چشم‌انداز صنايع دستي ايران (7) روح ايراني در تار و پود دستبافي به نام گبه
زماني كه مخملباف فيلم گبه را ساخت گفته بود: گويي روح اين مردم است كه در لابه‌لاي تاروپود گبه، نقش بسته است. مردمي كه به من آموختند چگونه انسان، در تشويش فراهم آوردن وسايل زندگي، زندگي كردن را فراموش كرده است. بزرگترين قصد من از ساخت اين فيلم، انتقال شور زندگي به انسان ها است.
برخي هنرمندان پيشكسوت چون پرويز تناولي نيز از گبه به عنوان عرفان خاموش زن ايراني نام برده‌اند. شايد بتوان گفت كه گبه در صنايع دستي ايران از جايگاه رفيعي برخوردار است. چرا كه گبه اين تابلوي زيباي عشاير، نامه‌اي براي گشودن راز و رمز‌هاي دل اين زنان و مردان صادق بود، آنچنان كه آنها غم‌ها و شادي‌هاي‌شان را بر تار و پود اين بافته، كه مانند تابلوي نقاشي است، مي‌نشانند.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) نگين خوشبختي درپژوهش خود با عنوان “ پژوهش پيرامون نقش و رنگ در دستبافت‌هاي عشاير قشقايي“ آورده است: يك قطعه گبه بافت منطقه قشقايي، يك مجسمه‌ي مدرن متعلق به هنري مور مجسم‌ساز معاصر انگليسي، يك نقاشي كلاسيك متعلق به كاراواجو اواخر قرن 16، هيچ گونه شباهتي از لحاظ شكل مواد مصالح به كار رفته و زمان آفرينش بين آنها وجود دارد. اما همگي در كاربرد عناصر بصري شكل، خط، بافت، فضا، نور و رنگ كه عناصر تشكيل دهنده‌ي اثر هنري هستند، اشتراك دارند.
وي مي‌نويسد: اگر چه خالق گبه‌هاي قشقايي عوام بودند، اما دريافت حس ارزش‌هاي مستقل، عوامل بنيادي تصوير و ارتباط مستقيم روحي با آنها در طبيعت انگيزه خلاقيت آنها شده است. بافنده از لحاظ انتخاب رنگ، پرداخت پشم تا آخرين مرحله بافت، داراي يك تخيل و تفكر خاصي است كه سبب به وجود آوردن اثري جاوداني مي‌گردد. گو اين كه بافنده از درون آبستره اوليه گذر كرده و واضح‌تر از پيش شعار عشق به منبع الهامش را سر مي‌دهد. همان گونه كه يك نقاش مدرن در تفكر اين است كه نقشي فراتر از طبيعت ايجاد كند.
اما اين گبه‌اي كه اكنون با نام ايران و عشاير آن شناخته شده چيست؟ گبه، نوعي فرش از جنس قالي است كه معمولا در قطع قاليچه توسط عشاير و ايلات لر و قشقايي در اندازه‌هاي قاليچه، قالي و پتو بافته مي‌شود و داراي پرزهاي بلند است. در بافت گبه از تعداد پود بيشتري استفاده مي‌شود كه اين كار در نرمي گبه تاثير فراوان دارد. تعداد پود برخي از گبه‌ها گاهي از سه تا هشت پود در هر رج و بلندي پرزها گاهي تا يك سانتي متر هم مي‌رسد.
در ميان قبايل ايراني ايل قشقايي از دست بافته‌هاي بسيار مشهوري برخوردار است كه مورد تحسين جهاني واقع شده‌اند. قاليچه‌هاي ايل قشقايي تركي بافت بوده و نقش آنها تكرار اشكال شكسته و ساده هندسي مي‌باشد.
اكثر قاليچه‌هاي ايلات فارس از شفافيت رنگي خاصي برخوردار است، تار و پودهاي گبه هاي قشقايي تماما از پشم بوده و پشم‌هاي مورد استفاده گبه‌ها در فارس تهيه مي‌شوند.
دست بافته‌هاي كوچ نشينان قشقايي باغ هاي بافته‌اي را مي‌ماند كه در نهايت ظرافت و دقت زبان باز مي‌كنند و از طريق نمايش نقش‌ها تاريخ قومي و قدمت فرهنگي و قلمرو ذوق اين كوچندگان را بازگو مي‌كنند.
هر يك از بافته‌هاي عشايري داراي نشانه قومي و تاريخي است. به همين دليل بافته‌هاي بلوچ و تركمن افشار و قشقايي به آساني از هم ساخته مي‌شوند. طرح هاي گل و گياه و نقش مايه‌هاي حيواني و نقش‌هاي مربوط به ستارگان در دست بافته‌هاي عشايري لر و بختياري مكرر به چشم مي‌خورد.
در گذشته بافت گبه عمدتا به قصد مصرف خانواده و فرش كردن خيمه و خانه بوده است نه به عنوان ارمغان و فروختن به ديگران و به هيچ وجه جنبه تجاري و فروش نداشته به همين سبب خيلي كم بافته مي‌شد و چون بافت به منظور استفاده شخصي بوده است پس از محدوديتي برخوردار نبود و بافندگان در بافتن نقش‌هاي مختلف دستشان باز بوده است.
هنرمند خالق گبه با صورت‌هايي برخاسته از روايت و داستان و مضامين طبيعي و بيان حالات روحي در واقع دنيا را از دريچه ديد خود در نقش گبه به عرصه ظهور مي‌رساند. طرح‌ها و نقوش گبه از افكار ساده و روان منشا مي‌گيرد و نقوش خودجوشي با سادگي و بياني زلال و شفاف بر عرصه بافت شكل مي‌گيرند.
امروزه گبه از برجسته‌ترين صنعت دستي و خانگي در استان‌هاي بوشهر و کهکيلويه و بوير احمد است که البته در قسمت‌هايي از چهار محال بختياري و فارس نيز رواج دارد و تقريبا در اکثر نقاط روستايي و حتي در بسياري از مناطق شهري استان‌هاي مذکور شغل اول يا حرفه ي دوم‌بسياري از خانواده‌ها محسوب مي‌شود.
گبه بافي در اكثر مناطق روستايي و عشايري مرسوم بوده و مركز اصلي بافت آن در مركز كشور و جنوب مي باشد. از جمله مراكز مهم بافت گبه مي توان از دو گنبدان، باشت، آرو در شهرستان گچساران، تل گر، چشمه بلقيس، ده شيخ و چرام در شهرستان كهكيلويه از سراب تا ده عليا و ده سفلي و موردراز عليا و سفلي در شهرستان بوير احمد، برازجان و حوزه هاي روستايي شول و ده كهنه از استان بوشهر نام برد.
استان فارس نيز از گذشته بسيار دور يكي از مهم ترين و بزرگ ترين مراكز ايل نشيني به شمار مي‌رفته و ايلات قشقايي، خمسه، ممسني و بختياري به بافت گبه اشتغال داشتند و بهترين گبه ها كار تركان قشقايي فارس مي‌باشد كه در خارج از كشور از اعتبار خاصي برخوردار است.
انتهاي پيام
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات