دکتر شیوا صمصام شریعت در گفت و گو با ایسنا به مناسبت هفته پیشگیری از مسمومیت ها، اظهار کرد: سم ماده ای است که وقتی وارد بدن انسانی می شود با عملکرد طبیعی سلول های بدن فرد تداخل دارد و عملکرد سلول را دچار اختلال کرده و حتی باعث مرگ سلول می شود.

وی افزود: سم ممکن است یک ماده مجاز برای بدن انسان باشد که در دوز بیش از حد مصرف شده باشد، مثلا فردی داروهایش را بیش از اندازه مصرف کرده باشد و یا ممکن است ماده غیر مجاز برای بدن انسان باشد، مثل انواع و اقسام داروهای شیمیایی و یا سمومی مثل سموم کشاورزی که وارد بدن انسان می شود.

متخصص طب اورژانس و دستیار فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت ها با بیان اینکه به طور کلی مسمومیت ها به چند دسته شامل مسمومیت های غذایی، دارویی و شیمیایی تقسیم می شوند، افزود: در مسمومیت های غذایی به دلیل مصرف ماده مضری که در غذای فاسدی تولید شده، فرد دچار مسمومیت می شود. در مسمومیت دارویی فرد دارویی بیش از اندازه مصرف می کند و یا دارویی که مناسب او نیست؛ مثل کودکی که از روی کنجکاوی داروی قلبی مادربزرگش را مصرف می کند. مسمومیت شیمایی هم مسمومیت با گاز منواکسید کربن و مسمومیت با سموم کشاورزی یا مواد شیمایی را که در صنعت کاربرد دارد شامل می شود.

مسمومیت های عمدی و غیرعمدی

وی با اشاره به اینکه مسمومیت ها همچنین به دو دسته عمدی و غیرعمدی تقسیم بندی می شوند، گفت: در مسمومیت عمدی فرد ماده سمی را با آگاهی استفاده می کند، مثل افرادی که به قصد خودکشی ماده سمی وارد بدن خود می کنند، اما مسمومیت های غیرعمدی مثل مسمومیت در اطفال است که معمولا غیرعمدی بوده و مواد شوینده یا داروها توسط کودک مصرف شده و ایجاد مسمومیت می کند، همچنین مسمومیت های شغلی که ممکن است فردی که در کارخانه ای با مواد شیمیایی کار می کند دچار مسمومیت شود و یا مسمومیت با گاز منواکسید کربن که جز مسمومیت های غیرعمدی است.

صمصام شریعت درباره راه های مسمومیت، توضیح داد: یکی از راه هایی که ممکن است ماده سمی وارد بدن فرد شود از راه استنشاق است، مثل استنشاق گاز سمی. همچنین از راه پوست هم ممکن است فرد دچار مسمومیت شود، مثل فردی که بدون دستکش از سموم کشاورزی استفاده کرده و یا از راه خوراکی که عمده مسمومیت هایی که منجر به بستری در بیمارستان می شود از این طریق است. حتی گاهی ممکن است مسمومیت از راه چشم باشد به طوری که ماده مسموم داخل چشم پاشیده شده و وارد گردش خون شده و فرد را مسموم کرده است.

این پزشک متخصص تاکید کرد: خانواده ها باید دقیقا متوجه شوند آیا فرد مسموم شده یا خیر؟ یعنی از ورود ماده سمی به بدن شخص آگاه شوند و بعد از آن در اولین فرصت فرد را به یک مرکز بهداشتی و درمانی برسانند.

علائمی که می تواند نشانه مسمومیت باشد

وی با اشاره به اینکه گاهی مسمومیت به خاطر گزش اتفاق می افتد، خاطرنشان کرد: هرگونه علامتی بعد از گزش، چه علائم محل گزش و چه علائم عمومی فرد مثل خستگی، خواب آلودگی و تنگی نفس حتما باید چک شود و فرد به بیمارستان مراجعه کند.

صمصام شریعت با تصریح براینکه هرگونه اختلال سطح هوشیاری، خواب آلودگی، تشنج و یا اختلال رفتاری که به صورت ناگهانی در افراد اتفاق می افتد ممکن است به علت مسمومیت باشد، گفت: در صورتی که یکی از اعضای خانواده به صورت ناگهانی دچار این علائم شد ممکن است مسموم شده باشد، بنابراین حتما باید شرح حال فرد گرفته شود و اطراف فرد جست و جو شود، به ویژه در مورد اطفال که باید مطمئن شوند آیا ماده ای مصرف کرده یا خیر.  

مسمومیت در کودکان، حائز اهمیت و قابل پیشگیری

دستیار فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت ها در ادامه به مسمومیت در اطفال اشاره و اظهار کرد: مسمومیت در اطفال بسیار حائز اهمیت و در عین حال بسیار قابل پیشگیری است. کودکان ممکن است مواد و داروهای اطراف خود را به خاطر کنجکاوی داخل دهان ببرند، به ویژه کودکان زیر ۵ سال که پرخطرترین گروه سنی از لحاظ مسمومیت هستند. شایع ترین موادی که در این کودکان منجر به مسمومیت می شود محصولات آرایشی، مواد تمیز کننده، داروها و حشره کش ها است، متاسفانه حتی گاهی شاهد مسمومیت با مواد مخدر در کودکان زیر ۵ سال هستیم، چون ممکن است خانواده ای شربت متادون را در شیشه های آب معدنی یا نوشانه نگهداری کنند و یا انواع دیگر مواد مخدر را در دسترس کودک نگهداری کنند.

وی با بیان توصیه هایی برای پیشگیری از مسمومیت در کودکان، گفت: داروها مطلقا در دسترس کودکان قرار نگیرد، بلکه در یک کمد با ارتفاع بالا و مجهز به قفل باید قرار گیرد. تاجایی که امکان دارد داروهای روزانه جلوی چشم کودک مصرف نشود، چون وقتی کودک می بیند این دارو هر روز توسط والدین مصرف می شود ممکن است فکر کند یک چیز معمول است و خودش هم بخواهد استفاده کند. همچنین وقتی والدین می خواهند به کودکان دارو بدهند نگویند شکلات یا شربت شیرین است تا کودک دارو را راحت تر بخورد، چون ممکن است کودک کنجکاو شود و بخواهد بقیه دارو را هم بخورد. موردی داشتیم که مادر هر وقت می خواست به کودک شربت ویتامین بدهد گفته بود جایزه است و هر وقت بچه خوبی باشی این شربت شیرین را به تو می دهم، کودک هم کنجکاو شده بود و یک بار دور از چشم مادر رفته بود همه ویتامین ها را خورده بود. والدین باید بگویند این دارو برای سلامت تو است و  هر زمانی که لازم باشد به تو می دهیم.

خطر قرار دادن مواد شوینده در دسترس کودکان

این پزشک متخصص عامل دیگر مسمومیت کودکان را مواد شوینده دانست و با تاکید بر اینکه مواد شوینده مطلقا نباید در کابینت های پایین آشپزخانه و در دسترس کودک قرار گیرد، گفت: قرار دادن مواد شوینده جایی در دسترس کودک بسیار خطرناک است و یک لحظه غفلت از کودک ممکن است منجر به مصرف این مواد توسط کودک شود.

وی اضافه کرد: خیلی از مسمومیت ها زمانی اتفاق می افتد که مادر در منزل حضور ندارد و نگهداری از کودک به عهده فرد دیگری گذاشته شده است. توصیه اکید دارم که حتما باید فردی که قرار است از کودک مراقبت کند توجیه شود و نکات مهم در مورد مراقبت از کودک به او گوشزد شود.

صمصام شریعت با اشاره به اینکه در برخی موارد مادر مشغول تمیزکاری خانه بوده و تلفن یا زنگ خانه به صدا درآمده و ماده شوینده را رها کرده و رفته است، توصیه کرد؛ در این موارد حتما درِ ماده شوینده را ببندند و ماده شوینده را با خود ببرند.

تهدید سلامتی کودکان با گل ها و گیاهان آپارتمانی

دستیار فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت ها با بیان اینکه برخی گل ها و گیاهان آپارتمانی برای سلامتی کودک بسیار خطرناک است، گفت: توصیه می کنم در خانه ای که کودک وجود دارد گل و گیاه آپارتمانی نگهداری نشود و یا در یک مکان دربسته یا روی ارتفاع نگهداری شود تا از مسمومیت کودک جلوگیری شود، چون ممکن است کودکان برگ را داخل دهان خود ببرند یا حتی تماس پوستی با گیاهان برای کودکی ممکن است باعث ایجاد مسمومیت شود، در عین حال که اگر به میهمانی یا مسافرتی می روند حتما مراقب کودک باشند تا از این مسمومیت ها جلوگیری شود.

خودداری از نگهداری مواد شیمیایی در شیشه های خوراکی

وی با تاکید بر خودداری از نگهداری مواد شیمیایی در شیشه های مواد خوراکی، گفت: این موضوع نه تنها در کودکان، بلکه در بزرگسالان هم باعث بروز مسمومیت می شود، به طوری که افراد به اشتباه مواد شیمیایی که در بطری های خوراکی نگهداری می شود را مصرف کرده و دچار مسمومیت می شوند. حدود یک ماه قبل کشاورزی که همکارش سم کشاورزی علف کش را داخل شیشه آب معدنی ریخته بود، فقط یک جرعه از این بطری را اشتباهی به جای آب خورده بود و متاسفانه منجر به مرگش شد.

وی ادامه داد: متاسفانه برخی افراد متادون را داخل بطری نوشابه یا آب معدنی نگهداری می کنند و داخل یخچال می گذارند که بسیار خطرناک است و موارد زیادی داریم که کودکان و حتی بزرگسالان دچار مسمومیت شده اند.

گاهی یک زنبور گزیدگی هم می تواند باعث فوت شود

متخصص طب اورژانس تاکید کرد که در صورت شک به مسموم شدن فردی حتما با اورژانس ۱۱۵ و یا مرکز اطلاع رسانی دارو و سموم تماس گرفته شود تا موضوع پیگیری شده و فرد مسموم دچار عواقب بیشتری نشود و افزود: گاهی یک زنبور گزیدگی هم می تواند باعث مرگ فرد شود. به عنوان نمونه، خانمی که صورتش دچار زنبور گزیدگی شده بود به تدریج صورتش ورم کرده و راه تنفس او بسته شده بود، متاسفانه افراد خانواده فکر کرده بودند زنبور گزیدگی اهمیتی ندارد و او را به بیمارستان نرساندند که همین موضوع باعث فوت این خانم شد.

مراجعه به بیمارستان حتی با وجود علائم خفیف مسمومیت

وی با بیان اینکه مسمومیت ها حتی در حد بسیار کم ممکن است علائمی به ویژه در دو گروه سنی سالمندان و کودکان داشته باشند، توضیح داد: یک دوز داروی اضافه ممکن است باعث مسمومیت شدید شود و فردی را به کام مرگ بکشاند، بنابراین هیچ موقع افراد به اینکه یک دوز دارو زیاد مصرف شده و یا مقدار سم کم بوده اکتفا نکنند، چون همین میزان هم ممکن است در فرد علائم مسمومیت بسیار شدیدی ایجاد کند، به همین خاطر توصیه می کنیم حتی با وجود علائم خفیف به بیمارستان مراجعه کنند.

شایع ترین مسمومیت های دارویی و غیردارویی

صمصام شریعت شایع ترین مسمومیت با مواد دارویی را در درجه اول مربوط به مخدرها و بعد از آن داروهای اعصاب و روان اعلام کرد و افزود: شایع ترین مسمومیت های غیردارویی نیز مسمومیت با الکل و سموم کشاورزی است، همچنین با وجود همه آموزش هایی که داده می شود متاسفانه هر سال در فصل سرما شاهد مواردی از مسمومیت با گاز منواکسید کربن هستیم.

وی عوارض مسمومیت در افراد را بسته به سن، شرایط بدنی، بیماری های زمینه ای، نوع و میزان ماده مورد استفاده متفاوت دانست و افزود: فردی که اختلال زمینه ای از بیماری کبدی داشته باشد ممکن است با مسمومیت خفیف از استامینوفن هم علائم شدید پیدا کند، ولی ممکن است فرد جوانی با همان دوز دارویی هیچ علامتی نداشته باشد.

دستیار فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت ها نکته مهم در مواجه با فرد مسموم را سم زدایی عنوان کرد و افزود: مسمومیت زدایی باید در بیمارستان انجام شود، به طوری که اگر فردی ماده مسمومیت زا را از راه گوارش استفاده کرده، باید شستشوی گوارشی داده شود و یا اگر دارویی پادزهر داشته باشد تزریق می شود و درمان های دیگری که همه در بیمارستان انجام می شود.

در مسمومیت های خوراکی هیچ چیز به فرد داده نشود

وی سم زدایی را علت تاکید بر رساندن فرد مسموم به بیمارستان در کوتاه ترین زمان ممکن دانست و گفت: اگر فردی دچار مسمومیت از راه پوست شده باشد توصیه می کنیم محل آن با آب خنثی کاملا شستشو شده و به نزدیک ترین مرکز درمانی منتقل شود، اما در مورد مسمومیت های گوارشی گاهی به بیمار شیر یا آبلیمو می دهند، درحالی که تاکید می کنیم به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی در مسمومیت هایی که از راه خوراکی اتفاق افتاده هیچ چیزی به بیمار داده نشود.

صمصام شریعت با اشاره به اینکه این ذهنیت در بسیاری از افراد شکل گرفته که مثلا با یک ماده قلیایی، اسید خنثی شود، گفت: اگر این اتفاق بیفتد حرارت زیادی تولید می شود که ممکن است باعث پارگی جداره دستگاه گوارشی شود، به غیر از این، اصلا امکان ندارد با یک ماده قلیایی، اثر ماده اسیدی که فرد مصرف کرده را از بین ببریم، بنابراین اصلا توصیه می شود به فردی که دچار مسمومیت خوراکی شده هیچ ماده خوراکی داده نشود، چون گاهی سم زدایی را در بیمارستان را هم با اختلال مواجه می کند.

فرد مسموم را وادار به استفراغ نکنید

این پزشک متخصص یکی دیگر از ذهنیت اشتباه در مورد مسمومیت را وادار کردن بیمار بلافاصله بعد از مصرف دارو به استفراغ بیان کرد و افزود: درست است استفراغ ماده ای که وارد دستگاه گوارش شده را خارج می کنند ولی در برخی موارد آسیب شدید دیگری برای بیمار ایجاد می کند. مثلا ماده نفتی یا مواد شوینده دیگری یک بار به جداره دستگاه گوارش آسیب رسانده و وارد معده فرد شده، وقتی بیمار را تحریک به استفراغ می کنند یک بار دیگر این مواد از مری و جداره دستگاه گوارش عبور می کند و آسیب مجدد می زند.

دستیار فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت ها با تاکید براینکه تحریک فرد مسموم به استفراغ به هیچ عنوان توصیه نمی شود، گفت: چون افراد نمی دانند در مورد چه ماده ای تحریک به استفراغ صحیح و در چه موردی نادرست است، بنابراین در این مورد باید با مرکز اطلاع رسانی سموم و دارو و یا اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرند و سوال کنند که تا رسیدن اورژانس و یا رفتن به مرکز درمانی فرد مسموم را تحریک به استفراغ بکنند یا خیر.

وی اضافه داد: قبلا شربتی در بیمارستان ها در دسترس بود که فرد را تحریک به استفراغ می کرد، ولی استفراغ عوارض زیادی هم دارد مثلا ممکن است ترشحات استفراغ وارد ریه شود و عفونت ریه ایجاد کند، یا اختلال آب و نمک در بدن فرد ایجاد کند و به همین خاطر حتی در بیمارستان هم بیمار تحریک به استفراغ نمی شود و شست و شوی گوارشی انجام می شود.

دردسرهای ضدعفونی کننده های دست ساز در منازل

صمصام شریعت با بیان اینکه بیشترین مورد مسمومیت از طریق مواد ضدعفونی و از راه غیرعمدی بوده است، گفت: مثلا مادر خانواده ای ماده ضدعفونی کننده را در شیشه آب میوه ریخته و توسط یکی از اعضای خانواده اشتباهی به عنوان خوراکی خورده شده بود. یکی دیگر از عوامل مسمومیت، مواد ضدعفونی دست سازی است که در خانه ها تولید می شود، درحالی که الان همه مغازه ها و فروشگاه ها مواد ضدعفونی استاندارد برای فروش دارند، بنابراین هیچ لزومی ندارد ماده ضدعفونی در خانه تولید شود. موردی داشتیم که خانمی در منزل آب اکسیژنه و الکل و وایتکس را قاطی کرده بود و به خاطر استنشاق این ماده دچار مسمومیت شده بود و یا مادری که الکل و وایتکس را در شیشه مخلوط کرده بود و فرزند ۱۲ ساله اش از این ماده برای ضدعفونی کردن دست استفاده کرده و دچار علائم مسمومیت شدید پوستی شده بود.

این پزشک متخصص بار دیگر با تاکید بر لزوم استفاده از مواد ضدعفونی کننده استاندارد، خاطرنشان کرد: درصد مواد ضدعفونی کننده مواد بسیار مهم است. اینکه می گوییم در ماده ضدعفونی کننده باید الکل ۷۰ درصد باشد به خاطر این است که اگر درصد الکل کمتر از این میزان باشد خاصیت ضدعفونی را از دست می دهد و اگر بالاتر از ۷۰ درصد باشد هم آسیب های پوستی ایجاد می کند و حتی  ممکن است از طریق جذب پوستی وارد گردش خون شود.

ماده ضدعفونی کننده سطوح برای دست استفاده نشود

وی با بیان اینکه موادی که مختص ضدعفونی سطوح است نباید برای ضدعفونی کردن دست استفاده شود، افزود: متاسفانه مواردی شاهد هستیم که ماده ضدعفونی کننده سطوح را برای دست هم استفاده می کنند، درحالی که ممکن است به خاطر درصد ماده ضدعفونی کننده ای که دارد و همچنین فاقد ماده نرم کننده پوست است، به مرور لایه خارجی پوست را از بین ببرد و فرصت را برای ورود و جذب ماده ضدعفونی کننده به گردش خون فراهم کند.

دستیار فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت ها توصیه کرد اگر سطحی ضدعفونی می شود فرد حتما از فضا خارج شود تا بویی که در فضای وجود دارد از بین برود، در عین حال که مواد ضدعفونی کننده در فضای بسته استفاده نشود و حتما راهی برای جریان هوا وجود داشته باشد. ماده ضدعفونی کننده که به سطح پاشیده می شود هم نباید پاک شود، چون فرصت ضدعفونی کردن سطح از آن گرفته می شود، اینکه ماده را بپاشیم و بلافاصله خشک کنیم هیچ فایده ای ندارد، درصورتی که باید ماده ضدعفونی روی سطح بماند و حتی خشک شود و بعد اگر ذراتی باقی ماند خشک شود.

با وجود دسترسی به آب و صابون از ماده ضدعفونی کننده استفاده نشود

صمصام شریعت با تاکید براینکه اگر فرد در جایی هست که آب و صابون در دسترس دارد نباید از ماده ضدعفونی کننده دست استفاده کند، توضیح داد: همین که دست ها را به مدت یک تا دو دقیقه با آب و صابون بشوید کافی است و نیازی به استفاده از ماده ضدعفونی نیست، درحالی که برخی خانواده ها در منزل هم از ماده ضدعفونی کننده استفاده می کنند. این مواد به مروز زمان و درآینده عوارض خود را نشان می دهد و احتمالا در آینده ای نه چندان دور شاهد مقالاتی هستیم که عوارض استفاده نادرست از مواد ضدعفونی کننده را گزارش خواهد کرد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه هم اکنون مسمومیت های ناشی از استفاده نادرست از مواد ضدعفونی کننده نسبت به اوایل شیوع کرونا کمتر شده است، گفت: در اوایل شیوع کرونا و فروردین ماه حتی مسمومیت با الکل داشتیم و برخی افراد تصور می کردند اگر الکل بنوشند یا از الکل خالص بر روی سطوح بدن استفاده کنند از ابتلا به کرونا پیشگیری می کنند، به همین خاطر بیماران زیادی داشتیم که با الکل و حتی متانول مسموم شده بودند که متاسفانه گاهی منجر به نابینایی، مرگ مغزی و فوت شد، همچنین مسمومیت های استنشاقی به خاطر مخلوط کردن مواد ضدعفونی کننده داشتیم، ولی خوشبختانه باتوجه به اینکه در حال حاضر مواد ضدعفونی کننده بیشتر در دسترس است و آموزش ها و هشدارهای زیادی داده شده، موارد مسمومیت حاد با ماده ضدعفونی کننده کمتر شده است.

کاهش مسمومیت های حاد نسبت به اوایل شیوع کرونا

متخصص طب اورژانس خاطرنشان کرد: مسمومیت های مزمن ممکن است فرد در اثر مصرف ناصحیح مواد ضدعفونی کنند در درازمدت دچار عارضه شود هنوز مشخص نیست و در آینده نزدیک مقالاتی در این باره منتشر می شود، اما مسمومیت حاد خوشبختانه نسبت به اوایل شیوع کرونا کمتر شده است.

وی افزود: داروهای افرادی که دچار بیماری های اعصاب و روان هستند در دسترس آنها نباشد و شخص دیگری که با آنها زندگی می کند این داروها را با نظارت و کنترل خودش به آنها بدهد. افراد سالمند و به خصوص سالمندانی که تنها زندگی می کنند باید درباره مصرف داروها توجیه شوند و از قوطی های دارویی که تعداد داروهای روزانه صبح، ظهر، شب را مشخص کرده استفاده کنند تا دچار عارضه استفاده زیاد و نادرست از داروهایشان نشوند.

صمصام شریعت همچنین تاکید کرد والدین به هیچ عنوان لقب شکلات و آبنبات به قرص و دارو ندهند چون ممکن است کودک بخواهد امتحان کند، همینطور دارو در کیف مادران نگهداری نشود تا کودک از سر کنجکاوی استفاده نکند.

دستیار فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت ها با بیان اینکه در فصل سرما که مردم از دستگاه های گرمایشی استفاده می کنند حتما باید دودکش و مسیرهای عبور و مرور هوای دستگاه های گرمایشی را چک کنند، گفت: تا زمانی که از سلامت دستگاه گرمایشی مطمئن نشده اند نباید از این وسایل استفاده کنند تا شاهد مسمومیت با گاز منواکسید کربن نباشیم.

انتهای پیام