اي كه نسل حاضر ايران مي‌تواند برعهده گيرد، حفاظت از اين آثار براي ارايه سالم آنها به نسلهاي بعدي است. نسلهايي كه مسلما توانايي علمي بالاتري نسبت به نسل فعلي خواهند داشت.
آذرنوش درباره حضور دكتر هوف ـ باستان‌شناس خارجي ـ گفت: طي دو سال گذشته حفاريهاي باستان‌شناس توسط باستان‌شناسان محلي در بخشهايي از آتشكده انجام گرفته است. اما در مسائل علمي، مليت كمتر نقش دارد. اگر بخواهيم به واقع پيش رويم بايد از بهترين تجربه‌ها استفاده كنيم، چون بايد بدانيم كه هميشه بهترين تجربه‌ها در انحصار ما نيست. تلاش مي‌كنم اين همكار غير ايراني كه سالهاي سال در اين محوطه كار كرده به ما پيوندد و بسيار علاقه‌مند به ماست و بنابراين فكر مي‌كنم در صورت تمايل خودش از همكاري او بهره خواهيم برد.
وي افزود: برنامه فيروزآباد را سالهاي سال ادامه خواهيم داد. برنامه ما اين است كه در طول چند فصلي كه دكتر هوف در ايران به كاوش خواهد پرداخت، همكاران جوان ايراني ما با تداوم تجربه آموزي خود، به‌تدريج به نوعي از آگاهي در مورد فيروزآباد برسند كه بتوانند برنامه‌هاي پژوهشي را در بالاترين استانداردها به اجرا درآورند. برنامه پژوهشي فيروزآباد بلندمدت خواهد بود، اما چون از حالا معلوم نيست كه در پايان مرحله اول چه نتايجي خواهيم داشت، گام به گام برنامه‌ريزي خواهد شد. فكر مي‌كنم طي فصل نخست به بررسي مجدد منطقه بپرداريم و نه حفاري.
رييس پژوهشكده باستان‌شناسي بار ديگر تاكيد كرد: انجام حفاري در باستان‌شناسي اقدامي بازگشت ناپذير است و سبب مي‌شود براي هميشه بخش اعظمي از اين مدارك براي هميشه از دست برود. تلاش يك باستان‌شناس واقعي و ميهن دوست ـ بايد ـ چنان باشد كه هر چه بيشتر به حفاظت آثار همت گمارد و اين بزرگترين وظيفه ملي ما و نسلهاي بشري و گسترش فرهنگي آنهاست.
وي در خصوص انجام مطالعات باستان‌شناس در محوطه نيز به خبرنگار ايسنا گفت: مطالعات بسيار گسترده‌اي در گذشته در مورد نقشه شهر فيروزآباد انجام گرفت، اما بعد به دلايلي اين كار متوقف شد. علتش انقلاب و جنگ و ديگر اموري بود كه بايد به آن مي‌پرداختيم، كه البته قابل درك است. ما امروز دوباره آن را آغاز مي‌كنيم. البته در حال حاضر نيز برنامه‌ريزي براي سازماندهي مجدد از حدود دو سال پيش شروع شده است. شرايط ما به گونه‌اي است كه احتمالا ملت ايران نه فقط خواهان تداوم اين پژوهش‌هاست، بلكه امكانات انجام آن را بر اثر رشد اقتصادي و اجتماعي نيز به دست آورده است.
آذرنوش با اشاره به اينكه هميشه براي شروع يك كار پژوهشي دير بوده است، گفت: بايد يادمان باشد در شرايط 300 سال گذشته در بخشهاي بزرگي از مباحث علمي، از جوامع پيشرفته عقب مانده‌ايم. تلاش ما بايد بر اين باشد كه حالا و هرچه زودتر، از حداكثر امكانات علمي استفاده كنيم و در مورد استفاده از تجربه و دانش تنگ‌نظري نشان ندهيم. هميشه براي جبران عقب‌ماندگي خيلي دير است. هر چه زودتر علمي شويم، زودتر عقب‌ماندگي خود را جبران خواهيم كرد.
وي درباره‌ي انجام فعاليتهاي كشاورزي در محوطه شهر گور توضيح داد: شهر گور در فيروزآباد مسلما محوطه باستاني بزرگي بوده است كه نقش كليدي در تاريخ ما دارد. جاي تاسف است كه زماني كه امكانات خوبي فراهم بود، سرمايه‌گذاري نكرديم. همه چيز به مراتب ارزانتر و امكانات اقتصادي ما به ادعاي مسؤولان آن زمان، بيشتر بود؛ اما هيچكدام از اين زمينه‌ها عملي نشد و امروز همه اين محوطه‌ها زير كشت رفته است. بديهي است كه اگر اين كشت به صورت مكانيزه باشد، آسيب‌ها بيش از اين خواهد بود و هر روز كه ديرتر اقدام كنيم يك گام عقب خواهيم بود. البته خريد اين محوطه‌ها ممكن است اقدامي پرخرج باشد كه دولت در برنامه‌ريزي‌هاي كلان خود بايد در نظر بگيرد. در بسياري از موارد وقتي با مساله‌اي مثل كشاورزي در محوطه‌هاي بسيار مهمي چون فيروزآباد روبه‌رو مي‌شويم، غالبا هدف، حل مسائل و مشكلات محلي است؛ در حاليكه فيروزآباد ميراث مستقيم 70 ميليون ايراني است؛ نه پنجاه يا صد خانواده كشاورز.
ما بايد تلاشمان بر اين باشد كه زندگي آنها را به گونه‌اي ديگر تامين كنيم. حفاظت از اين محوطه نه تنها ميراث معنوي ما را حفظ مي‌كند، بلكه به خودي‌خود درآمدزاست. فيروزآباد به عنوان يكي از مهترين مناطق باستاني ايرن، داراي دو نقش برجسته مهم از تحولات تاريخي ايران و دو اثر برجسته معماري است. طراحي شهري فيروزآباد و دقت هندسي كه در طراحي اين شهر به كار رفته است، تا اين تاريخ بي‌نظير است. تداوم كشت و كار، به اين آثار لطمه مي‌زند، اما اگر ديد درستي داشته باشيم، همين آثاري كه وجودشان ممكن است امروز مانع زندگي چند خانواده قلمداد شوند، محل درآمد عظيمي خواهند بود. نه فقط براي آنها، بلكه براي همه مردم منطقه برنامه‌ريزي ما غلط است و ديدمان محدود بايد همت به حفظ آثار باستاني بگماريم، بلندنظري داشته باشيم و مسائل را از منظر افق‌هاي بلندتر بررسي كنيم.
وي اضافه كرد: بخش بزرگي از پيشرفتهاي ما به ميراث فرهنگي مربوط مي‌شود. ما به عنوان ايراني ريشه در فيروزآباد، تخت‌سليمان و ميدان امام (ره) اصفهان و امثال آنها داريم. اگر قادر به حفظ هويت خود نباشيم، با وجود پيشرفت علمي، ايراني پيشرفتهاي نخواهيم بود؛ بلكه موجود ديگري خواهيم بود. هويت ما از گذشته‌مان سرچشمه مي‌گيرد؛ چطور مي‌شود بدون حفظ هويت خود به‌عنوان ايراني، ايراني توسعه‌يافته تصور كنيم؟
رييس پژوهشكده باستان‌شناسي در خصوص ديگر پروژه‌هاي اين پژوهشكده در محوطه‌ها و تبادل نظر با ديگر بخشهاي سازمان نيز گفت: اگر يك حفاري درست انجام شود، شامل اطلاعات بسياري خواهد بود كه براي ديگر بخشهاي سازمان مفيد باشد. هر برنامه پژوهشي با هدف توليد اطلاعات انجام مي‌شود و اين زماني مفهوم مي‌يابد كه نتايج آن در اختيار جامعه قرار گرفته و به ارتقاي كيفي فرهنگ جامعه كمك كند. اما در ساختار فعلي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و به دليل شكل‌گيري تازه آن دقيقا نمي‌دانيم كه اين اطلاعات به چه نحوي در بخشهاي مختلف توزيع خواهد شد. ما تلاش مي‌كنيم فعاليتهاي پژوهشي را برنامه‌ريزي كنيم و توليد علمي داشته باشيم و آن را در اختيار ديگران قرار دهيم. طبيعتا بخشهاي ديگر سازمان بر حسب نياز به توليد اطلاعات محوطه‌هاي باستاني، به ما مراجعه مي‌كنند.
آذرنوش درباره‌ي خلاء ايجاد شده بين فعاليتهاي باستان‌شناسي پيش از انقلاب و حال حاضر عنوان كرد: با توجه به توقف چندساله فعاليتهاي پژوهشي اين محوطه‌ي باستاني، بديهي است صدمات بسياري ديده است. بسياري از مكان‌ها تخريب شده، بسياري محل‌ها بر اثر كشاورزي صدمه ديده و برخي زير پوشش تاسيسات شهري است. همه اينها اتفاق افتاده است و حالا ما با يك فيروزآباد ديگر روبه‌رو هستيم. ما از آقاي هوف دعوت كرديم كه فيروزآباد را ببيند و برنامه‌ريزي كند و اين كار انجام شده و طرح آن براي ما ارسال شده است. بنابراين داراي يك پروژه پژوهشي آماده هستيم كه به محض فراهم شدن امكانات، پژوهش‌هاي ميداني را شروع مي‌كنيم . در اين زمينه بايد تاكيد كرد كه به‌رغم حضور يك پژوهشگر غير ايراني در تيم پژوهشي، اين برنامه صرفا ايراني خواهد بود.
آذرنوش در پايان اظهار اميدواري كرد كه او و همكارانش وظايفشان را تا جايي كه ممكن است، در راستاي اجراي اين امر و برنامه‌هاي مشابه به كار گيرند.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات