نسرین فقیه‌ملک‌مرزبان - پژوهشگر و مدرس دانشگاه - در گفت‌وگو با ایسنا، درباره سرقت ادبی به‌ویژه در فضای آکادمیک و وضعیت رسیدگی به آن اظهار کرد: در مورد ادبیات و سرقت ادبی باید به دو جامعه ادبی در روزگارمان دقت کنیم؛ یکی جامعه آکادمیک شامل دانشگاه و رشته ادبیات فارسی است و کسانی که مراودات آکادمیک دارند، در فضایی به سر می‌برند که در حوزه پژوهش ادبی بیشتر از حوزه تولید و خلاقیت گام برمی‌دارد. در این فضا اصلا به صورت کاملا زشت و شرم‌آوری مقوله کپی کردن و متقلبانه پژوهش کردن خیلی علنی در مورد پژوهش‌ها، کتاب‌ها و پایان‌نامه‌ها اتفاق می‌افتد. آموزش عالی هم حتما می‌داند اما به هر حال کسی ترفندی برای این قضیه ندارد و اصلا کپی‌رایت و حق مالکیت فکری‌ای مطرح نیست و این کار خیلی علنی است.
او سپس با اشاره به سرقت ادبی در جامعه شاعران، نویسندگان و مترجمان گفت: در حوزه کار خلاقیت و تولید بعضا موارد مشترکی وجود دارد؛ یعنی افراد هم آکادمیک هستند و هم شاعر یا نویسنده. در این فضا ماجرا کمی پیچیده‌تر است؛ یعنی به دلیل مقوله‌های مجازی گاهی وقت‌ها شعر دیگری را به نام خود زدن سخت‌تر شده و نمی‌توان داستان کس دیگری را به نام خود زد چون مقوله سرچ، کلیدواژه و بحث‌هایی که در حوزه‌های دنبال کردن شعرها در سایت‌ها مشاهده می‌شود، باعث شده کمتر کسی شعر دیگری را به نام خود بزند، گرچه باز هم اینطور هست ولی خیلی کمتر است.
فقیه‌ملک‌مرزبان ادامه داد: در نتیجه در این ماجرا عملا ما متوجه می‌شویم که برداشت‌های آزاد، برداشت‌های تک‌بیتی و استفاده از تخیل و ماجراهایی که در حوزه تولید خلاقیت ذهنی صور خیال هست، اتفاق می‌افتد، ولی این‌که عین شعر دیگری را به نام خود بزنند، به نظر من چون در فضای مجازی قدرت جست‌وجو وجود دارد، نسبت به قبل که من داور بسیاری از مسابقات شعر بودم و خیلی علنی می‌دیدیم که افراد این کار را می‌کنند حالا این قدرت کمتر شده چرا که قدرت جست‌وجو بالا است و این کار خیلی سریع لو می‌رود. ما که خیلی سریع‌تر جست‌وجو می‌کنیم، به سرعت متوجه می‌شویم این دروغین است و شاعر یا داستان‌نویس اصلی چه کسی بوده و در نتیجه این قضیه نسبت به قبل کمرنگ شده است.
این دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا همچنین درباره چگونگی جلوگیری از سرقت ادبی از گذشته تا کنون بیان کرد: در گذشته بحث سرقت ادبی را در کتاب‌های زیادی داشتیم؛ مثلا من یادم است وقتی از دکتر زرین‌کوب می‌پرسیدیم که چرا این‌قدر کلمه‌ای را مشکل نوشته و از نثر راحتی استفاده نکرده‌اید، ایشان خیلی راحت می‌گفتند که «لااقل کسانی که اهل کوشش هستند به این دست پیدا کنند و این همه رونویسی کتاب‌های من را به نام خودشان نکنند». یعنی حتی از قبل هم این اتفاق خیلی راحت می‌افتاده است.
او افزود: واقعیت این است که جاه‌طلبی، شهرت و کسب اعتبار باعث می‌شود افرادی حتی در حوزه‌های فرهنگی که قاعدتا باید خلاف این روند را طی کند دست به چنین کارهایی می‌زنند. ما می‌توانیم در خیلی از موارد با مناسب کردن این بستر که شکلی بازدارنده و تشویقی داشته باشد از آن جلوگیری کنیم. کسانی که خیلی دست به این کارها می‌زنند در هیچ جایی از کشور ما تنبیه نمی‌شوند، یعنی هیچ قانونی وجود ندارد که بازدارنده باشد، هر کس هر چه دلش می‌خواهد می‌گوید و هر جور دلش می‌خواهد می‌نویسد و چاپ می‌کند و عملا می‌بینیم که کسی بازدارنده از این‌که مالکیت فکری کسی را برداشته‌اند و به نام خودشان کرده‌اند، نیست.
فقیه‌ملک‌مرزبان همچنین در توضیح دیگر علت‌هایی که باعث ترویج سرقت ادبی می‌شود گفت: از طرفی تشویق‌ها هم کم است، شاید شرایط اقتصادی، توجه‌ها یا شیوه سیستم و سازماندهی کارهای فرهنگی باعث شده تشویق‌ها برای کسانی که در عرصه‌های ادبی درخشان می‌شوند، بسیار اندک باشد به نسبت هجوم ارزش‌هایی که مخصوصا در میان جوان‌ها و هنرمندان وجود دارد. به همین دلیل وقتی میزانی از تشویق افراد برجسته و بازدارندگی افراد سارق نداریم، طبیعی است که یله و رها است و همه چیز در اختیار کسانی است که می‌خواهند در این بازار استفاده‌های متعدد ببرند. اما در عرصه‌های محافل ادبی کسانی که سارق هستند، مذموم‌اند و قاعدتا وقتی در جمعی از آن‌ها یاد می‌شود متاسفانه به بدی یاد می‌شود و لو می‌روند. اما یک نظام بالاسری وجود ندارد، قطعا نظام فرهنگی‌ای که در همه جای دنیا هم هست باید شکل جدی‌تری بگیرد، خصوصا در عرصه‌های آکادمیک. بارها و بارها می‌بینیم که افراد مقاله‌ها و پایان‌نامه‌ها را کاملا علنی دوباره به نام خودشان چاپ می‌کنند. یک نفر باید متولی این امور باشد؛ اما به نظر می‌آید این اصلا برای کسی مهم نیست. این یک مقدار از ارزش رشته‌های آکادمیک ما هم کم کرده است.
انتهای پیام
نظرات