اشاره:
آنچه كه در پي مي‌آيد دهمين بخش از گزارش عملكرد اداره سلامت روان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در سال 1386 است كه در دفتر سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد اداره‌ي سلامت روان تنظيم شده است.
در اين بخش عملكرد اداره سلامت روان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در "برنامه كشوري آموزش مهارت‌هاي زندگي" ارائه مي‌شود؛ به اين ترتيب كه پس از بيان مساله، به چگونگي وضعيت موجود، اهداف كلي و اختصاصي، شرح برنامه، فعاليت‌هاي انجام شده در سال 86، مشكلات موجود، فعاليت‌هاي بعدي و دستاوردهاي برنامه پرداخته خواهد شد.

سرويس مسائل راهبردي ايران به منظور تسهيل دسترسي خبرنگاران حوزه اجتماعي، و بهداشت و درمان به اسناد سياستي و برنامه‌هاي وزارت بهداشت و درمان با هدف فراهم آوردن زمينه تحليل و بررسي برنامه‌ها و سياست‌هاي حوزه بهداشت روان در عرصه‌اي عمومي، متن كامل اين سند را منتشر مي‌كند. قابل ذكر است پيش از اين نيز گزارشي از اهداف عملكردي اداره‌ي مذكور در سال 1387، در اين سرويس منتشر شده است.
سرويس مسائل راهبردي ايران (psy.isna88@yahoo.com) با تقدير از اين اقدام دفتر سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، در مسير انتشار اطلاعات و تعامل با دانشگاهيان و افكار عمومي، آمادگي خود را براي انعكاس پيشنهادات و انتقادات استادان، پژوهشگران، دانشجويان، فعالان بخش سلامت روان و مديران و سياست‌گذاران بخش به منظور بررسي اين گزارش اعلام كرده و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت اين فرآيند در هر حوزه شود. 

*برنامه كشوري آموزش مهارت‌هاي زندگي*

مقدمه و بيان مسأله:
امروزه همگام با توسعه زندگي شهرنشيني و فرايند صنعتي شدن فزاينده كشورهاي در حال توسعه، آموزش و تربيت كودكان به نحو فزاينده‌اي از خانواده‌ها به نهادهاي آموزشي سپرده مي‌شود و اين در حالي است كه همواره جهت گيري آموزشي اين نهادها بر ارائه اطلاعات و دانش معطوف بوده است و بــــه همين دليل كودكان ما از يادگيري مهارت‌هايي كه در زندگي روزمره به آن‌ها نياز دارند، محروم مي‌مانند. بنابراين شاهد آن هستيم كه بسياري از افراد در رويارويي با مشکلات آسيب‌پذير و در زندگي روزمره فاقد توانايي‌هاي لازم و اساسي هستند. با توجه به كثرت و گستردگي جمعيت كودك و نوجوان در كشور ما كه حدود يك سوم كل جمعيت كشور را تشكيل مي‌دهند و اهميت بسزاي اين دوره سني از نظر رشد و تكامل رواني - جسمي، فراهم آوردن زندگي سالم براي آن‌ها از اهميت ويژه‌اي برخوردار مي‌باشد.
برنامه آموزشي مهارت‌هاي زندگي بر طبق تحقيقات گسترده قبلي در پيشگيري از سوء مصرف مواد (بوتوين و همكارن 1984، 1980، پنتز 1986)، پيشگيري از بي‌بند و باري جنسي (اولوپس، 1990)، بارداري در نوجوانان (زابين و همكاران، 1986 شينگ 196)، ارتقاي هوش (گونزالس، 1990)، پيشگيري از ايدز (سازمان جهاني بهداشت 1994)، آموزش صلح (پراتزمن و همكاران 1988) و ارتقاي اعتماد به نفس (تأكيد1990) مفيد و موثر بوده است.

وضعيت موجود:
در حال حاضر برنامه مهارت‌هاي زندگي در 41 دانشگاه علوم پزشكي كشور و با نظارت اجرايي اداره سلامت روان انجام مي‌شود.
در سال 1386 تعداد 2000 مربي آموزشي در سراسر كشور آموزش مهارت‌هاي زندگي دريافت نموده‌اند. اين كارگاه‌ها كه به صورت كارگاه‌هاي دو روزه مي‌باشد، توسط مركز بهداشت استان و با مديريت كارشناس بهداشت روان و نظارت روانپزشك مشاور علمي برنامه در محل مركز بهداشت استان‌ها برگزار مي‌شود. مربيان اين كارگاه‌ها قبلا دوره آموزش مهارت‌هاي زندگي را طي دو كارگاه مقدماتي و پيشرفته، تئوري و عملي و به مدت 6 روز گذرانده‌اند.
هم‌چنين در همين سال تعداد 11،000 معلم و تعداد 110،000 دانش آموز تحت پوشش برنامه مهارت‌هاي زندگي قرار گرفته‌اند.
آموزش دانش‌آموزان طي سال تحصيل و توسط معلمين صورت گرفته است.
همچنين تعداد زيادي از اقشار جامعه در كارگاه‌هاي يك‌روزه‌اي كه توسط مركز بهداشت استان‌ها و شهرستان‌ها برگزار شده است، شركت كرده‌اند.
هدف از آموزش مهارت‌هاي زندگي به ساير گروه‌ها غير از دانش‌آموزان ارتقاي بهداشت روان عموم جامعه و پيشگيري از مسائل مرتبط با بهداشت روان است.
برخي از اين گروه‌هاي غيردانش‌آموزي شامل: مراجعين فرهنگسراها، مراكز بهداشتي درماني، افراد تحت پوشش مراكز حمايتي از جمله كميته امداد، زندانيان، سربازان وغيره هستند.

هدف كلي:
- آموزش مهارت‌هاي زندگي به دانش‌آموزان مدارس

اهداف اختصاصي:
- افزايش مهارت‌هاي زندگي دانش‌آموزان مقطع ابتدايي در 41 دانشگاه تحت پوشش
- افزايش مهارت‌هاي دانش‌آموزان در زمينه‌هاي زير:
* برقراري رابطه مؤثر با ديگران
* برقراري رابطه بين فردي سازگارانه
* تصميم گيري
* حل مساله
* تفكر خلاق
* تفكر نقادانه (انتقادي)
* خودآگاهي
* شناخت و درك هيجانات خود و ديگران
* مقابله با هيجانات شديد شامل خشم و سوگ
* مقابله با استرس
* همدلي با ديگران
* افزايش آگاهي معلمان آموزش‌ديده درباره مهارت‌هاي زندگي
* بهبود نگرش معلمان آموزش ديده درباره مهارت‌هاي زندگي
* افزايش مهارت معلمان آموزش ديده براي آموزش مهارت‌هاي زندگي
* بهبود نگرش معلمان آموزش ديده درباره مهارت‌هاي زندگي

شرح برنامه:
به طور كلي مهارت‌هاي زندگي مهارت‌هايي هستند كه براي افزايش توانايي‌هاي رواني - اجتماعي افراد آموزش داده مي‌شوند و فرد را قادر مي‌سازند تا به طور موثر با مقتضيات و كشمكش‌هاي زندگي روبه‌رو شود. آموزش مهارت‌هايي چون حل مسأله و تصميم گيري، تفكر خلاق و انتقادي، روابط بين فردي، خودآگاهي، همدلي و مهارت‌هاي مقابله با استرس در مدارس كشور به ويژه مقاطع حساس دبستان و راهنمايي كـــــه هم‌زمان با شكل‌گيري شخصيت و رشد تفكر شناختي كودك و دوره حساس نوجواني در اين گروه‌هاي سني مي‌باشد، مي‌تواند به ميزان زيادي از آسيب‌هاي رواني – اجتماعي آتي پيشگيري كند.
برنامه مهارت‌هاي زندگي يك نوع مداخله آموزشي با تكيه بر مدل بودوين است.
روش آموزش به صورت كارگروهي و استفاده از وسايل سمعي و بصري و ايفاي نقش و بازي‌هاي گروهي است. نحوه آموزش به شكلي است كه با فعاليت و بازي اين اصول آموزش داده مي‌شود كه مي‌تواند براي آموزش گيرندگان بسيار مفرح و سهل‌الوصول باشد.
روش اجراي برنامه روش آموزش از نوع آبشاري و از بالا به پايين است.

فعاليت‌ها: 
1. ارزيابي اجراي برنامه كشوري آموزش مهارت‌هاي زندگي 
2. تداوم برنامه طي سال تحصيلي در مناطقي كه دسترسي به گروه دانش‌آموزي وجود داشته است
3. اجراي برنامه آموزش مهارت‌هاي زندگي براي ساير گروه‌هاي هدف 
4. اجراي برنامه توسط NGO موسسه مطالعات و تحقيقات زنان در فرهنگسراهاي تهران و آموزش 1000 نفر خانم‌هاي خانه‌دار 
5. جمع‌آوري اطلاعات از كليه دانشگاه‌ها در زمينه دسترسي به دانش‌آموزان، ميزان ظرفيت دانشگاه براي پوشش برنامه با توجه به استانداردهاي برنامه كشوري و تعداد نيروي تخصصي
* جمع‌بندي اطلاعات جمع‌آوري شده به منظور برنامه‌ريزي در سال تحصيلي 88-87
* توزيع بودجه بر اساس اطلاعات جمع‌آوري شده (ميزان دسترسي به گروه دانش‌آموزان و ظرفيت پوشش)
* ارسال دستورالعمل اجراي برنامه و هزينه‌ كرد

دستاوردها تا پايان سال 1386:
در حال حاضر برنامه مهارت‌هاي زندگي در 41 دانشگاه كشور و با هماهنگي منطقه‌اي با آموزش و پرورش در حال اجراست.
هم‌چنين آموزش ساير گروه‌هاي مخاطب از جمله پرسنل بهداشتي در برنامه آموزشي دانشگاه‌ها قرار گرفته است. 
رايزني‌ها و توافق نظر دلگرم كننده‌اي با كارشناسان آموزش و پرورش صورت گرفته است كه زمينه‌ساز اجراي آزمايشي برنامه در 4 منطقه پرخطر كشور مي‌باشد.

پيشرفت كار:
علي‌رغم مشكلات اجرايي كه برنامه داشته است، رشد آن در سال‌هاي اخير فزاينده بوده است؛ به نحوي كه پوشش از سال 1383 تاكنون 3 برابر شده است.
در سال 1386 تعداد 2000 مربي آموزشي در سراسر كشور آموزش مهارت‌هاي زندگي دريافت كرده‌اند.
همچنين در همين سال تعداد 11،000 معلم و تعداد 110،000 دانش‌آموز تحت پوشش برنامه مهارت‌هاي زندگي قرار گرفته‌اند. 
تعداد زيادي از اقشار جامعه در كارگاه‌هاي يك‌روزه‌اي كه توسط مركز بهداشت استا‌ن‌ها و شهرستان‌ها برگزار شده است، شركت كرده‌اند.

مشکلات موجود:
در حال حاضر رشد كيفي برنامه در كنار رشد كمي آن از اهميت زيادي برخوردار است. به همين منظور در سال 1386 رايزني‌ها و نشست‌هاي متعددي با متخصصين و اعضاي كميته علمي برنامه ترتيب داده شد كه نتايج آن حاكي از لزوم بازبيني متون، طراحي متون ويژه گروه‌هاي خاص، تعيين نحوه ارزشيابي و اعتباربخشي فعاليت مربيان اين حوزه مي‌باشد.

فعاليت‌هاي بعدي:
در حال حاضر پروژه پايلوت مشتركي با دفتر سلامت و پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي وزارت آموزش وپرورش در حال تهيه است. اين پروژه با هدف طراحي برنامه مهارت‌هاي زندگي متناسب با دانش‌آموزان مناطق پرخطر و در چارچوب برنامه روان بهداشت‌ياران تهيه مي‌شود.

دستاوردهاي سال 1387:
انتظار مي‌رود كه تا پايان سال جاري برنامه مشترك فوق‌الذكر در 5 استان كشور اجرا شود.

ادامه دارد...