توسعه سریع شهری در چند دهه معاصر از ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و... زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است. ساختارهای زیست محیطی شهر نیاز به رویکرد برنامه ریزی در تمام سطوح شهری دارد تا دستیابی به توسعه پایدار را فراهم کند.

مطرح شدن توسعه پایدار به عنوان شعار اصلی هزاره سوم نیز ناشی از آثار شهرها بر گستره زیست کره و ابعاد مختلف زندگی انسانی است.

ویژگی های جوامع شهری امروز سبب ناپایداری انسان ها و محیط زیست محدوده شهری و محیط طبیعی و محیط مصنوع شده است. مشکلی که امروزه در پیش روی برنامه ریزان شهری قرار دارد، چگونگی اعمال سیاست ها و برنامه های پایدار شهری و ترسیم جلوه های این پایداری در شهرهاست لذا نیل به چنین شرایطی نیازمند جهت دادن به هدف ها و برنامه های اجرایی و اصلاح وضعیت ساختارها و مدیریت های مرتبط در اداره امور شهرهاست.

عماد مطالبی، دانشجوی دکترای تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری در گفت وگو با ایسنا، مشکلات زیست محیطی را یکی از اساسی ترین مسائل شهرهای امروزی و حاصل تعارض و تقابل آنها با محیط طبیعی دانست و اظهار کرد: توسعه شهری ناگزیر با تسلط ساختمان ها، صنایع، حمل و نقل و فعالیت های اقتصادی بر فضاهای طبیعی همراه است و این تسلط به مرور زمان به شکل چیرگی شهر بر طبیعت تغییر یافته است و زمینه ساز آلودگی گسترده شهری می شود.

وی نتیجه روند عدم تعادل و ناسازگاری میان انسان و طبیعت را به هم خوردن روابط اکوسیستم دانست و افزود: با گسترش شهرها، مظاهر و ارزش های محیط طبیعی در معرض نابودی و فرسایش بیشتر قرار گرفته و شهرنشینان از جاذبه های طبیعی محروم شده اند و مشکلات روانی و اجتماعی نمود یافته است.

این پژوهشگر برتر، با بیان اینکه تمرکز جمعیت در شهرها و مناطق حاشیه ای شهر و عدم تناسب بین رشد خدمات و زیربناهای شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه مناطق شهری را به مکان های غیر بهداشتی و آلوده تبدیل کرده است، گفت: امروزه شهرها با مشکلات دفع فاضلاب و زباله و تامین آب بهداشتی، آلودگی هوا، آلودگی صوتی، ترافیک و... رو به رو هستند.

این دانشجوی دکترای تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری، منشا بی نظمی ها، تخریب ها و آلودگی های شهری را در اتخاذ سیاست های نادرست، تصویب برنامه های ضعیف و اجرای پروژه ها و فعالیت های غلط شهری دانست و عنوان کرد: فعالیت ها و رشد توسعه شهری نیازمند یک راهبرد مناسب و همگام با شرایط محیط زیست است.

مطالبی، با توجه به اینکه شهر رشت دارای پتانسیل خوبی از نظر ساختارهای زیست محیطی شهری است و فضای طبیعی مطلوب دارد، تاکید کرد: متاسفانه در سال های اخیر با توجه به شتاب روزافزون توسعه شهری و افزایش جمعیت، پروژه های توسعه شهری با سرعت زیادی در حال اجراست و عدم برنامه ریزی مناسب در این عرصه و توجه نکردن به سازوکارهای محیط زیست شهری صدمات جبران ناپذیری را بر پیکره این شهر وارد کرده است.

وی ادامه داد: در واقع آنچه که موجبات عدم تعادل محیط زیست شهری در شهر رشت را فراهم و یا آن را تهدید می کند؛ به طور کلی در قالب آشفتگی در محیط، تخریب و آلودگی زیست محیطی است که امروزه به نام معضلات زیست محیطی تلقی می شود لذا به دلیل اهمیت مقوله محیط زیست در توسعه شهری، پیامدهای آن در ساختار پایدار شهر به طور گسترده ای مورد توجه برنامه ریزان شهری قرار گرفته است.

این پژوهشگر برتر، با بیان اینکه استفاده از مدل مجتمع شهری و شهر فشرده می تواند در احیای ساختار زیست محیطی و تاکید بر محیط زیست شهری با رویکرد توسعه پایدار موثر باشد، اظهار کرد: تاکید زیست محیطی و توجه به پتانسیل های طبیعی مانند فضاهای سبز طبیعی موجود با اجرای سیاست های فضایی درست و مناسب مانند طراحی محیطی، فضاهای متنوع و چند عملکردی را به وجود می آورند که در گسترش فضاهای عمومی و همگانی اثربخش هستند و سبب پاسخگویی به نیازهای شهروندان شده و در نتیجه یک نوع امنیت شهری و آسایش را برای ساکنان به ارمغان می آورد.

وی توسعه پایدار را یکی از بحث های بسیار مهم و رایج در سطح بین المللی دانست و اضافه کرد: توسعه پایدار نیازهای نسل کنونی را بدون به مخاطره انداختن توانایی نسل های بعدی برای برآوردن نیازهایشان تامین می کند. در ایران نیز همچون سایر کشورهای جهان، به توسعه پایدار با تاکید بر حفظ محیط زیست توجه شده و به تدریج در عرصه سیاست گذاری، برنامه ریزی و اجرای فعالیت های مختلف و سایر مولفه های توسعه پایدار به عنوان مفهومی فراگیر و چندبعدی مورد عنایت بوده است.

مطالبی ، با بیان اینکه توسعه پایدار نیاز به رویکرد برنامه ریزی زیست محیطی دارد، خاطرنشان کرد: توسعه پایدار شهری یک فرایند پویا و بی وقفه در پاسخ به تغییر فشارهای اقتصادی، زیست محیطی و اجتماع است.

این دانشجوی دکترای تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری، ساختار زیست محیطی شهری را در واقع تجلی زیست شهری دانست و گفت: توجه همه جانبه به زیست شهری می تواند در بهتر زیستن و ایجاد پایداری اثرگذار باشد. از ساختارهای زیست شهری می توان به رودخانه، فضای سبز طبیعی و مصنوع، پوشش جانوری و گیاهی محدوده شهری و... اشاره کرد. در واقع پوشش گیاهی شامل عناصر رشدیابنده و تغییرپذیر بوده و به همین جهت در زمان های متفاوت تاثیرات متنوعی روی فضا داشته و باعث غنای فضا می شوند و پوشش جانوری هم در واقع یک هم زیستی معنادار در فضای شهری ایجاد می کند.

وی توسعه پایدار شهری با محوریت تغییر تراکم و کاربری اراضی شهری را شامل رفع نیازهای اساسی مردم در زمینه مسکن، حمل و نقل، فراغت و... دانست و عنوان کرد: شهر باید از نظر محیطی قابل سکونت و زندگی و از نظر اقتصادی قابل دوام بوده و از نظر اجتماعی برابری داشته باشد.

این کارشناس محیط زیست، با بیان اینکه توسعه پاسدار شهری از منظر حمل و نقل نیازمند برقراری اصول توسعه رشد هوشمند شهری است، یادآور شد: حمل و نقل پایدار آن است که کالبد شهری را در تناسب با پیاده روی، دوچرخه سواری و حمل و نقل عمومی قرار دهد و کیفیت خدمات حمل و نقل را تا جایی بالا برد که سبب تشویق تعاملات اجتماعی و استقبال از حمل و نقل عمومی گردد. مهمترین خصیصه‌های حمل و نقل در شهر پایدار شامل تاکید بر پیاده مداری و دوچرخه سواری، ترکیب و اختلاط کاربری‌ها و تاکید بر عملکردهای اجتماعی به عنوان عامل وحدت بخش بناها و فضاهای عمومی می شود.

وی توسعه فیزیکی - کالبدی و تخریب بی رویه زمین های کشاورزی و باغات و افزایش ضایعات زیست محیطی، فقدان شورایاری محله و عدم مشارکت پایدار شهروندان در تصمیمات مربوط به توسعه، گسترش افقی شهر و ناهنجاری های اجتماعی، تاتیر منفی بر سلامتی عمومی به دلیل وابستگی شدید به خودرو در سفرهای درون شهری، نبودن طرح و برنامه جامع مبلمان شهری، توسعه بیش از حد صنایع کارگاهی و آسیب به ساختار زیست محیطی را از جمله تهدیدات زیست شهری بدون رویکرد زیست محیطی دانست.

مطالبی، همچنین بر اجرای سیاست های فضایی و آمایش شهری تاکید و اظهار کرد: وجود مقررات کنترل و برنامه ریزی کاربری زمین و تفکر حفاظت از محیط زیست، وجود بسترهای مناسب برای فعالیت های الکترونیک، وجود پتانسیل و زیبایی های طبیعی مانند پوشش گیاهی، اجرای طرح و برنامه جهت بهبود وضعیت شبکه دسترسی و وجود دانش علمی مناسب در جهت بالا بردن ایمنی، جذابیت و آسایش شهروندی لازمه توسعه پایدار شهری است.

این پژوهشگر برتر، ایجاد فضاهای اکوتوریستی و تفرجی جذاب و با طراوت، گسترش حمل و نقل عمومی به ویژه توسعه و ارتقای تکنولوژی و تجهیزات برای خدمات شهری با حداقل آلایندگی، تهیه مدل توسعه پایدار شهری با رویکرد زیست محیطی و با مشارکت راهبردی مدیریت شهری، ارتقای کیفیت محیط زیست شهری از طریق ساماندهی و توسعه فضاهای سبز و پارک ها، کاهش وابستگی به خودروی شخصی با جایگزینی وسایل نقلیه عمومی به ویژه اتوبوس های گازسوز، توسعه سیاست های لازم برای مشارکت های مردمی به عنوان اصلی ترین عامل حفظ محیط زیست شهری، توجه به توسعه و اجرا و تکمیل تصفیه فاضلاب و تاسیسات جمع آوری آب های سطحی، جلوگیری از رشد فیزیکی شهر و ساماندهی ساخت و سازها و تهیه برنامه مدون مبلمان شهری در راستای توجه به مسایل زیست محیطی را از دیگر الگوهای زیست شهری مبتنی بر پایداری محیط زیست دانست.

انتهای پیام