به گزارش ایسنا، رفتن به پیشواز ماه مبارک رمضان آیین‌های گسترده‌ای دارد که یکی دیگر از آیین‌های پربسامد در پیشواز ماه رمضان آیین «کلوخ‌اندازان» است. بنابر این رسم، خانواده‌ها پیش از فرارسیدن ماه رمضان که ماه روزه است و دیگر نمی‌توانند به تفریح و گردش بپردازند، به باغ‌ها و مراتع می‌روند و یک روز را به گردش و پایکوبی می‌پردازند. مردم هر منطقه در این روز آداب و رسومی را به‌جا می‌آورند و خوراک‌های مخصوص این روز را طب می‌کنند. به باور برخی پژوهشگران، «کلوخ‌اندازان» تداعی کنندە مجالس جشن و سرور و اعیادی است که قبل از ماه‌های عزا و عبادت (محرم و صفر، رمضان و ماه وفات حضرت زهرا (س)) برگزار می‌شوند. این رسم شاید در همه نقاط دقیقا مانند گذشته برگزار نشود، اما مردم برخی شهرها هنوز هم به اجرای آن پایبند هستند و یکی از نویسندگان کتاب «تقویم آیینی ماه مبارک رمضان» واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صدا و سیما ضمن ارائه توضیحاتی درباره این آیین درعین حال به شکل مفصل به تشریح روند برگزاری این مراسم در استان یزد پرداخت.
بیشتر بخوانید:
از حاجت‌خواهی در آستانه ماه رمضان تا زنانه و مردانه شدن روزە پیشواز!
یاسمین مجتهدپور در بخش دوم گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، با اشاره به اینکه علت نامگذاری این ترکیب (کلوخ‌اندازون) بر کسی مشخص نیست، گفت: برخی بر این عقیده‌اند که در سال‌های بسیار دور، آیین و مراسمی به این نام برگزار می‌شده است، اما از کمّ و کیف آن اطلاعی در دست نیست. بعضی دیگر می‌گویند مقصود از «کلوخ‌اندازون» شتاب در کارهایی است که انجامشان در ماه‌های عزا و عبادت حرام و یا گناه است.
او ادامه داد: «کلوخ‌هایتان را بیندازید» به این معنی است که هرکس خیال انجام کار خیری را دارد، بر دیگری سبقت بگیرد و هرچه سریع‌تر کارش را انجام دهد. بنابراین مردم در ایام «کلوخ‌اندازون» سعی دارند مراسم جشن، عروسی و مهمانی‌ها را پی‌درپی برگزار کنند و حداکثر سه روز مانده به ماه‌های عزا یا عبادت، بساط جشن و شادی را جمع کنند. این رسم و عقیده از سال‌های دور رایج بوده است و هنوز هم رواج دارد. ماه‌های کلوخ‌اندازون شامل ذیحجه، ربیع‌الاول، رجب و شعبان است. این مراسم در فهرست میراث ناملموس در سال ۱۳۸۹ با شماره ۱۴۳ به ثبت رسیده است.
مردم تمام مناطق رسم کلوخ‌اندازون را اجرا می‌کنند؟
این پژوهشگر فرهنگ عامه افزود: در مناطق بررسی شدە آذربایجان غربی، اصطلاح و مراسم خاصی دربارە کلوخ‌اندازون یا رسمی مشابه آن وجود ندارد، اما در برخی از نقاط، زنان پیش از فرارسیدن ماه رمضان به تفریح، گردش و مهمانی می‌روند. زنان ثروتمند دوستان، خویشان و آشنایان را در باغ‌های شخصی خود برای ناهار دعـوت می‌کنند و تـا غروب بـه جشن و پایکوبی می‌پردازند. زنان شهر میانه رسم جشن و مهمانی را ساده‌تر برگزار می‌کنند؛ به این ترتیب که همه با هم در خانه یکی از بستگان یا دوستان جمع می‌شوند و با کمک یکدیگر آش یا کوفته برنجی میپزند. در میان مردان چنین جشنی مرسوم نیست؛ اما در گذشته خان‌ها، اعیان و اشرافی که عادت به شکار داشتند، چند روز مانده به ماه رمضان به شکار و اسب‌سواری می‌رفتند. مردم مهاباد هم یک روز پیش از آغاز رمضان را عید می‌گیرند و برای وعده شام پلو و خورش تهیه می‌کنند.
به گفته او مردم تویسرکان (شهری از همدان)، روز قبل از شروع ماه رمضان را «بلغم ناز» به معنی «بلغم انداختن» می‌نامند. مردم در این روز تفریح می‌کنند و هرچه دوست داشته باشند، می‌خورند. در روز بلغم‌ناز اکثر زن‌ها «آش دو» یا آش رشته میپزند. در این روز برخی از اهالی نیز روزە پیشواز می‌گیرند.
«شولی‌پزی» یزدی‌ها در پیشواز ماه رمضان
مجتهدپور در ادامه درباره این مراسم در استان یزد، توضیح داد: یزدی‌ها به کلوخ‌اندازون در گویش محلی «کلوغ‌اندازون» می‌گویند. در این روز مردم سعی می‌کنند خوش بگذرانند و هر چیزی که دوست دارند، بخورند. در واقع یزدی‌ها بر این باورند که با این ضیافت خود را آمادە روزه‌داری می‌کنند و دیگر در طول ماه رمضان هوس هر خوراکی نمی‌کنند و به قول خودشان «داد دل خود را میستانند». اگر هوا خوب باشد، مراسم کلوخ‌اندازون شبیه سیزده به در و در بیرون از شهر و باغ‌های اطراف یزد برگزار می‌شود که در این صورت «شولی‌پزی» می‌کنند.
او با بیان اینکه شولی انواع مختلفی دارد، بیان کرد: اگرچه شولی‌ها شبیه به یکدیگرند، اما از نظر مواد اولیه‌ای که در طبخ آنها به کار می‌رود و انواع چاشنی که به آنها می‌زنند، از یکدیگر متفاوت هستند و از این رو هریک نام جداگانه‌ای دارند؛ مثل «شـولی آرتُک»، «شولی پَرُک»، «شـولی آب پَرُک»، «شولی چُغُندَرُک»، «شولی عدس نخود»، «شولی باقالا»، «شولی ساده»، «شولی ترش»، «شولی شلغم» و «شولی کدو». شولی را در دیگ مسی که به آن «کماجدون» می‌گویند و روی اجاق گِلی که با هیزمی به نام «جفنه» آن را روشن می‌کنند، میپزند. آش شولی را به گونه‌ای آماده می‌کنند که دو ساعت پیش از اذان ظهر آماده شود.
این پژوهشگر فرهنگ عامه درباره نحوه پخت «شولی آرتُک» توضیح داد: برای پختن شولی آرتُک مقداری برگ اسفناج را خرد می‌کنند و می‌گذارند با آب بجوشد. بعد در ظرفی آرد را با آب مخلوط می‌کنند تا محلـولی شـبیه دوغ‌آب به دست آید که به این کار «آرد آب گرفتن» می‌گویند. اگر آرد در آب لُک افتاد (گلوله شد) آن را از تُرشبالا (آبکش) می‌گذرانند تـا گلوله‌ها جدا شوند و داخل آش گلوله‌های خمیری نباشد. وقتی اسفناج پخته شد، دوغ‌آب آرد را با نمک، فلفل و کمی زردچوبه به اسفناج در حال جوشیدن اضافه می‌کنند تا بپزد. اگر دوست داشته باشند، شولی آرتُک ترش شود، همین که تقریبا پخت، یک پیمانه سرکه به آن می‌افزایند. این شولی را از آن جهت آرتُک می‌نامند که نسبت آردِ آن به سایر مواد اولیه‌اش در مقایسه با انواع دیگر شولی‌ها بیشتر است.
به گفته او بنابر فصلی که کلوخ‌اندازون در آن برگزار می‌شود، مردم یزد خوراکی‌های مخصوص آن فصل را می‌خورند؛ به این شکل که در فصل زمستان، لبو و باقالا پخته، در اوایل بهار، خوراکی به نام کُلوخُک و کاهو، در اواسط بهار، خیار سبز که در گویش یزدی به آن «خیار بالنگ» می‌گویند، در اواخر بهار، آلوچه در اوایل تابستان، زردآلو، در اواخر تابستان، انگور و شفت‌آلو و در اوایل پاییز، انار می‌خورند.
اصلاح طبع سرد شولی با «توت گردو»
یکی از نویسندگان کتاب «تقویم آیینی ماه مبارک رمضان» واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صدا و سیما ادامه داد: «توت گردو» نیز یکی از تنقلاتی است که در کنار سایر خوراکی‌های روز کلوخ‌اندازون خورده می‌شود؛ چون یزدی‌ها معتقدند که این شیرینی طبع گرم دارد و اثر طبع سرد بعضی خوراکی‌ها مثل آش رشته و شولی را از بین می‌برد. برای درست کردن «توت گردو»، توت خشک و گردو را در هاون سنگی آنقدر می‌کوبند تا کاملا پودر و با هم مخلوط شوند و در نهایت به شکل تخته‌ای درآید. اگر بخواهند از گردوی تازه استفاده کنند، باید پوست آن را بکنند تا طعم این شیرینی تلخ نشود.
«کلّه گیپا» ناهار روز کلوخ‌اندازون
او با بیان اینکه یزدی‌ها برای ناهار روز کلوخ‌اندازون بیشتر پلو با انواع خورش مانند قیمه، قورمه‌سبزی، مسمای بادنجان، مسمای کدو و خورش بِه و آلو میپزند، گفت: گاهی هم گوسفندی را قربانی می‌کنند و از گوشت آن کباب، از کله و پاچه‌هایش آبگوشت کله، از جگر سیاه، جگر سفید، دل و قلوه‌اش تاس‌کبابِ جگر، از سیرابی‌اش سیرابی شِکَمبه یا آش جو شِکَمبه و به ندرت از مخلوط تمام این‌ها «کلّه گیپا» میپزند.
به گفته مجتهدپور پس از صرف ناهار و استراحت، بچه‌ها سرگرم بازی‌هایی مثل «قایم بازییُک»، «گُرگم و گله می‌گیرم»، « بُزبازی» و... می‌شوند و زنان و مردان هم به گفت‌وگو می‌پردازند.
عصرانه‌ای به صرف ماقوتَک و فالوده یزدی
او درباره پخت نذری در روز کلوخ‌اندازون، بیان کرد: برخی خانواده‌ها که نذری مانند قربانی کردن گوسفند یا پختن حلوای برنج داشته‌اند، در این روز مهمانی می‌گیرند و ضمن ادا کردن نذر خود، اقوام و آشنایان را نیز دور هم جمع می‌کنند. بانی چنین مهمانی‌هایی معمولا بزرگترها و ریش‌سفیدان خانواده هستند. فالودە یزدی یکی از خوراکی‌هایی است که در مهمانی‌های خانوادگی کلوخ‌اندازون تهیه و با آن از مهمانان پذیرایی می‌شود. روش تهیه فالودە یزدی شبیه مسقطی است، اما نشاسته را به شکل گلوله درمی‌آورند و با شهد شکر، قند یا نبات مخلوط می‌کنند و می‌خورند. اگر نشاسته را خُرد نکنند و به صورت یک تکه در بیاورند و با شهد آن را شیرین کنند، به آن «ماقوتَک» می‌گویند.
این پژوهشگر فرهنگ عامه به شعری که زنان و کودکان در روز کلوخ‌اندازون می‌خوانند اشاره کرد و گفت: شعر معروف «رمضون اومده مهمونش کند/ گو و گوساله به قربونش کند/ رمضون الله، الله رمضون/ شـوخ و شید رمضون، الله رمضون/ رمضون یعنی روز یاری مکنه/ شکم پر را خالی مکنه/ رمضون اومده از راه طبس/ خر لنگ داره و سربارش عدس/ رمضون اومده از راه سخود/ خر لنگ داره و سر بارش نخود/ رمضان اومده از راه دره/ خر لنگ داره سر بارش پره» در این روز خوانده می‌شود و به این ترتیب به پیشواز ماه رمضان می‌روند.
به گفته او اهالی مریم‌آباد ابرقو (استان یزد)، معتقدند که چون در ماه رمضان نمی‌توانند در طول روز غذا بخورند، باید در آخرین روز ماه شعبان همچون کلوخ که به این‌ور و آن‌ور انداخته می‌شود، هر نوع خوراکی را به هر مقداری کـه دوست دارند، بالا بیندازند.
آشتی‌کنان یک روز مانده به مهمانی خدا
مجتهدپور در پایان بیان کرد: در اردکان، یک روز پیش از فرارسیدن ماه مبارک رمضان، کسانی که از همدیگر کدورت و دلخوری دارند، به قصد آشتی کردن و دلجویی به منزل یکدیگر می‌روند و بعد همه با هم برای کلوخ‌اندازون یا به باغ‌های اطراف شهر می‌روند یا برای زیارت مقبرە «میر شمس‌الحق» که در ۲۴ کیلومتری شهر اردکان اسـت، راهی آنجا می‌شوند. اردکانی‌ها رسم دارند که بر سر مزار «میر شمس‌الحق» به نیت برآورده شدن حاجات خود، شمع روشن کنند و زیارتنامه بخوانند و آش بپزند. بعضـی از زنان اردکانی هم نذر دارند که در روز کلوخ‌اندازون بـر سر مزار «میر شمس‌الحق» نان روغنی «لطیروک» بپزند. روش پختن «لطیروک» به این قرار است کـه آرد را خمیر می‌کنند و هنگامی که خمیر وَر آمد، چانه خمیر درست می‌کنند و در تابه‌ای روغن کنجد می‌ریزند و چانه‌ها را یکی یکی پهن و در روغن کنجد سرخ می‌کنند. از این نان روغنی هم بـه کسانی که برای زیارت آمده‌اند، خیرات می‌دهند و هم مقداری بـه شهر می‌برند و به کسانی که روزە پیشواز گرفته‌اند، می‌دهند تا با آنها افطار کنند.
انتهای پیام
نظرات