از معجونِ بخت‌گشایی تا شعر گلایه از شوهر؛ رسم و رسوم شب یلدا در ایران!

شب یلدا یا شب چلّه بلندترین شب سال در نیم‌کره شمالی زمین است. این شب به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می‌شود. شبی یک به بهانه یک دقیقه طولانی‌تر بودن آن خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند تا رسم و رسوم خاصی را به جا بیاورند و زمان بیشتری به باهم بودن اختصاص دهند. رسومی که در اکثر نقاط مشترک است،‌ اما در جزئیات ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد.

شب چله به رسم مردمان دیار شیرین و فرهاد

مادر بزرگ معتقد است، یلدا نباید دورهمی به دور تلویزیون و انجام تشریفات و تجملات باشد، بلکه شب خانواده است؛ اینکه همه دور هم جمع شده، از حال و احوال هم با خبر شویم، یادها و خاطره‌ها را زنده کنیم، گذشته‌ها را به امروز بدوزیم.

قبله دعا؛ پیوندی میان آب و باورها

رسم قبله دعا و مراسم طلب باران از پیوند میان عنصر مادی آب و باورها شکل گرفته است. آب منشا زندگی است و اهمیت آن در پیدایش حیات و زندگی انسان، موجب تقدس آن و پیوند خوردن به آداب و رسوم مردمان شده است.

از قهوه‌خانه‌های صفوی تا کافه‌های امروزی

قهوه چگونه فرهنگ ایرانی را تحت تاثیر قرار داد؟

امروز درباره قهوه صحبت می‌کنیم؛ یک دانه غیربومی کشورمان که از حدود سه قرن قبل با شکل‌ دادن یک نهاد اجتماعیِ برگرفته از نام خود با عنوان «قهوه‌خانه» باعث ایجاد یک فرهنگِ خاص شد؛ فرهنگی که کنشگری اجتماعی - سیاسی را به بخشی از جامعه آموخت، مردم را با شاهنامه آشنا کرد و حتی در مقاطعی به انقلاب‌ها کمک کرد! نهادی که البته این روزها از آنچه که قبلا بود فاصله قابل توجهی گرفته و جای خود را به کافه‌هایی داده است که محلی برای «گفت‌وگوی تنهایی» و یا صرفا جایی برای برگزاری یک قرار کاری شده‌اند.

به مناسبت ۱۰ مهرماه

مهر ورزیم که «مهرگان» آمد

 امروز دهم مهرماه است و روز «جشن مهرگان» این جشن را نه در شمار جشن‌های دوازده گانه بیش و کم فراموش شده‌ای چون «فروردین گان»، «اردی بهشتگان» و ... باید دانست و نه چون «نوروز» که در همه‌ ایران همگانی است و نه چون «سده» که در یک یا چند شهر برگزار می‌شود؛ مهرگان جشنی است که تنها نزد دانش‌مردان و نویسندگان و شاعران همچنان پابرجاست؛ از این روی در کنار جشن‌های کهن امروزین می‌آید.

جشن میلاد پیامبر(ص) در میان شیعیان و سُنی‌ها با چه آداب و رسومی برگزار می‌شود؟

ماه ربیع‌الاول،‌ سومین ماه از تقویم قمری است. ربیع‌الاول پس از ماه‌های محرم و صفر که با ایام شهادت ائمه، وفات پیامبر، سوگواری و ... همراه است فرامی‌رسد و به دلیل مناسبت‌هایی مانند ولادت پیامبر(ص) و ازدواج ایشان با حضرت خدیجه (س)، ولادت امام صادق (ع) و ... در باورهای عامه به عنوان ماه خروج از غم‌ها و ایامی خوش‌یمن و پر برکت شناخته می‌شود که معمولا کارهای مهمی مانند عقد و عروسی را به این ماه موکول می‌کنند یا جشن‌هایی مرتبط با مناسبت‌های این ماه برگزار می‌کنند که البته در میان شعیان و سنی‌ها تفاوت‌های اندکی دارد.

آداب و رسومی برای یک خرافه

حاجت‌خواهی با توسل به درب هفت مسجد!

باور به سنگین بودن ماه صفر در فرهنگ عامه سبب شده است که افراد دست به برخی کارهایی بزنند که نه تنها مستند مذهبی ندارد، بلکه حتی پژوهش بر برخی از این رفتارها نشان می‌دهد که ریشه تاریخی هم ندارند و نهایتا سابقه‌ای کمتر از ۳۰ سال گذشته دارند. «دَق‌الباب هفت درب مسجد» نیز یکی از همین رفتارهایی است که چندسالی است به یکی از آداب و رسوم پایانی ماه صفر تبدیل شده است. رسمی که البته از سوی منابع دینی و تاریخی معتبر شناخته نمی‌شود.

آداب و رسومی برای یک خرافه؛

رهایی از نحسی چهارشنبه آخر ماه صفر به سبک ایرانیان

باور به نحس بودن ماه صفر و به‌ویژه روزهای آخر این ماه در فرهنگ عامه سبب شده است تا برخی افراد کارهایی را انجام دهند که فکر می‌کنند آنها را از باور نحوستی که پذیرفته‌اند رها می‌کند. این رفتارها به مرور خرده فرهنگ‌هایی را شکل داده است که برخی از آنها به یک آیین سنتی تبدیل شده است و برخی دیگر در حد خرافات باقی مانده‌اند. با این وجود هنوز هم این پرسش مطرح است که آیا واقعا ماه صفر نحس است و می‌توان با کارهایی مانند آب‌تنی در آب دریا، خرید طلا، شکستن کوزه و... از این نحسی دوری کرد؟

رسم و رسوم ایرانی‌ها برای «اربعین» و خلق یک سنت جدید

چهلمین روز پس از شهادت امام حسین (ع) در هر سال قمری مطابق با بیستم ماه صفر است که در گویش عامیانه میان مردم با نام «اربعین» شناخته می‌شود و مراسم‌های عزاداری مرتبط با این روز در هر نقطه از کشور به فراخور آداب و رسوم همان منطقه برگزار می‌شود. البته چند سالی است که یک رسم جدید «پیاده‌روی جاماندگان اربعین» نیز به این آداب اضافه شده است.

کدام باورهای عامه درباره محرم حرمت دارند و کدام رنگ خرافه گرفته‌اند؟

همزمان با شروع ماه محرم همه چیز حال و هوای این ماه را به خود می‌گیرد؛ از سیاه‌پوش کردن کوچه‌ها و خیابان‌ها گرفته تا رعایت برخی آداب و پرهیز از انجام برخی کارها به حرمت این ماه؛ هرچند برخی رفتارها هم در گذر زمان و بی‌آنکه قاعده و قانون خاصی درباره آنها وجود داشته باشد، ابتدا به عادت و سپس به بخشی از فرهنگ ما تبدیل شده‌اند. 

سنت باران‌خواهی مازندران آیینی دیرینه که منسوخ شد

سنت باران‌خواهی که در زمان خشکسالی در مازندران برگزار می‌شد یکی از آیین‌های باستانی استان بوده که امروزه به فراموشی سپرده شده است. این گزارش پیشینه و چگونگی برگزاری آیین‌های کهن مازندران در حیطه آب‌رسانی را بازخوانی می‌کند که همه آن‌ها تحت عنوان باران‌خواهی شناخته می‌شوند.

باورها و آداب عید غدیر در میان اقوام ایرانی

چه کارهایی در روز «عید غدیر» شگون ندارند؟

عید غدیر یکی از مناسبت‌های مذهبی مهم در میان شیعیان است که علاوه بر مناسک مذهبی مخصوص به خود، آداب و رسوم و باورهایی هم در طول زمان درباره آن شکل گرفته است تا بخشی از این جشن رنگ و بوی ایرانی به خود بگیرد؛ برخی آداب و رسوم نیز وجود دارد که هیچ پشتوانه‌ای ندارد و صرفا خراوات محسوب می‌شود.

آداب و رسوم ایرانیِ سفر حج/ قسمت سوم

برآورده شدن یک آرزو با پوشیدن کفشِ حاجی‌ها!

رفتن به حج چه در گذشته که علاوه بر استطاعت مالی مستلزم تحمل سختی‌های مسیر برای یک سفر تقریبا یک ساله بود، چه این روزها که مشتاقان آن باید در صف انتظارِ رسیدن نوبت‌شان بمانند، چالش‌های مخصوص به خود را دارد. چالش‌هایی که در نهایت سبب شد تا علاوه بر مناسک مخصوص این سفرِ معنوی، آداب و رسوم خاص وابسته به آن نیز شکل بگیرد تا شوق برگزاری آنها کمی از سختی سفر بکاهد.

سنت‌های عید قربان در میان اقوام ایرانی

از آرایش گوسفند قربانی تا تاب‌سواری به نیت پاک شدن گناهان

عید قربان یکی از اعیاد بزرگ مذهبی میان مسلمانان است که در شهرهای مختلف ایران با شکل و شمایل متفاوتی برگزار می‌شود، اما با این وجود آماده شدن برای این جشن از چند روز قبل با پوشیدن لباس‌های نو، تهیه شیرینی‌های گوناگون،‌ تزئین کوی و برزن و... اقدامی مشترک است که در میان اکثر اقوام ایرانی صورت می‌گیرد.

آداب و رسوم ازدواج در ایران/ بخش سوم

از شکستن تخم‌مرغ برای رفع چشم‌زخم تا حلوای عروسی

جشن عروسی آخرین بخش از مراحل مختلف مراسم ازدواج است که گاهی بلافاصله پس از عقد و گاهی با فاصله چند ماه و یا چند سال از دیگر مراحل انجام می‌گیرد. رسمی برای گذر از یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی که در شهرهای مختلف کشور با توجه به آداب و رسوم هر منطقه، متفاوت اجرا می‌شود.

آداب و رسوم ازدواج در ایران/ بخش دوم

از شگونِ قند بله‌برون تا سرخیِ انگشتان حنا زده عروس

آداب و رسوم مختلفی از دیرباز به مراسم ازدواج وابسته بوده است که به مرور زمان به بخشی از فرهنگ هر جامعه تبدیل شده است. هر چند این روزها این فرهنگ به دلیل موضوعات مختلفی از جمله مسائل اقتصادی و اجتماعی دچار تغییراتی شده است اما با این وجود همچنان هم می‌توان ردپای کمرنگی از اجرای این سنت‌ها را در برخی نقاط دید.

آداب و رسوم ازدواج در ایران/ بخش اول

از «نشون کردن» دختر تا سبزی پاک‌کردن در مراسم خواستگاری

پیوند ازدواج را می‌توان یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی انسان‌ها دانست که در هر شهر و منطقه در کشور ما رسوم مخصوص خود را دارد، هرچند شکل و شمایل برگزاری آن در طول زمان دستخوش تغییراتی شده است. درواقع با توجه به وقایع تاریخی مختلفی که فرهنگ عامه افراد را هم تحت تاثیر قرار داده است؛ هرچند وقت یک بار آداب مختلفی به رسوم ازدواج اضافه و یا از آن کم می‌شود. روندی سیال که تا روزگار فعلی ادامه یافته است. 

آداب و رسوم ایرانیِ سفر حج/ قسمت دوم

از توقع یک جرعه آب زمزم تا وقتی چاه‌ها به حرف می‌آیند!

همانطور که حاجی شدن شرایط خاص خود را دارد، آداب و رسومی هم به واسطه به جا آوردن این فریضه دینی که تقریبا دو ماه طول می‌کشد، شکل گرفته است. آدابی که بخشی از دلیل شکل‌گیری آن در گذشته به دلیل طولانی بودن زمان سفر بوده است تا بتواند بخشی از غم دوری را برای مسافر و خانواده‌اش کاهش دهد.