بابک زمانی‌پور در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص رسومات شب چله در نقاط مختلف کشور و به ویژه چهارمحال و بختیاری، اظهار کرد: گاه‌شماری(تقویم) یا پرداختن به نظم سال از دیرباز مورد توجه ایرانیان بوده است، یکی از جالب‌ترین شیوه‌های گاه‌شماری در کشور مبتنی بر مفاهیم کشاورزی است، یعنی باتوجه به اینکه عمدتا معیشت مردم از طریق کشت محصولات کشاورزی تامین می‌شد، تقویم را نیز بر همین مبنا تنظیم کرده‌اند.

این پژوهشگر تاریخ افزود: یکی از مناسبت‌های مهم در ایران باستان شب چله محسوب می‌شود، در تقویم کشاورزی کهن ایران چند مناسب خاص و ویژه وجود دارد، در روزهای که طول شب و روز مانند ابتدای مهرماه و ابتدای فروردین‌ماه برابر است به‌نام اعتدال بهاری و پاییزی نامیده می‌شود و در روز اول تابستان و روز اول زمستان که فاصله شب روز به حداکثر می‌رسد، به‌عنوان انقلاب تابستانی و زمستانی نام برده می‌شد و در این تقسیم‌بندی‌ها از عنوان چله نیز استفاده می‌کنیم.

وی با بیان اینکه گاه‌شماری کشاورزی برای مردم چهارمحال و بختیاری که عمده تولیدات آن‌ها در حوزه کشاورزی بوده، دارای اهمیت است، خاطرنشان کرد: مردم این دیار با تکیه بر کشت و کار و محصولات حاصل از طبیعت معیشت خانواده خود را فراهم می‌کردند، بنابراین انقلاب زمستانی و تفاوت روز و شب برای آن‌ها حائز اهمیت بود.

زمانی‌پور بیان کرد: فارغ از افسانه‌های مختلف در خصوص شب چله، رسیدن اولین روز زمستان و آخرین شب پاییز برای مردم نویدبخش نزدیک شدن به فصل بهار است، روایتی در بین کشاورزان کهن ایران وجود داشته و آن‌ها معتقد بودند پا گذاشت بر روی برف به مانند پا گذاشتن بر روی کاه و کلش گندم بود و بالعکس، این مسئله نشان‌دهنده امید به آینده است.

این کارشناس تاریخ با تاکید بر اینکه نکته بسیار مهم در مناسبات و آئین‌های شب چله مسئله امید است، تصریح کرد: داستان‌های مختلف مانند ننه‌سرما و فرزندانش، بلعیده شدن خورشید توسط اهریمن و بازپس‌گیری آن، بیدار ماندن مردم به امید باز پس‌گیری خورشید و ... همه در پیرامون مسئله امید در حال چرخش است.

وی در ادامه با اشاره به اینکه قبل از فرارسیدن شب چله تمهیدات و پیش‌آئین‌هایی برای این شب در نظر گرفته می‌شد، توضیح داد: یکی از این تمهیدات ذخیره تنقلات و میوه‌های مرسوم در آن دوران بود، عمده فعالیت‌ها نیز توسط بانوان انجام می‌گرفت، آئین‌ها و جشن‌های ایرانی عموما جشن‌های بانوانه هستند، یعنی مدیریت، هدایت و برنامه‌ریزی آن‌ها عموما بر عهده بانوان است و آقایان نیز نقش معین و کمکی را اجرا می‌کردند.

زمانی‌پور با بیان اینکه سنجد یکی از میوه‌ها و تنقلات شب چله در گذشته محسوب می‌شد، اظهار کرد: کسی باغ سنجد ندارد و عموما این درخت در محل عبور کشاورزان و در حاشیه نهرهای آب به‌صورت وقفی کاشته می‌شد و همه حق داشتند از میوه آن استفاده کنند، پوست این میوه نارنجی و مایل به قرمز است و برای شب چله رنگ آن یک نماد محسوب می‌شود.

این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: گندمک، شاهدانه، برنجک و نخودچی از دیگر تنقلات شب چله محسوب می‌شد که بانوان قبل از فرارسیدن شب چله اقدام به فرآوری آن می‌کردند، اما معتقد بودند باید بخشی از کار به آجیل‌بریز که معمولا نیز از سادات بودند سپرده شود تا این تنقلات متبرک شوند.

وی با اشاره به اینکه فراهم آوردن میوه برای شب چله نیز در دستور کار قرار می‌گرفت، تاکید کرد: انار و هندوانه به‌علت قرمز بودن آن‌ها در فصل پاییز تدارک دیده می‌شد و عموما در یک جای خشک ماند محل نگهداری کاه آویزان و نگهداری می‌شد، مردان خانواده در فصول تابستان و به هنگام کشت محصول مقداری هندوانه و کدو نیز کشت می‌کردند و برای این شب به دور از جریان هوا سالم نگهداری می‌شد.

زمانی‌پور بیان کرد: توجه به رنگ قرمز در شب چله به‌علت نماد نور، گرما و سرور است، بنابراین همانطور که عنوان شد سنجد، انار و هندوانه در سفره شب چله گنجاده می‌شد.

این کارشناس تاریخ پخت آش کشک کدو را از دیگر آئین‌های شب چله در چهارمحال و بختیاری عنوان کرد و گفت: با کدوی ذخیره شده و کشک تهیه شده در تابستان، آشی برای شب چله تدارک دیده و در ظرف‌های بزرگ به‌نام تاقار ریخته می‌شد تا با قاشق‌های چوبی بزرگ بین افراد تقسیم شود، عموما بهترین آش‌های کشک کدو توسط عمه‌خانوم‌ها و خاله‌ خانوم‌ها طبخ می‌شد و اگر کسی غایب بود، سهم او کنار گذاشته می‌شد، بنابراین ضرب‌المثل " آش کشک خالته- بخوری پاته نخوری پاته" از این موضوع ریشه می‌گیرد

وی اضافه کرد: استفاده از تجربیات کهن‌سالان از دیگر آئین‌های شب چله است، در این شب و در دورهمی‌های خانوادگی از تجربیات و خاطرات بزرگترها استفاده می‌شد، در این شب کهن‌سالان متل‌ها و خاطرات را برای سایرین بیان می‌کردند، این شب در کنار محفل گرمابخش کرسی برگزار می‌شد و هر آنچه داشتند را نیز در طبق اخلاص برای پذیرایی از مهمانان می‌گذاشتند.

زمانی‌پور با بیان اینکه خواندن کتاب‌هایی مانند حمله حیدری، امیرارسلان نامدار، فلک‌ناز، هفت لشکر، شاهنامه و ... در بین خانواده‌هایی که سواد خواندن و نوشتن داشتند نیز مرسوم بود، عنوان کرد: آئین شب چله از غروب آفتاب آغاز می‌شد و تا فرارسیدن بامداد ادامه پیدا می‌کرد.

مدیر گنجینه آموزش وپرورش چهارمحال و بختیاری با اشاره به رسم هدیه بردن برای نوعروسان در شب چله توسط خانواده داماد، توضیح داد: این رسم بسیار قدیمی است، خانواده داماد و افرادی که به داماد علاقه‌مند هستند مانند خاله، عمه، مادربزرگ و .... هدایایی را برای نو عروس در نظر می‌گرفتند، عموما این هدایا یک یا دو روز قبل از شب چله برای نوعروس برده می‌شد، این آئین نوعی تجدید مودت و دوستی بود تا خانواده داماد بگوید عروسمان را فراموش نکرده‌ایم.

وی تاکید کرد: مردم ایران زمین مردمی هستند که امکان دارد رسومات و آئین‌های کهن ایرانی را به‌علت شرایط اقتصادی، چشم و هم چشمی، بیماری و بحران‌هایی مانند کرونا و ... کمرنگ کنند، اما بی‌رنگ نمی‌کنند، اکنون تکنولوژی برای به کمک آمده تا مردم در این شب با یکدگیر ارتباط صوتی و تصویری بگیرند.

زمانی‌پور یادآور شد: امروزه اجتماعات شب چله در رستوران‌ها و تالارها به‌جای خانه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها برگزار می‌شود، و حجم انبوهی از کلیپ، تصویر، پیامک برای افراد برای تبریک این شب ارسال می‌شود، این یعنی شب چله زنده است، هم‌اکنون نیز آئین‌های شب چله در شهرهای بزرگ و شهرهای کوچک، روستا و آبادی‌ها متفاوت برگزار می‌شود.

انتهای پیام