به گزارش ایسنا، علوم انسانی و اجتماعی در ایران به دلایل مختلف دارای اهمیت هستند. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت این علوم، وجود رابطه تنگانگ میان توسعه و علوم انسانی و اجتماعی است.
گزارش‌های موجود نشان داده که وضعیت تولید علم در حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی چندان رضایت‌بخش نیست و این علوم در دانشگاه‌های کشور در دوره پس از انقلاب نسبت به پیش از آن دچار پسرفت شده است. به نحوی که از نظر تولید علم در رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی، ایران در میان کشورهای منطقه خاورمیانه در رتبه‌های آخر قرار گرفته است.
با توجه به اهمیت علوم انسانی و اجتماعی برای رشد و توسعه علمی و وضعیت و جایگاه نامناسب آن در کشور، ارزیابی مداوم به منظور ارتقای جایگاه آن‌ها، برای پیشبرد اهداف کشور ضروری است.
از مهم‌ترین چالش‌هایی که برای ارزیابی رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی وجود دارد، نبود شاخص‌ها و معیارهای عملیاتی و استاندارد برای ارزیابی برون‌دادهای علمی این رشته‌ها است. به همین دلیل نیاز است که با رویکردهای تازه و منطبق با ویژگی‌های علوم انسانی و اجتماعی، معیارها و شاخص‌هایی طراحی کرد که بتواند پیشرفت علمی و تولید علم در این حوزه را به صورت مطلوب ارزیابی کند.
با توجه به اهمیت این موضوع پژوهشگران علم اطلاعات و دانش‌شناسی، با انجام مطالعه‌ای مروری یافته‌های پژوهش‌های انجام‌شده در ایران و جهان در خصوص ارزیابی تولیدات علمی در حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی را بررسی کردند و براساس آن‌ها روش‌ها و شاخص‌هایی را برای ارزیابی این علوم پیشنهاد دادند.
مرور نظام‌مند ۴۵ مقاله داخلی و خارجی نشان داد که به دلیل تفاوت میان الگوهای انتشاراتی و استنادی حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی و سایر علوم و همچنین تفاوت میان رشته‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی، نمی‌توان آن‌ها را بر اساس روش‌ها و شاخص‌های یکسان مقایسه و ارزیابی کرد. در واقع یک روش صرف برای ارزیابی برون‌دادهای علمی که در تمام حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی کاربرد داشته باشد، وجود ندارد.
بر اساس این نتایج؛ لازم است طیف وسیعی از معیارهای کیفیت را در ارزیابی تولیدات علمی در این حوزه‌ها و زیر حوزه‌های آن‌ها در نظر گرفت. پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی، رویکرد کیفی را برای ارزیابی تولیدات علمی خود ترجیح می‌دهند. باید توجه داشت که از روش‌های کمی کتاب‌سنجی و علم‌سنجی نمی‌توان به عنوان یک ابزار صرف در ارزیابی پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی استفاده کرد؛ زیرا این روش‌ها نمی‌توانند تنوع اثرات، کاربردها و اهداف پژوهش‌های این علوم را مدنظر قرار دهند.
طبق مطالعات انجام شده؛ با توجه به این‌که کتاب‌ها و تک‌نگاشت‌ها در حوزه‌های علوم انسانی و بخشی از علوم اجتماعی نقشی مهم دارند و استنادات بیشتری را به خود اختصاص می‌دهند، لازم است که در ارزیابی تولیدات علمی این حوزه‌ها، به این منابع وزن بیشتری اختصاص یابد.
همچنین باید توجه داشت که در ارزیابی پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی، بازه زمانی طولانی برای سنجش تاثیر پژوهش‌های این حوزه نیاز است. بنابراین در ارزیابی‌ها باید نحوه توزیع استنادات به یک منبع، در طول زمان طولانی‌تری مد نظر قرار گیرد.
یافته‌های شماری از مطالعات نشان دادند که پوشش پایگاه‌های استنادی بین‌المللی مانند وب آو ساینس و اسکوپوس، برای تولیدات علمی رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی، کافی نیستند و امکان ارزیابی پژوهش‌های این حوزه‌ها را به طور موثر فراهم نمی‌کنند. به همین منظور، استفاده از گوگل اسکالر جهت تحلیل استنادات کتب و مقالات این حوزه‌ها از سوی شماری از پژوهشگران این حوزه‌ها پیشنهاد شده است. از طرف دیگر؛ ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی جامع در سطح ملی برای پوشش کلیه تولیدات علمی حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی ضروری است.
به گفته پژوهشگران این تحقیق؛ برای ارزیابی کیفیت برون‌دادهای علمی حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی، لازم است رویکردهای کمی نیز به عنوان روش‌های تکمیلی در کنار رویکردهای کیفی مورد توجه قرار گیرند. شاخص‌ها و معیارهای مورد استفاده برای این حوزه‌ها باید ترکیبی از شاخص‌های کمی و کیفی باشد.
پژوهشگران این مطالعه با توجه به نتایج‌به‌دست‌آمده، پیشنهاداتی را ارائه می‌کنند:
- توجه به نقش مهم کتاب‌ها در علوم انسانی و بخشی از علوم اجتماعی و اختصاص استناد بیشتر به این منابع و در نظر گرفتن اعتبار بیشتر برای شاخص‌های مربوط به کتاب؛
- ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی جامع در سطح ملی برای پوشش کلیه تولیدات علمی حوزه‌ها علوم انسانی و اجتماعی؛
- تشکیل پیوسته کمیسیونی از متخصصان حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی برای شناسایی شاخص‌های متناسب با این حوزه‌ها، به صورتی که این شاخص‌ها به طور مرتب روزآمد شده و مورد بازبینی قرار گیرند.
در انجام این پژوهش فرزانه قنادی‌نژاد؛ دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز و غلامرضا حیدری؛ دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه رازی، مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه پاییز سال جاری به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «روش‌ها و شاخص‌های ارزیابی تولیدات علمی در علوم انسانی و اجتماعی: مرور نظام‌مند» در دوفصل‌نامه پژوهش‌نامه علم‌سنجی دانشگاه شاهد، منتشر شده است.
انتهای پیام
نظرات