اشاره:
آن‌چه كه درپي مي‌آيد اولين بخش ازگزارش دومين كارگاه «بررسي سياست‌هاي مديريت ريسك در بخش كشاورزي ايران» است كه به موضوع «بيمه‌ي محصولات كشاورزي» اختصاص داشت.
به گزارش خبرنگارسرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران، در اين كارگاه كه درمحل دفترمطالعات ايسنا برگزارشد، مهندس داريوش فرزانه و مهندس حميد ميرزا اردستاني حضورداشتند.
مهندس داريوش فرزانه كارشناس ارشد مهندسي گياه‌پزشكي و مسوول گروه تحقيقات بيمه و ريسك صندوق بيمه‌ي محصولات كشاورزي‌ست. وي پژوهش‌هاي متعددي در حوزه‌ي نظام هاي بهره برداري و بيمه‌ي كشاورزي، عملكرد و تجارب بيمه‌ي كشاورزي در ايران، سيرتحول بيمه‌ي باغات در ايران، شركت‌ تعاوني روستايي و نقش ‌آن‌ها در توسعه‌ي بيمه محصولات كشاورزي و سيرتحول بيمه‌ي پسته در ايران انجام داده است.
مهندس حميد ميرزا اردستاني فارغ التحصيل كارشناسي زراعت و اصلاح نباتات و داراي مدرك بين المللي مديريت ريسك ازمركز بين المللي مطالعات كشاورزيCIHEAM اسپانياست. وي در پايه‌گذاري طرح هايي همچون بيمه‌ي تضمين توليد در ايران و استاندارد ارزيابي عملكرد و خسارت در محصولات مختلف ازجمله گندم وجو نقش داشته است. از وي مقالات و ترجمه‌هايي درحوزه‌هايي چون، مديريت ريسك دركشورهاي اروپايي، بيمه‌ي كشاورزي دركشورهاي مختلف ازجمله آمريكا، كانادا، انگليس، فرانسه، اسپانيا، هندوستان، منتشر شده است.
 مهندس فرزانه دراين اولين بخش از  گزارش اين گفت و گو به توضيح درباره‌ي نتايج مطالعات تطبيقي‌صندوق بيمه‌ي كشاورزي براي اصلاح الگو‌هاي بيمه‌ي محصولات كشاورزي در ايران مي پردازد.
اين كارشناس صندوق بيمه تفاوت كشورها را در استفاده از سيستم‌هاي بيمه‌ي كشاورزي در نوع پوشش بيمه‌اي، تعداد محصولات وخطرات تحت پوشش وشيوه‌هاي اجرايي آن‌ها مي‌داند، واستفاده از بيمه‌ي اجباري، بيمه‌ي منطقه‌اي، بيمه‌ي خطر با نام را از جمله رويكردهايي مي داند كه كه دركشورهاي مورد مطالعه مورد استفاده قرارمي‌گيرد. وي در ادامه مزاياي استفاده از بيمه‌هاي  منطقه‌اي را كاهش هزينه‌هاي اجرايي و مديريت توليد بيان مي كند.
در پي متن كامل اولين بخش از گزارش اين كارگاه به حضورخوانندگان گرامي تقديم مي‌شود.

تفاوت كشورها در استفاده از سيستم هاي بيمه‌ي كشاورزي؛
نوع پوشش بيمه‌اي، تعداد محصولات وخطرات تحت پوشش وشيوه‌هاي اجرايي آن

خبرنگار:
دراين گفت وگو به دنبال بررسي كاركرد بيمه محصولات كشاورزي درسايركشور‌ها و نقد و بررسي شيوه‌هاي بكارگرفته شده در ايران هستيم. صندوق بيمه‌ي محصولات كشاورزي در اين زمينه چه مطالعاتي انجام داده  است، براي ما توضيح دهيد كه سازو كار‌ها، الگوهاي و كاركرد بيمه محصولات كشاورزي درسايركشور‌ها چگونه است و به چه شيوه‌اي مي‌توان اين الگوها را در کشورما اجرايي كرد؟

مهندس فرزانه:
بيمه‌ي محصولات كشاورزي ازجمله روش‌هاي نوين و مهم‌ ترين ابزارمديريت ريسك  دربخش كشاورزي است. براساس گزارش FAO،‌ بيمه‌ي كشاورزي در 142 كشور اجرا مي‌شود.
صندوق بيمه‌ي محصولات كشاورزي نيزمطالعاتي درزمينه‌ي  بيمه‌ي كشاورزي درساير كشورها با توجه به مسائل و مشكلات موجود درجهت اصلاح شيوه‌هاي اجرايي انجام داده است. اين مطالعات تقريبا برروي 100 كشورانجام شده است. اما بررسي بسياري از جزئيات بيمه‌اي براي صندوق بيمه امكان‌پذير نبود، چرا كه براي بررسي بسياري از آن‌ها نيازبه حضور درآن كشورها است.
مطالعات تطبيقي نشان مي‌دهد كه تفاوت‌ كشورها، دراستفاده از سيستم‌هاي بيمه‌ي كشاورزي، دراغلب مواقع درزمينه‌ي « نوع پوشش، تعداد محصولات و خطرات تحت پوشش و شيوه‌هاي اجرايي آن‌ها » است.
براي نمونه دربرخي ازكشورها پوشش بيمه‌ي انفرادي تنها به شكل بيمه‌ي تك‌ خطر براي مواردي چون تگرگ، آتش سوزي و غيره اجرا مي‌شود، كه درحدود 5 درصد بيمه نامه‌ها را شامل مي‌شوند. بنابراين با توجه به ماهيت ريسك‌ها و خطرات در بخش كشاورزي ، تمام خطرات به دليل فقدان شرايط بيمه پذيري تحت پوشش بيمه قرار نمي‌گيرند. 
رويكرد ديگري كه دراين مطالعات مورد بررسي قرار گرفت، موضوع اجباري يا اختياري بودن بيمه‌ي محصولات كشاورزي دربرخي از كشورهاست. چراكه درتعدادي ازكشورها، محصولات استراتژيك به شكل ملي و اجباري بيمه مي‌شوند. براي نمونه، بيمه‌ي برنج دركشور ژاپن به طوراجباري و ملي با مكانيزم خاصي انجام مي گيرد. دركشورما نيز بيمه‌ي طيور و نيمچه گوشتي به شكل بيمه‌ي فراگير و اجباري است. البته استفاده ازروش بيمه‌ي  فراگير به‌طور آزمايشي براي تعدادي ازمحصولات ديگر نيز دردست مطالعه است.
نوع پوشش بيمه‌اي موضوع ديگري است كه براي صندوق بيمه از اهميت بالايي برخوردار است، در اين زمينه ازجمله پوشش‌هاي بيمه‌اي كه دركشورهاي ديگر نيزاز آن استفاده مي‌شود، بيمه‌ي عملكرد است.

مزاياي استفاده از بيمه‌هاي منطقه اي؛
1.كاهش هزينه هاي اجرايي و حق بيمه‌ها
2.تحول مديريت توليد

درحال حاضر اكثر كشورها به دليل مشكلاتي چون، نبود آمارو اطلاعات دقيق و پيچيدگي‌هاي كار از بيمه‌ي فرد محور، به ‌سوي  بيمه‌ي منطقه‌اي و درآمد حركت كردند.
اگر بيمه به شكل منطقه‌اي اجرا شود، براي كاهش عملكرد نيز در قالب منطقه‌اي عمل مي‌شود. به بيان ديگر، استفاده از بيمه‌هاي منطقه‌اي ‌منجربه كاهش نرخ حق بيمه‌ها و هزينه‌هاي اجرايي (بازديدهاي مزرعه‌اي) مي‌شود؛ چرا كه ميانگين توليد مشخص است، بنابراين بازديد از مزارع به‌شكل جداگانه‌اي نخواهد بود. لازم به توضيح است دراين‌جا با به‌كارگيري برخي از ابزارها مي‌توان ميانگين توليد را مشخص كرد. درنتيجه اين سازو كار باعث صرفه‌جويي زيادي درهزينه‌هاي  بيمه‌اي مي‌شود.
ازجمله موضوعات مهم ديگري كه در بيمه‌هاي منطقه‌اي مي‌توان به آن اشاره كرد، موضوع مديريت توليد است. اگر ميانگين توليد منطقه‌اي به عنوان ملاكي براي ارزيابي خسارت درنظرگرفته شود. دراين‌جا، افرادي كه مديريت ضعيفي دارند، هيچ گاه نمي‌توانند خود را با ميانگين منطقه‌اي وفق دهند. بنابراين، درعمل از گردونه بيمه‌ خارج مي‌شوند. براي نمونه، اگر درمنطقه‌اي 30 درصد كاهش عملكرد به عنوان خسارت منطقه‌اي تعيين شود، دراين‌جا اگرشخصي مديريت ضعيف ‌تري داشته باشد. ممكن است كه دچارخسارت مثلا 50 درصدي شود. اين درحالي است كه بيمه تنها همان 30 درصد تعيين شده  را جبران مي كند و 20 درصد باقي مانده كه درنتيجه‌ سوء ‌مديريت ايجاد شده است را جبران نمي‌كند. درنتيجه كسي كه مديريت ضعيفي دارد، تلاش مي كند تا مديريت خود را افزايش داده و به سطح توليد منطقه‌اي برسد تا از گردونه بيمه خارج نشود. 
موضوع ديگري كه مي‌توان در زمينه‌ي بيمه‌ي كشاورزي به آن اشاره كرد پوشش بيمه‌اي خطر با نام است، براساس اين شيوه‌ي بيمه‌اي  4 خطر تحت پوشش بيمه قرارمي گيرد كه نام اين خطرات دربيمه‌نامه‌ها ذكر شده است. اين پوشش بيمه‌اي درحدود 41 درصد پوشش‌هاي بيمه‌اي را شامل مي‌شوند.
سايربيمه‌هايي که مي‌توان درحوزه‌ي كشاورزي به آن اشاره كرد، بيمه با خطر محدود، بيمه‌ چند خطر، و نهايتا بيمه‌هاي تمام خطر مي باشند.
پوشش بيمه‌اي دربيمه‌ها‌ي چند خطر شامل  4 تا  6 خطر است. كه در حدود 80 تا 90 درصد از قراردادها را تشكيل مي دهند. درحال حاضردر كشورما بيمه‌ي تمام خطر درقالب طرح بيمه‌ي تضمين توليد گندم و بيمه‌ي درآمد نخود ديم به ‌طور آزمايشي اجرا مي شود.
دراين مطالعات ازجمله كشورهايي كه بيمه كشاورزي درآن مورد بررسي قرار گرفت، كشور ژاپن است.  بيمه‌ي كشاورزي دراين كشورقدمت 50 ساله دارد.  هدف بيمه دراين كشور، حمايت از تمامي كشاورزان حتي درمناطق مرزي براي حفظ توان توليدي آن‌هاست. نظام كشت دراين كشوربسيار شبيه كشورما است، بنابراين مي‌توان به عنوان الگوي خوبي درزمينه‌ي بهبود روش‌هاي اجرايي حمايت از كشاورزان خرد و دهقاني از آن استفاده كرد .

ازتجربيات ديگري كه مي‌توان در زمينه‌ي بيمه كشاورزي به آن اشاره كرد، بيمه درآمد دركشور آمريكا است. دراين كشور بيمه درآمد براي چند محصول گندم، ذرت ،سويا وپنبه به دو شكل بيمه درآمد محصول و بيمه درآمد كل مزرعه اجرا مي شود. بنابراين مشاهده مي شود كه اين شيوه‌ي بيمه‌اي براي تمام محصولات به كاربرده نمي‌ شود، بلكه براي چند محصول خاص اجرا مي شود.
دركشورما به دليل شرايط موجود، بيمه درآمد به شكل بيمه درآمد محصول  براي محصول نخود ديم در استان كرمانشاه به شكل آزمايشي درحال اجرا ست.اميد است كه با بسط و توسعه‌ اين روش‌ها بتوان تعادل منطقي ميان منابع و مصارف منابع بيمه‌اي برقرار كرد.

تجربه‌ي ديگري كه مي‌توان به آن اشاره كرد، يارانه‌هاي پرداختي دولت به بخش كشاورزي است. درتمام كشورهاي مورد مطالعه، دولت به نوعي به بيمه‌ي كشاورزي با توجه به پيچيدگي‌ها و مشكلات آن كمك مي‌كند. بخشي از يارانه‌ي دولت به شكل حق بيمه پرداخت مي‌شود. دركشورما نيز در حدود 60-50 درصد حق بيمه‌ها، توسط دولت تامين مي‌شود. دراكثركشورها دولت نقش اتكاگري بيمه‌ي كشاورزي برعهده دارند.
 درحال حاضر صندوق بيمه به مرحله‌اي رسيده است كه ناچار به استفاده از بيمه اتكايي محصولات كشاورزي است. اما از چگونگي عقد قرارداد واجراي بيمه اتكايي در ساير كشورها اطلاعي نداريم، بنابراين، بايد به دنبال استخراج اين موضوعات و الگوبرداري از آن‌ها باشيم.
از ديگرموضوعات مورد بررسي صندوق بيمه استفاده از فناوري اطلاعات و تكنولوژي‌هاي جديد درفرآيند بيمه است. به طوري كه در سال 1386 در زمينه‌ي استفاده از نظام سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) و سيستم سنجش از دور (RS) به نتايج مثبتي نيز رسيديم.
 درحال حاضرازجمله اهداف صندوق بيمه گسترش اين طرح‌ها به سايراستان‌ها است. تا عملكرد استفاده از اين سيستم‌ها را در ارزيابي خسارت‌ها مشاهده كنيم.
ادامه دارد...
گفت و گو: زهرا شعبان زاده
خبرنگار اقتصاد كشاورزي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران