علیرضا جعفری زند که این روزها یافته‌های مهم او در فصل هفتم کاوش تپه اشرف، پرده از چهرۀ باستانی اصفهان برداشته، قرار است از این پس بر ادامۀ مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله نظارت داشته باشد. این باستان شناس که اخیرا موفق به رویت و مطالعۀ طرح مرمتی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله شده، در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: زمانی بنده مخالف مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بودم و فکر می‌کردم هر آنچه که در گنبد مدرسه چهارباغ و مسجد جامع عباسی اتفاق افتاده، قرار است اینجا هم تکرار شود. آن زمان حرف من این بود که تا زمانی که ما به تجربه کافی در زمینه کاشی‌کاری گنبد دست نیافته ‌ایم، نباید دست به مرمت آن‌ها بزنیم، اما بعد از دیدن طرح مرمتی گنبد نظرم عوض شد.

وی تصریح کرد: به گمان من پیش درآمد و طرح مرمتی گنبد مسجد شیخ لطف الله جای اشکالی ندارد و اگر مرمت بر اساس همین طرح اصولی اجرا شود، خیلی هم خوب است. همان روزها که این مرمت برای من ناشناخته بود نیز دعوتی شد و از فاصله نزدیک گنبد را دیدم و متوجه شدم که هیچ اتفاق ناگواری روی آن نیفتاده و اتفاقی هم که افتاده قابل دفاع است.

جعفری زند، مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله را نیاز این بنا دانست و گفت: طبق بررسی‌هایی که انجام دادم این گنبد در شرایط نامساعدی قرار داشت و کاشی‌های آن حالت برجسته پیدا کرده و از جای خود بلند شده بود. درزهای ایجاد شده بین ترک کاشی‌ها باعث می‌شد که آب داخل آن فرو رود و هر لحظه اتفاق بدی برای آن بیفتد. طبیعتا چنین گنبدی به مرمت نیاز داشت و از فاصله نزدیک به خوبی می‌شود این مسئله را درک کرد.

این باستان شناس تصریح کرد: به خاطر همین نیاز اسکن لیزری انجام شد و اقداماتی بر روی گنبد صورت گرفت تا ایرادات به وجود آمده را برطرف کند. هر کس از دور قضاوت کند، فکر می‌کند که اتفاق ناخوشایندی روی گنبد افتاده، اما طبیعی است که وقتی بخشی از گنبد اصلاح می‌شود، رنگ آن با بقیه قسمت‌ها تفاوت دارد.

وی افزود: مسئله این است که روند مرمت باید ادامه یابد، اما باید دید که در عمل آیا همان‌طور که در طرح مرمتی پیش بینی شده کار اجرا می‌شود یا خیر.

جعفری زند خاطرنشان کرد: نگرانی ما این بود که کار مرمت گنبد بدون طرح مرمتی انجام شده باشد، اما این طرح مطالعاتی که پیش از شروع کار تهیه شده، کامل است و اجرای آن نیز باید به سرعت انجام شود و دست اندرکاران در اجرا دقت کافی به خرج دهند؛ بنده نیز بر این اجرا نظارت باستان شناسانه خواهم داشت.

نویسندۀ کتاب «اصفهان پیش از اسلام»، در پاسخ به این سوال که نظارت یک باستان شناس چه کمکی می‌تواند به مرمت یک بنا کند؟ توضیح داد: طبیعتا نگاه ما باستان شناس‌ها کمی متفاوت از نگاه مرمتگران است و در کنار مرمتگر همیشه باید باستان شناس حضور داشته باشد، چون برای این متخصصان حفظ اصالت و دست نخورده ماندن آنچه از قبل در آن بنا بوده اهمیت دارد و نظارت بنده نیز بر مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بر اساس این است که ببینم آیا از همان کاشی‌های ۴۰۰ ساله در مرمت جدید استفاده می‌شود یا خیر.

این باستان شناس گفت: دغدغه من این است که کاشی جدید جایگزین کاشی‌های قدیمی گنبد نشود و گنبد شیخ لطف‌الله به همان آفتی که گنبد مسجد جامع عباسی به آن دچار شد، گرفتار نشود چون دیگر امکان استفاده از رنگ‌هایی که سابقا برای کاشی استفاده می‌شد وجود ندارد. در واقع باستان شناس به مرمت با چشم نوسازی نگاه نمی‌کند.

جعفری زند ادامه داد: درست است که مرمت شاخه‌های مختلفی مثل نوسازی، تعمیر و بهسازی دارد، اما در ایران اغلب به گونه‌ای اجرا می‌شود که بنای تاریخی مرمت شده، نونوار می‌شود. اگر چه این کار مقاومت بنا را بیشتر می‌کند، اما دیگر این بنا اصالت قبلی خود را ندارد.

وی تصریح کرد: ما به گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به عنوان یک بنای چند صد ساله نگاه می‌کنیم. لازم است که برای حفظ آن اهمیت قائل باشیم و از اتفاقات ناجوری که ممکن است برای آن رخ دهد، جلوگیری کنیم. ضروری است که گنبد مرمت شود، اما این مرمت باید با حفظ اصالت همراه باشد.

این مدرس دانشگاه در واکنش به این سخنِ برخی از مرمتگران که می‌گویند «مسجد شیخ لطف الله در مقایسه با گنبد، نیازهای ضروری‌تری مثل رطوبت‌زدایی از پایه‌های آن دارد»، اظهار کرد: در مرمت به همۀ نقطه نظرها باید توجه کرد. نمی‌توان گفت اکنون گنبد را رها کنیم و به یک قسمت دیگر مسجد بپردازیم. بله بنده هم با تبدیل شدن بخشی از مسجد شیخ لطف‌الله به کافی شاپ و ... مخالفم، اما می‌گویم این بنا باید توسط متخصص معاینه شود.

جعفری زند افزود: معمولا بناهای صفوی فونداسیون قوی‌ای دارند، اما نیاز است که هر چند سال یک بار این بازنگری انجام و میزان رطوبت بالارونده در آن اندازه گیری شود. این طبیعی است. مسجد شیخ لطف‌الله هم به هر مرمت دیگری نیاز دارد طبیعتا باید انجام شود، اما نه به این معنی که گنبد را رها کنیم و به جای دیگر برسیم، نه؛ گنبد چشم و چراغ مسجد است و باید این کارها در یک راستا انجام شود.

وی در پاسخ به این سؤال که ماجرای تغییر رنگ گنبد چه می‌شود؟ گفت: به مرور زمان بقیه ترک‌های گنبد به رنگ همین بخشی که اکنون مرمت شده در می‌آید چون وقتی کاشی مرمت می‌شود، همین شکل را پیدا می‌کند. در واقع حین کار نیاز است که در بخش‌هایی از دوغاب استفاده شود و این باعث روشن شدن بخش مرمت شده نسبت به سایر بخش‌ها می‌شود اما به مرور همان رنگ قدیمی برمی‌گردد.

«ایراد عمدۀ مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله از نظر شما چه بود؟» جعفری زند به این سؤال خبرنگار ایسنا چنین پاسخ داد: تا زمانی که به شخصه این مسئله را پیگیری نکنم نمی‌توانم قضاوت کنم. برای من اهمیت دارد که این گنبد بدون هیچ کم و کاستی به شکل اولیه مرمت شود و در طرح مرمتی هم همین امر دیده شده، حالا باید در اتفاقات بعدی‌ که هنگام مرمت رخ می‌دهد، حضور داشته باشم و ببینم طرح مرمتی اجرا می‌شود یا خیر. در واقع بنده باید نظارت کنم که این طرح تا چه اندازه اصولی اجرا می‌شود.

این باستان شناس یادآور شد: همانطور که گفتم با دیدن سرنوشت گنبد مسجد جامع عباسی و مدرسه چهارباغ من نیز مخالف مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بودم و می‌گفتم باید این کار زمانی انجام شود که ما در مرمت گنبد تبحر پیدا کنیم، اما گاهی نیز پیش داوری‌ها به حق نیست و من نسبت به برخی از این پیش داوری‌ها دید منفی دارم.

وی تأکید کرد: من نه وابسته به شهرداری هستم و نه میراث فرهنگی. انتقادات مختلف من هم بیانگر این امر است و هیچ چیزی به اندازه حفظ اثر برایم اهمیت ندارد؛ به همین دلیل بی اینکه وظیفه سازمانی داشته باشم به بناهای مختلف سرکشی می‌کنم تا اگر ایرادی وجود دارد پیگیری و برطرف شود، بنابراین بیش از هر کس دیگری مواظب هستم که اتفاق بدی برای گنبد مسجد شیخ لطف‌الله نیفتد. اگر مرمت را خوب انجام دهند از آن تعریف می‌کنم و اگر اشکال داشته باشد حتما این اشکال را بیان خواهم کرد.

جعفری زند گفت: برخی همیشه با دید منفی به یک نهاد نگاه می‌کنند در حالیکه درست نیست. برای مثال شهرداری هم کار مثبت انجام می‌دهد و هم کار منفی؛ اگر کار او مثبت باشد من آن را بیان می‌کنم و اگر منفی باشد نیز صریح و بدون هیچ ترسی آن را بیان می‌کنم، همینطور که تاکنون رفتار کرده‌ام. در مورد گنبد مسجد شیخ لطف‌الله هم گزارش کار را خواندم و باید باید ببینم بقیه کار چطور پیش می‌رود، چون بعضی وقت‌ها طرح خوب است و درست اجرا می‌شود و بعضی وقت‌ها درست اجرا نمی‌شود. اکنون طرح پیشنهادی قابل قبول است باید دید در اجرا چه اتفاقی می‌افتد و اگر اجرا درست نباشد یقین بدانید، من اولین نفری هستم که نسبت به این قضیه اعتراض می‌کنم.

این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: طرح و روشی که از ابتدا برای مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در نظر گرفته بودند اصولی بود و بنده هم به همین خاطر از آن‌ها انتقاد کردم و گفتم وقتی طرح مرمتی را داشتید چرا آن را رسانه‌ای نکردید؟ وقتی بخشی از مرمت انجام می‌شود و داربست را به خاطر نبود بودجه باز می کنید همه فکر می‌کنند مرمت تمام شده و همین اعتراض‌ها شکل می‌گیرد.

وی افزود: همه جای دنیا وقتی بنایی را مرمت می‌کنند جلوی آن را با بنری که طرح این بنا روی آن پیاده شده می‌پوشانند تا هم منظره زشت نباشد و هم مرمتگران بتوانند زیر این پوشش کارشان را انجام بدهند و بعد از اتمام کار هم آن را برمی‌دارند.

جعفری زند در پاسخ به این سوال که «آیا با این شیوه ممکن نیست کار از کار بگذرد و اشتباه در یک قسمت به کل آن تعمیم پیدا کند؟ » گفت: حضور من به عنوان ناظر برای همین است. برای اینکه برای کاشی‌های ۴۰۰ سالۀ گنبد مسجد شیخ لطف الله ارزش قائلم و می‌گویم تا حد ممکن باید این کاشی‌ها را نگه‌داشت و در صورتی که کاشی قابل استفاده نباشد یکی را جایگزین آن کرد نه اینکه همۀ کاشی‌ها از نو ساخته شود. این دغدغۀ ماست و حضور یک باستان شناس برای نظارت بر مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به همین دلیل است؛ به دلیل اینکه ببینیم مرمت با حفظ اصالت انجام می‌گیرد یا نوسازی انجام می‌شود.

انتهای پیام