به گزارش ایسنا، در سال جاری، بیش از ۱۲ هزار داوطلب در مقطع دکتری و حدود ۱۴۶ هزار و پانصد داوطلب در مقطع کارشناسی ارشد پذیرفته شدند. دانشجویانی که دیگر قرار است پژوهش و تحقیق اصلی‌ترین جزء دوران مقطع تحصیلات تکمیلی‌شان باشد. در سال‌های گذشته مسئولان مختلف بارها درباره‌ی کاهش کیفیت برخی پایان‌نامه‌ها و روی آوردن تعدادی از دانشجویان به خرید و فروش پایان‌نامه و رساله سخن گفته‌اند. حالا تعدادی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در مراحل دفاع از پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد یا رساله‌ی دکترای خود قرار دارند درباره فراز و فرودهای این مسیر و چالش‌هایی که ساختار آموزشی برای فرآیند پژوهش آن‌ها ایجاد می‌کند با ایسنا به گفت‌وگو نشستند. البته با توجه به اینکه این افراد همچنان دفاع خود را انجام نداده و همچنان عنوان دانشجو دارند، ترجیح دادند نام آنها در این گزارش ذکر نشود هرچند که فایل صوتی این مصاحبه ها در آرشیو ایسنا محفوظ است.

یکی از دانشجویان دکترای ژنتیک درباره‌ی فرآیند پژوهش در رشته‌های علوم پایه پزشکی می‌گوید: اساس کار پژوهشی در رشته‌های علوم پایه پزشکی، فعالیت‌های آزمایشگاهی است. یکی از فرآیندهایی که برای فعالیت‌های پژوهشی در این زمینه می‌توان طی کرد این است که دانشجو یا استاد با مراجعه به دیتابیس‌ها، از اطلاعاتی که در گذشته آپلود شده است استفاده می‌کند و کارهای کامپیوتری بر روی آن انجام می‌دهد. وی پس از آنالیزها به یک فرضیه می‌رسد و سپس فرضیه خود را در آزمایشگاه آزمایش می‌کند. این نوع فعالیت نیازمند این است که پژوهشگر کاملا به بیوانفورماتیک و نرم‌افزارهای مختلف آشنا باشد.

وی افزود: نوع دیگری از پژوهش‌ها در علوم پایه پزشکی این است که محقق با مطالعه‌ی مقالاتی که نوشته شده است فرضیه‌ای را بیان می‌کند و سپس فرضیه را در آزمایشگاه بررسی می‌کند.

این دانشجو درباره نوع دیگری از تحقیقات می‌گوید: هر استادی بر روی زمینه‌ای خاص مشغول فعالیت است.  روند پژوهشی برای یک دانشجو ممکن است این چنین شروع شود که استاد هنگام جذب دانشجو به وی می‌گوید دانشجوی قبلی‌اش بر روی موضوعی کار کرده است و حالا از دانشجوی جدید می‌خواهد کار تحقیقاتی دانشجوی قبلی را ادامه دهد. این بهترین حالت است زیرا احتمال رسیدن به نتیجه بیشتر است و استاد نیز بر موضوع تسلط بیشتری دارد.

به گفته‌ی وی، محققان بعد از تصویب شدن موضوع پژوهش، بخش کوچکی از موضوع کلی را انتخاب می‌کنند و آن را آزمایش می‌کنند تا ببینند به موفقیت منتهی می‌شود یا نه، اگر در مطالعه پایلوت نتیجه نگرفتند موضوع را تغییر می‌دهند. البته این موضوع در دانشگاه‌های ایران رعایت نمی‌شود و دانشجویان از همان ابتدا کار اصلی را شروع می‌کنند. به همین دلیل در آینده معمولا با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند.

این دانشجوی دکترای ژنتیک ادامه داد: مهم‌ترین دلیل این که مطالعه پایلوت انجام نمی‌شود این است که به هزینه نیاز دارد و استادان حاضر نیستند هزینه کنند. بعد از تصویب شدن پروپوزال کارهای آزمایشگاهی آغاز می‌شود.

او با بیان این که «در رشته‌های علوم پایه پزشکی، فراهم بودن مواد و تجهیزات خیلی مهم است»، گفت: در حال حاضر با افزایش نرخ ارز و تحریم‌ها، مواد مورد نیاز برای فعالیت‌های آزمایشگاهی بسیار کم شده است. اغلب این مواد در داخل تولید نمی‌شود و باید آن‌ها را از کشورهای خارجی سفارش داد. در شرایط تحریم‌ هم چندین ماه زمان نیاز است تا ماده‌ای به دست محقق برسد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به گرنت ارائه شده از سوی دانشگاه به دانشجویان دکتری اشاره کرد و افزود: مورد دیگری که وجود دارد این است که گرنتی که دانشگاه به هر پژوهشگر می‌دهد که نهایتاً هشت میلیون تومان است و با توجه به چند برابر شدن نرخ ارز گرنت‌ها تغییر نکرده است. این موضوع فعالیت پژوهشی را با مشکل مواجه می‌کند. با این مبلغ کم، ممکن است دانشجو طرح خود را در ستادها یا صندوق‌های حمایت‌کننده از طرح‌های علمی مطرح ‌کند و بودجه بگیرد. اما نسبت به سه چهار سال پیش این بودجه‌ها خیلی کم شده است.

این دانشجو ادامه داد: ما به تجهیزات مختلفی برای پژوهش نیاز داریم که از آن جایی که این تجهیزات گران است فقط برخی مراکز آن‌ها را دارند. در گذشته، دانشگاه‌ها و مراکزی که دارای تجهیزات بودند به دانشجویان دیگر دانشگاه‌ها این امکان را می‌دادند که از تجهیزاتشان استفاده کنند اما در شرایط فعلی چنین چیزی بسیار کمتر رخ می‌دهد زیرا  مسئولان آزمایشگاه‌های این مراکز نگران خراب شدن و استهلاک دستگاه‌ها هستند.

وی بیان کرد: اگر فرض کنیم بودجه و مواد و تجهیزات لازم فراهم باشد، در حالت تئوری و بر روی کاغذ باید نتیجه گرفت اما در عمل ممکن است شکست بخوریم. من با مواردی روبه‌رو شده‌ام که فرد یک سال یا یک سال و نیم پژوهش کرده است و بعد متوجه شده این تز پاسخ مناسبی نمی‌دهد. چنین شرایطی در دانشگاه‌های ایران دردسرساز است. یکی از دوستانم در سوییس تحصیل می‌کند و درباره تفاوت دانشگاه‌های ایران با دانشگاه‌های سوییس در برخورد با شکست پروژه‌های تحقیقاتی می‌گوید: در این کشور، نتیجه نگرفتن نیز جزئی از تحقیق است و استادان آن را می‌پذیرند زیرا به مقاله نیاز ندارند و برایشان مهم است که دانشجو در مسیر پژوهش تکنیک‌های مختلفی را یاد گرفته است.

او در بخش دیگری از سخنانش به در دسترس نبودن برخی استادان راهنما اشاره کرد و افزود: استادان باسواد انقدر در بیرون از دانشگاه درگیر مشاغل مختلف هستند که برای ملاقات با آن‌ها باید با مکان‌های مختلف هماهنگ کرد تا ببینیم استاد را کجا می‌توان دید. در واقع استاد راهنما چندان کنار دانشجو نیست!

به گفته‌ی این دانشجوی مقطع دکتری، یکی از مشکلات دانشجویان تحصیلات تکمیلی در ایران این است که مجبورند مقاله ارائه دهند. مقاله‌ها با توجه به کیفیت ژورنالشان  به چهار دسته تقسیم‌بندی می‌شوند و Q1 بهترین نوع آن است. دانشگاه‌های ایران با تمام کمبودشان از دانشجو مقاله Q1  می‌خواهند. دانشجو برای فارغ‌التحصیلی باید یک مقاله Q1 و یا دو مقاله Q2 و Q3 منتشر کند. ارائه مقاله هم برای دانشجو اجباری است و هم برای استاد و این معضل‌های زیادی ایجاد می‌کند. استاد به همین دلیل بر دانشجو فشار ایجاد می‌کند و دانشجو هم به دلیل این که وقت و امکانات ندارد دیتاسازی یا تقلب علمی می‌کند!

وی ادامه داد: گاهی پیش می‌آید که دانشجو شاغل است و وقت پژوهش ندارد بنابراین به یکی از دانشجوهای دانشگاه پول می‌پردازد تا کار تحقیقاتی را انجام دهد. در نزدیکی زمان دفاع از رساله، پروژه را تحویل می‌گیرد و از آن دفاع می‌کند و فارغ‌التحصیل می‌شود. این وضعیت در حالی در دانشگاه‌های ایران وجود دارد که در دانشگاه‌های خارج از کشور بحث مقاله وجود ندارد و به مواردی مانند کار با دستگاه و ایده‌پردازی نمره می‌دهند.

کرونا و مشکلات دانشجویان در انجام پایان‌نامه

یکی دیگر از دانشجویان که درباره چالش‌های دفاع از پایان‌نامه با ایسنا گفت‌وگو کرده است، یک دانشجوی کارشناسی ارشد است که قرار است به زودی از پایان‌نامه خود در یکی از مطرح ترین دانشگاه های ایران دفاع کند. او با اشاره به تاثیری که شیوع کرونا بر روند آماده‌سازی پایان‌نامه‌اش گذاشته می‌گوید: برای نگارش پایان‌نامه‌ام به مصاحبه با دانش‌آموزان نیاز داشتم و از زمان شیوع کرونا و تعطیلی مدارس به مشکلات جدی‌ برخوردم. سعی کرده‌ام به صورت مجازی با مدارس ارتباط برقرار کنم تا بتوانم با دانش‌آموزان مصاحبه‌های مجازی داشته باشم.

وی درباره میزان همراهی استادان راهنما با دانشجویان می‌گوید: استادان راهنما به طور کلی پیش از شیوع کرونا نیز چندان در دسترس نبودند. مخصوصاً استادان دانشکده‌ی ما که اغلب در بیرون از دانشگاه پست‌هایی دارند و یا درگیر پروژه‌هایی هستند!

مشکلات ساختاری و محتوایی

یکی دیگر از دانشجویان با بیان این که چالش‌های مسیر دفاع از پایان‌نامه به دو دسته‌ی مشکلات مربوط به ساختار آموزشی دانشگاه و مشکلات مربوط به محتوا تقسیم می‌شود، درباره‌ی فرآیند دفاع خود گفت: اولین معضلی که با آن مواجه شدم این بود که ابتدا با استادی صحبت کردم و ایشان پیشنهاد موضوعاتی را دادند و من بعد از بررسی و مطالعه بسیار، موضوعی را انتخاب کردم و پروپوزال آن را نوشتم اما استاد به  فرصت مطالعاتی رفت. همان موضوع را به استادان دیگری پیشنهاد دادم و کسی قبول نکرد و در نهایت موضوع را تغییر دادم.

وی افزود: مشکل بعدی این بود که حالا باید موضوع جدیدی را انتخاب و شروع  به مطالعه منابع جدید می‌کردم. در این مرحله، اغلب استادها  پیشنهاد همکاری را رد می‌کردند یا می‌گفتند وقت برای دانشجوی جدید نداریم. در گروه رشته‌ی تحصیلی ما در دانشگاه تعداد دانشجویان بسیار بیشتر از ظرفیت استادان است. علاوه بر این، در دوره‌ی تحصیل ما دانشجوهای پردیس هم اضافه شدند و استادان دانشگاه وظیفه‌ی پشتیبانی از آن‌ها را هم داشتند.

این دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد بیان کرد: در ترم سه، دانشگاه به ما پیامکی با این مضمون ارسال کرد که اگر تا اسفند ماه پروپوزال را تصویب نکنید اخراج می‌شوید. یکی دو بار دیگر نیز از همین دست پیامک‌ها دریافت کردیم ولی در نهایت اتفاقی رخ نداد و برخوردی هم صورت نگرفت! من یک سال بعد از این پیامک پروپوزالم را تصویب کردم و دانشجویانی بودند که بعد از من به دنبال تصویب پروپوزال رفتند. به هر حال گویا مشخص نیست که اگر پروپوزال تا تاریخ معینی تصویب نشود چه رخ می‌دهد.

وی درباره‌ی میزان راهنمایی‌های استاد راهنمایش در طول فرآیند آماده‌سازی پایان‌نامه گفت: مشکل جدی‌ که در خصوص راهنمایی پایان‌نامه داشتم این بود که استاد راهنمای من به دلیل مشغله بسیار زیادی که داشت تقریباً هیچ راهنمایی‌ به من نکرد. هر چند که این استاد بسیار خوش‌برخورد بود و تعامل خوبی با هم داشتیم اما من مجبور شدم از دانش آموختگان مقطع دکتری که هنوز استاد دانشگاه نشدند راهنمایی بگیرم. البته نمی‌توانستم اسامی آن‌ها را در پایان‌نامه بیاورم. وظیفه استاد راهنما این است که مسیر پژوهشی‌ را که به نتیجه منجر می‌شود به دانشجو بگوید. دانشجویی که از مسیر پژوهشی آگاه نباشد ممکن است مدام مسیرهای اشتباهی را بپیماید و مجبور شود مسیر را تغییر دهد.

او درباره‌ی دلیل این وضعیت بیان کرد: فکر می‌کنم استادان به قدری در خارج از دانشگاه مشغله دارند و دانشکده شلوغ است و تعداد مراجعات آنها بالاست که اصلا دانشجو را راهنمایی نمی‌کنند! دوستانی که در دانشگاه‌های فنی دارم می‌گویند استادانشان نسبتاً بیشتر از استادان دانشگاه ما پیگیر پایان‌نامه رساله‌شان هستند. اما در دانشگاه ما استادان همیشه تلاش می‌کنند حریمی را بین خود و دانشجو قرار دهند!

این دانشجو در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به تاثیر تغییر  زمان کنکور دکتری بر فرآیند دفاع از پایان‌نامه ارشد گفت: من هم کنکور دکتری داشتم و هم قرار بود از پایان‌نامه‌ام دفاع کنم. کنکور ما قرار بود اسفند برگزار شود و ما دو سه ماه برای کنکور مطالعه کنیم و از اسفند تا شهریور برای پایان‌نامه وقت بگذاریم اما به دلیل شیوع کرونا کنکور ما از اسفند به خرداد موکول شد و بعد از خرداد به تیر و در نهایت در مرداد برگزار شد. یعنی بازه‌ای که قرار بود برای پایان‌نامه صرف شود به مرور درس‌های کنکور اختصاص یافت. بعد از کنکور، به ما تا آخر مهر فرصت دادند که از پایان‌نامه دفاع کنیم این موضوع عملا باعث شد کیفیت پایان‌نامه‌ها از آن چه تصور می‌کردیم پایین‌تر بیاید.

به گزارش ایسنا، علاوه بر مواردی مانند دیتاسازی، تاثیر تحریم‌ها و افزایش قیمت ارز بر روند پژوهش‌ها، فصل مشترک سخنان این دانشجویان مشغله‌ی استادان راهنما و بی‌توجهی آنان به مشاوره و راهنمایی به دانشجویانی است که قرار است حاصل سال‌ها تحصیل خود را در قالب یک پژوهش به جامعه ارائه کنند. بر همین اساس یافتن راهکاری برای این معضل ضروری به نظر میرسد. به نظر می‌رسد منع به کارگیری استادانی که در خارج از دانشگاه دارای سمت هستند و جایگزینی آن‌ها با دانش‌آموختگان مقطع دکتری که به تازگی فارغ‌التحصیل شده‌اند و توان و انگیزه‌ی بیشتری برای راهنمایی دانشجویان دارند بتواند بخشی از چالش‌های روند آماده‌سازی پایان‌نامه یا رساله‌ی دکترا را از میان ببرد.

انتهای پیام