اشاره:
آن‌چه كه درپي مي‌آيد دومين بخش ازدومين كارگاه «بررسي سياست‌هاي مديريت ريسك دربخش كشاورزي ايران» است كه به موضوع «بيمه محصولات كشاورزي» اختصاص داشت.
به گزارش خبرنگارخبرگزاري دانشجويان ايران، در اين كارگاه كه درمحل دفترمطالعات ايسنا برگزارشد، مهندس داريوش فرزانه و مهندس حميدميرزا اردستاني كارشناسان صندوق بيمه‌ي محصولات كشاورزي حضورداشتند.
مهندس اردستاني در اين بخش ضمن توضيح درباره‌ي اهميت استراتژيك كمك‌هاي دولت به بيمه‌ي محصولات كشاورزي، علي‌ رغم موفقيت‌هاي بيمه‌ي محصولات كشاورزي در ايران، غفلت از مديريت ريسك در بخش كشاورزي را يك چالش عمده در اين بخش مي‌داند. او توضيح مي‌دهد كه بيمه‌ي محصولات تنها يكي از سياست‌هاي مديريت ريسك در كنار مجموعه‌اي از روش‌هاي ديگر محسوب مي‌شود.  

اهميت استراتژيك كمك‌هاي دولت به بيمه‌ي محصولات كشاورزي

بيمه به رغم دست‌يابي به موفقيت‌هاي فراوان در ايران، براي مديريت ريسك كافي نيست
 غفلت از ساير ابزار‌هاي مديريت ريسك در بخش كشاورزي

خبرنگار:
كمك‌هاي دولت در بخش بيمه‌ي محصولات كشاورزي از چه اهميتي برخوردار است؟ همچنين توضيح دهيد كه مديريت ريسك در كشور به عنوان يك بسته‌ي سياستي تا چه اندازه به اجرا در مي‌آيد؟
  
مهندس اردستاني :
براي حمايت دولت ازبيمه‌ي كشاورزي  دلايل متنوعي وجود دارد. ازجمله مي توان به ريسك بالاي فعاليت دربخش كشاورزي، اهميت بالاي اقتصادي كشاورزي درميان سايربخش‌ها  واستراتژيك بودن ماهيت اين بخش اشاره كرد.
اگر قرارباشد كه سوبسيدهاي دولت به بخش كشاورزي تزريق شود، درچارچوب قوانين تجارت جهاني و كمك‌هاي مجاز (Green box) ازطريق بيمه مي‌توان حمايت‌هاي دولت را به شکل موثرتري سازماندهي كرد. بايد به اين نكته اشاره كرد كه ساير حمايت‌ها از جمله خريد تضميني محصولات كشاورزي مغاير با قوانين تجارت آزاد بوده و از اين منظر ممنوع مي باشد، درنتيجه نمي‌توان حمايت از طريق قيمت‌هاي تضميني وپرداخت يارانه هاي گوناگون را تا ابد ادامه داد، چراكه با عضويت در سازمان تجارت جهاني (WTO) پرداخت يارانه‌هاي سنگين درخصوص نهادها و قيمت‌ها امكان پذير نخواهد بود. اين‌جاست كه ضرورت ورود به عرصه‌هاي جديد ازجمله بيمه درآمد، حمايت ازبورس كالاي كشاورزي، بيمه نهاده‌هاي توليد، ايجاد صندوق‌هاي تثبيت درآمد و غيره بسيار ضروري و اجتناب نا پذير به نظر مي‌رسد.
لازم به توضيح است كه بيمه‌ي كشاورزي دركشورما ازمترقي‌ترين سيستم‌هاي بيمه‌اي دردنيا است. براساس مطالعات انجام شده و باتوجه به تجارب صندوق بيمه در زمينه بيمه‌ي كشاورزي، درحال حاضر مي‌توانيم اين ادعا را داشته باشيم كه به عنوان يك الگوي منطقه‌اي درسطح خاورميانه يا شايد غرب آسيا مطرح باشيم. هنگامي‌كه درسمينارها و كنفرانس‌هاي بين المللي از اقدامات بيمه‌ي كشاورزي دركشورصحبت مي‌شود، اين موضوع باعث تعجب كشورهاي ديگرمي‌شود چرا كه اين تصوربراي آن‌ها وجود نداشت كه بيمه‌ي كشاورزي دركشورما تا اين حد رشد كرده باشد. اما متأسفانه به رغم اهميت مديريت ريسك در بخش كشاورزي دركشورما به اين موضوع توجه نشده است. البته بسياري از سازمان‌ها به طورجداگانه اقداماتي را انجام مي دهند اما واقعيت اين است كه هيچ مرجع مستقلي توليت مديريت ريسك در بخش وجود ندارد.

مديريت ريسك در بخش كشاورزي به مثابه‌ي يك بسته‌ي سياستي؛
بيمه‌ي محصولات كشاورزي، انتخاب ارقام مناسب، استفاده از فناوري‌هاي پيش رفته،
رعايت تاريخ كشت، كنترل ريسك‌هاي بازار، حمايت‌هاي فني وعلمي از كشاورزان،
استفاده مطلوب و به موقع از اعتبارات بانكي، توسعه‌ي زيرساخت‌هاي حفاظت ازمحيط زيست و...

مديريت ريسك  دربخش كشاورزي داراي شاخه‌هاي وابزارهاي متنوعي است، انتخاب ارقام مناسب، استفاده از فن آوري هاي پيشرفته، رعايت تاريخ‌هاي كشت، حمايت‌هاي فني وعلمي از كشاورزان، استفاده مطلوب و به موقع از اعتبارات بانكي، توسعه زيرساخت‌ها حفاظت ازمحيط زيست، كنترل ريسك‌هاي بازار و غيره تنها بخشي از اقداماتي است كه منجر به كاهش ويا كنترل ريسك در بخش كشاورزي مي گردد. بنابراين بديهي است كه تمام مشكلات بخش را نمي توان از طريق بيمه حل نمود.
گفته مي‌شود كشاورزي كارخانه‌ي بدون سقف است، اين تعريف بدان‌معنا است كه علاوه‌ بر مخاطراتي كه بخش‌هاي ديگر مانند صنعت، خدمات، بازرگاني، را تحت تأثير قرارمي‌دهند، مجموعه‌اي ديگراز مخاطرات مانند عوامل جوي در اين بخش وجود دارند كه كنترل آن‌ها تا حد قابل توجهي خارج از توان كشاورزان است.
بنابراين به اين نتيجه رسيدند كه بيمه‌ي كشاورزي شكل بگيرد بيش‌از آن‌كه بيمه‌ي كشاورزي دردنيا مطرح شود، دولت‌ها تنها زماني از كشاورزحمايت مي‌كردند كه منطقه‌اي با خسارت و بحران جدي روبه‌رو مي‌شد. البته اين نكته قابل ذكر است كه اين حمايت‌ها بسيارجزئي و محدود بود.
به بيان ديگر، زماني از كشاورزان حمايت مي شد كه حجم خسارات‌ها بالا باشد، به‌طوري كه اقتصاد آن منطقه يا كشور واقعاً دچار بحران مي‌شد، درآن زمان دولت كمك‌هاي خود را شروع مي‌كرد، البته به دليل محدوديت منابع اين كمك‌ها بسياراندك بود به‌طوري كه نمي‌توانست به شكل علمي، فني ونظام مند جبران خسارت‌هاي واقعي را بنمايد تا كشاورز بتواند به اصطلاح  ريسك ‌پذيرباشد و سرمايه‌گذاري بنيادي و اساسي دربخش كشاورزي انجام دهد.
صندوق كمك به خسارت ديده گان در ايران و سايركشورها نمونه بارز اين نوع حمايت‌ها مي باشد. نمونه مترقي‌تر آن را مي توان در بيمه‌ي فراگير و مجاني ايالت متحده مشاهده نمود كه در قالب طرح پوشش فجايع به اجرا گذاشته شد. هدف از اجراي اين شيوه‌ي بيمه‌اي نظام مند كردن كمك‌هاي دولت به كشاورزان بود. درچارچوب مقررات اين طرح دولت تنها درصد محدودي از خسارات واقعي را به‌كشاورزان پرداخت مي كرد. به بيان ديگر درصورتي كه توليد منطقه‌اي از 50 درصد ميانگين پنج ساله آن منطقه كمتر مي شد تنها50 درصد ارزش محصول به عنوان غرامت به كشاورزان پرداخت مي گرديد. بنابراين اگرخسارات ايجاد شده بيش از 50 درصد ميانگين پنج ساله‌ي آن منطقه باشد غرامتي پرداخت نمي شد. ازسوي ديگر براساس اين سيستم بيمه‌اي نيازي به پرداخت حق بيمه توسط كشاورز نبود، اما درسال‌هاي بعد كشاورزان به دليل توسعه و تكامل طرح بيمه‌ي فجايع مجبور شدند كه حق بيمه‌ مختصري را تنها به‌عنوان ثبت نام و بخشي ازهزينه هاي اداري پرداخت نمايند. پس از اين مرحله مشاهده شد كه ميزان حمايت از توليدکنندگان دراين سيستم‌ها نيز بسيار محدود است. در نتيجه طرح‌ تكميلي ديگري به نام بيمه  BAYUP را دركنار روش‌هاي پيشين قراردادند. براساس اين سازوكار چنان‌چه كشاورزان خواهان حمايت بيشتري باشند بخشي ازحق بيمه را پرداخت مي کردند بقيه حق بيمه‌ها به عنوان سوبسيد توسط دولت تامين مي شد. اين حمايت‌ها دراكثر مواقع ممكن است  70 درصد توليد و 100 درصد قيمت را تحت پوشش قرار دهد. 
بيمه‌ي عملكرد نيزدر مواقعي که قيمت محصول کاهش مي يابد دربسياري ازمواقع جواب گو نيست و يا بي‌تأثير است. درنتيجه براي حمايت از كشاورزي دركناربيمه‌ي عملكرد بازاربورس و بيمه‌ي قيمت را ايجاد كردند. كاركرد بورس به شکل بسيار مختصر اين‌گونه است كه كشاورز محصولي رابا قيمت معين پيش‌فروش مي‌كند تا در زمان توليد و برداشت محصول آن را تحويل بورس دهد. بنابراين اگر خسارتي رخ دهد و كشاورز محصولي براي تحويل نداشته باشد مجبوراست كه آن‌چه را كه پيش‌فروش كرده را با قيمتي بالاتر ازقيمت بازار تهيه و تحويل بورس دهد. بنابراين اين احتمال وجود دارد كه به كارگيري اين شيوه باعث ورشكستگي كشاورزان شود چراكه كشاورز محصول خود را پيش فروش كرده اما درعمل محصولي براي تحويل ندارد. درنتيجه با توجه به موارد ذكر شده، استقبال خاصي از بورس نشد. البته اين نكته قابل ذكر است كه موضوعات مختلفي نيز دربورس مطرح شد كه ازجمله آن‌ها بيمه‌ي قيمت بود. اما بيمه‌هاي قيمتي نيز به دليل بالابودن حق بيمه‌هاي آن، مورد استقبال كشاورزان قرارنگرفت.
ادامه دارد...

گفت و گو: زهرا شعبان زاده
خبرنگار اقتصاد كشاورزي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران