«یلدا / شب چله»، یکی از داشته‌های فرهنگی ایران به شمار می‌آید که نهم آذرماه سال ۱۴۰۱ به عنوان نوزدهمین میراث ناملموس ایران و مشترک با افغانستان در یونسکو ثبت جهانی شد. این در حالی بود که انتظار می‌رفت کشورهای بیشتری در پرونده جهانی «یلدا» مشارکت داشته باشند، اما وقتی ایران سال ۱۳۹۳ این پرونده را در یونسکو برای ثبت چندملیتی به اشتراک گذاشت، تنها افغانستان به آن پیوست. شرایط داخلی افغانستان نیز به گونه‌ای بود که در جلسه رأی‌گیری اجلاس یونسکو برخی کشورها نسبت به چگونگی حفاظت از این میراث ناملموس در افغانستان نگرانی‌هایی را مطرح کردند، هرچند مشارکت افغانستان در یلدا حمایت برخی دیگر از کشورها را برانگیخت. با این همه، پس از گذشت یک سال از ثبت جهانی «یلدا»، هنوز از پیوستن کشور جدید به این پرونده جهانی خبری نشده است و از سویی، چندی پیش اضافه کردن عنوانی در کنار نام شب یلدا در تقویم ملی، حاشیه‌هایی را به وجود آورد.
سالروز ثبت جهانی «یلدا / شب چله»، بهانه‌ای است تا ایسنا برخی از این ابهام‌ها و پرسش‌ها را با شبان میرشکرایی ـ مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی یلدا، مطرح کند. میرشکرایی درباره روند ثبت جهانی این آیین، گفت: روند ثبت جهانی پرونده «یلدا» از سال ١٣٩٢ شروع شد. جلسه‌ای با ١٢ کشور عضو پروندۀ «نوروز» برای بازنویسی پرونده در تهران داشتیم و در همان جلسه پرونده «یلدا» را هم پیشنهاد دادیم تا این کشورها اگر تمایل دارند در آن مشارکت کنند. این رایزنی‌ها ادامه پیدا کرد تا در نهایت با همکاری کشور افغانستان و مدیریت ایران، پرونده «یلدا» در سال ١۴٠١ ثبت جهانی شد.
چرا کشورهای دیگری در پرونده «یلدا» مشارکت نکردند؟
میرشکرایی درباره مشارکت افغانستان در این پرونده و چرایی همکاری نکردن دیگر کشورها، توضیح داد: روند مشارکت کشورها در پرونده‌های ثبت جهانی به این صورت است که باید دولتِ کشورها تمایل داشته باشند که اثری از طرف آن‌ها در فهرست جهانی یونسکو ثبت شود و اولویت هر کشوری در این انتخاب، متفاوت است. حال اینکه اگر فقط افغانستان در این پرونده مشارکت کرده است به این معنی نبوده که کشورهای دیگر علاقه‌مند نبوده باشند، بخشی از دلایل آن‌ها فرهنگی و بخشی دیگر سیاسی بوده است.
او ادامه داد: بیشتر کشورهایی که آیین نوروز را دارند، آیین یلدا هم دارند و کشورهای دیگری هم بودند که می‌خواستند در پرونده یلدا همکاری کنند، اما همانطور که گفتم اولویت‌های ثبت جهانی آن‌ها متفاوت بود. منتها امکان اضافه شدن آن‌ها به پرونده «یلدا» همچنان وجود دارد.
نگرانی درباره حفظ «یلدا» در افغانستان بی‌مورد است
این پژوهشگر میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که برخی اعضای یونسکو نقدهایی به افغانستان درباره اینکه با توجه شرایط داخلی نمی‌تواند آیین یلدا را حفظ کند، داشتند، و آیا این موضوع تاثیری در تثبیت پرونده جهانی یلدا که ایران در آن نقش داشته است، دارد؟ اظهار کرد: خیر. «یلدا/ شب چله» در «فهرست معرف یونسکو» ثبت شده است و فهرست معرف مثل فهرست «میراث در خطر» نیست که به پاسداری فوری نیاز داشته باشد و گزارش پاسداری و ترویج آن به صورت دوره‌ای به یونسکو ارائه شود. وقتی اثری در فهرست معرفی یونسکو ثبت می‌شود، یعنی آن اثر رواج دارد. یلدا یا نوروز نیز رواج عمومی دارند و مردم در زندگی شخصی خود آن‌ها را حفظ می‌کنند و هزاران سال با تمام فراز و نشیب‌هایی که پیش آمده است، حفظ شده‌اند و تا امروز جریان داشته‌اند. این آیین‌ها، آثار و یا رویدادهایی نیستند که بخواهیم دلنگران‌شان باشیم که به دلیل حضور داشتن یا نداشتن یک جریان سیاسی یا دولت در قدرت، در خطر قرار گیرند. بنابراین این نگرانی کاملا بی‌مورد است که افغانستان در شرایط فعلی نتواند «یلدا» را حفظ کند و طبیعتا دولت‌ها هیچ توانی برای از بین بردن چنین آیینی، که در جریان زندگی مردم محفوظ است، ندارند.
میرشکرایی افزود: آثاری که در فهرست معرف یونسکو ثبت می‌شوند با ادله‌ای که در پرونده آن‌ها آورده می‌شود، کاملا زنده هستند. توضیحاتی که در پرونده «یلدا» آورده شده است نشان می‌دهد تمام مردم در حفظ این آیین مشارکت دارند و در زندگی معمول آن‌ها این جشن اجرا می‌شود، اما این موضوع نافی این نیست که دولت‌ها پس از ثبت یک اثر موظف به انجام اقدامات پاسدارانه، ترویج یا افزایش رؤیت‌پذیری نیستند. منظور این است که اگر در یک کشور دولتی برای حفظ اثر اقدام پاسدارانه‌ای انجام نمی‌دهد، دلیل بر زنده نبودن اثر نیست، اما کشوری مانند ایران، که اقدام پاسدارانه، ترویج و آگاهی‌افزایی انجام می‌دهد، کمک‌حال حفظ اثر است. در کشور ایران به‌ویژه سازمان‌های مردم‌نهاد، اشخاص، گروه‌ها و فعالان فرهنگی در بخش‌ها دولتی اقدامات خوبی در این زمینه انجام می‌دهند و در مجموع، این اقدامات پاسدارانه خوب است.
پیوست عنوانی به نام «یلدا» در تقویم تأثیری ندارد
مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی یلدا همچنین در واکنش به اضافه شدن پسوند «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» به نام «یلدا» در تقویم ملی و تأثیری که احتمالا در روند حفاظت از این آیین می‌تواند داشته باشد، گفت: اینکه نظر شخصی من چه باشد اهمیتی ندارد، چون یلدا خودش گویاست، هر چه هم به آن پیوست شود، در نام آن حذف می‌شود. یلدا، نوروز، تیرگان، مهرگان، سده و … ریشه‌های تنومندی دارند و من، شما و دیگران نمی‌توانیم تغییری در آن ایجاد کنیم. اگر نام «یلدا» در تقویم تغییر می‌کرد، قطعا تأثیر منفی در اعتبار ایران به عنوان مدیر پرونده جهانی آن می‌توانست داشته باشد، چون اقدامی در تقابل با پرونده جهانی یلدا بود، اما پیوست عنوانی به نام آن، نه تاثیری در تخریب آن دارد و نه در توسعه آن.
او اضافه کرد: در هر حال تغییر نام این آیین‌ها خطری برای هویت آن‌ها محسوب نمی‌شود، چون این آیین‌ها در طول هزاره‌ها ریشه در زندگی مردم دوانده‌اند و نام‌شان محفوظ می‌ماند، حتی اگر در روزنامه‌ها و تقویم رسمی کشور نام آن‌ها را تغییر دهند باز هم مردم با همان نام «یلدا/ شب چله» آن را مطرح می‌کنند. تنها اتفاقی که می‌افتد این است که این کار از نظر حقوقی اشتباه است و موجب بروز مشکلات حقوقی می‌شود وگرنه آسیبی به خود جشن وارد نمی‌شود.
«یلدا» جشن بلندترین شب سال نیست
مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی «یلدا» تاکید کرد: مهم‌ترین نکته‌ای که درباره «یلدا» باید یادآور شوم، که بارها هم به آن اشاره شده، این است که «یلدا» جشن بلندترین شب سال نیست، «یلدا» جشن آغاز روشنایی است. در واقع جشن «یلدا» برای شب آن گرفته نمی‌شود، بلکه برای فردایی است که روشنایی از آن روز شروع به فزونی می‌کند و روزها طولانی‌تر می‌شود. به همین دلیل در دوره‌های بسیار کهن که تفکرات آیین مهر در ایران بسیار رواج داشته، این جشن به عنوان جشن تولد مهر شناخته می‌شد. مهر، ایزدِ نور و نشان آن سرخی قبل از طلوع آفتاب و پس از غروب آفتاب است. اعتقاد بر این بود زمانی که آفتاب غروب می‌کند تا زمانی که دوباره طلوع می‌کند مهر بر دنیا حکم‌فرماست. مهر یک ایزد ناملموس و غیرمادی و نماد زندگی است. بخشی از ریشه‌های جشن یلدا به این تفکرات می‌رسد و طولانی‌تر بودن شب و پایان پاییز علت این جشن نیست.
انتهای پیام
نظرات