برنامه مراقبت از بيماران رواني پس از ترخيص از بيمارستان

مقدمه و بيان مسأله:
هر چند بيماري‌هاي شديد و ناتوان‌كننده روانپزشکي مانند طيف اسکيزوفرنيا و اختلالات خلقي دو قطبي، کمتر از 5 در صد از بيماري‌هاي روانپزشکي را تشکيل مي‌دهند، ولي بيشترين مصرف‌كننده‌ي خدمات و سرويس‌هاي روانپزشکي از جمله اشغال تخت‌هاي بستري، نگهداري طولاني مدت، دائمي و سرپايي مي‌باشند. رسالت خدمات و سرويس‌هاي روانپزشکي ميان بيمارستان و خانواده کمک به حفظ سلامتي رواني بيماران، کاهش فشار خانواده‌ها و سلامت رواني و جسماني آنان و کاهش بار مراقبت از سيستم بستري در بيمارستان‌هاي روانپزشکي و نهايتاً افزايش کيفيت زندگي و کمک به زندگي کم و بيش مستقل بيمار مي‌باشد.

وضعيت موجود:
در حال حاضر نزديک به 8000 تخت روانپزشکي براي بستري کوتاه مدت بيماران شديد روانپزشکي و 3000 تخت براي نگهداري اين بيماران در ايران وجود دارد که اکثرا توسط اين گروه از بيماران اشغال مي‌شود. افزايش سريع جمعيت نسبت به سرعت توسعه خدمات، باعث مي‌شود که هميشه نياز به خدمات در پس امکانات موجود تحت فشار باشد.
در اين ميان فقدان خدمات سرپايي و مراقب‌هاي مورد نياز مبتني بر جامعه که مي‌بايست فضاي درماني و مراقبتي ميان خانه و بيمارستان را پر کند، به وضوح احساس مي‌شود. در واقع پس از ترخيص از بيمارستان بيمار به خانواده سپرده مي‌شود که خود زير بار سال‌ها مراقبت از بيمار، فشار ناشي از استيگما، اثرات مضر رفتارهاي نابهنجار بيمار، عدم همکاري مرتب در مصرف دارو، فقدان تخت خالي روانپزشکي در صورت نياز در فاز حاد بيماري، فرسوده و ناتوان شده و مرجعي براي التيام آلام خود نيز نمي‌يابد. بديهي است که ادامه اين روند به فشار فراتر از توان خانواده‌ها ختم شده و علي‌رغم ميل باطني آنان و مراقبي‌نشان، منجر به ازمان بيماري، افزايش دفعات بستري، نگهداري دائمي و نهايتاً بي خانمان شدن آنان مي‌گردد و خود بر بار مالي بيماري بر خانواده، نهادهاي مسئول و جامعه خواهد افزود.
طي 20 سال گذشته، به استثناي خدمات موقتي و گذرا "ويزيت در منزل" که آن نيز غالبا در زمره اقدامات پژوهشي صورت گرفته است، کار و برنامه مدوني براي ارائه‌ي اين‌گونه خدمات در سيستم خدمات بهداشت رواني شهري تعريف نشده است. اداره سلامت روان در راستاي ارائه‌ي برنامه جامع و مدوني براي ارائه‌ي خدمات مراقبتي پس از ترخيص در سيستم خدمات بهداشت روان شهري، اقدام به تدوين پروتکل خدمات روانپزشکي پس از ترخيص"After care” براي بيماران مبتلا به اختلالات روانپزشکي نموده است. اين پروتکل داراي 4 بخش اصلي پيگيري درمان در منزل، خدمات براي خانواده بيماران، خدمات توانبخشي بيماران و فوريت‌هاي روانپزشکي و شامل اهداف و فعاليت‌هاي زير است:

هدف كلي:
کاهش عود و بستري مجدد بيماران مبتلا به اختلالات روانپزشکي شديد

اهداف اختصاصي:
1. ارائه خدمات پيگيري براي بيماران دچار اختلالات شديد روانپزشكي
2. ارائه خدمات به خانواده بيماران دچار اختلالات شديد روانپزشکي
3. بهبود عملکرد و مهارت‌هاي رفتاري بيماران مبتلا به بيماري شديد رواني

اجزاي برنامه:
1. اجراي برنامه ويزيت در منزل از سال 1383 و ارزشيابي نتايج طرح (در دست اقدام)
2. طراحي پروتكل مراقبت از بيماران پس از ترخيص از بيمارستان
3. ارزيابي هزينه و اثربخشي پروتکل "After care"
4. انجام مطالعاتي براي بررسي اثربخشي ساير مدل‌هاي مراقبت پس از ترخيص

فعاليت‌هاي انجام شده در سال 1386:
1. تشكيل كميته‌اي براي تدوين پروتكل خدمات پس از ترخيص براي بيماران و برگزاري جلسات تدوين پروتكل.
2. تدوين پيش‌نويس نهايي برنامه ارائه‌ي خدمات درماني - مراقبتي مبتني بر جامعه براي بيماران مبتلا به اختلالات شديد روانپزشکي.
3. برگزاري نشست تخصصي پيرامون نهايي ساختن پيش‌نويس برنامه به منظور دريافت فيدبك از صاحب‌نظران در مورد پروتكل تدوين شده و تهيه گزارش.
4. تدوين پروتکل نهايي ارائه‌ي خدمات درماني - مراقبتي مبتني بر جامعه براي بيماران مبتلا به اختلالات شديد روانپزشکي (After care).
5. اجراي طرح بررسي هزينه و اثربخشي خدمات درماني - مراقبتي مبتني بر جامعه مطابق پروتکل اداره سلامت روان در دانشگاه تهران.
6. اجراي طرح بررسي پيامدهاي استفاده از ساير روش‌هاي ارائه خدمات پس از ترخيص با همکاري انستيتو روانپزشکي تهران.

مشكلات موجود:
1. كمبود نيروي انساني كافي در اداره براي پيگيري و نظارت نزديك به اجراي طرح در دانشگاه‌ها.
2. عدم مشارکت و همکاري حوزه سياست‌گذاري‌هاي بيمه و تعرفه به منظور پوشش خدمات و يا همکاري در تعيين نرخ تعرفه‌ها علي‌رغم مکاتبات فراوان با آن حوزه.

دستاوردهاي مهم برنامه تاكنون:
ارائه‌ي خدمات ويزيت در منزل براي بيماران رواني شديد در بيمارستان روزبه (گزارش اثربخشي و هزينه در دست تهيه است).
دستيابي به پروتکل نهايي ارائه خدمات درماني - مراقبتي مبتني بر جامعه براي بيماران مبتلا به اختلالات شديد روانپزشکي (After care).

فعاليت‌هاي بعدي:
1. ادامه اجراي طرح بررسي هزينه و اثربخشي خدمات درماني - مراقبتي مبتني بر جامعه مطابق پروتکل اداره سلامت روان در دانشگاه تهران
2. ادامه اجراي طرح بررسي هزينه و اثربخشي ساير روش‌هاي ارائه خدمات پس از ترخيص با همکاري انستيتو روانپزشکي تهران
3. گسترش ارائه خدمات پس از ترخيص بر اساس پروتکل تدوين شده در 3 دانشگاه
4. راه‌اندازي مراکز سلامت روان جامعه نگر
5. گذراندن دوره فلوشيپ ارائه خدمات سلامت روان جامعه نگر در برنامه‌هاي JPRM
6. هماهنگي با حوزه درمان و تصميم‌گيري براي نحوه ادامه توزيع اعتبار برنامه‌ ويزيت در منزل

دستاورد‌هاي آينده:
1. گسترش ارائه خدمات پس از ترخيص بر اساس پروتکل تدوين شده در 3 دانشگاه
2. راه اندازي دو مرکز سلامت روان جامعه نگر در دو دانشگاه

ادامه دارد...