ارزش این عنصر حیاتی را بسیاری از ما نمی دانیم ولی وقتی پای قاچاق، فروش یا فرسایش آن و تبعاتی که این اقدامات برای یک سرزمین بدنبال خواهد داشت به میان می آید، می توان ارزش این عنصر ارزشمند تا حدی درک کرد و متوجه شد که بی توجهی به آنچه خاک را برای ما حفظ می کند می تواند گستره بیابان ها را افزایش داده و پیشروی ارتش بیابان ما را در سوگ خاک بی دفاعی خواهد نشاند که در این شرایط بر باد می رود و زمین را زیر پایمان سست می کند، زمینی که بیابان سستی شده و با هر سیلابی از زیر پایمان سر می خورد و دهان باز می کند، پدیده وحشتناکی که به آن رانش زمین می گوییم.

نامگذاری یک روز به عنوان روز جهانی مبارزه با بیابان‌زدایی به منظور ارتقای آگاهی عمومی از تلاش‌های بین‌المللی برای مبارزه با بیابان‌زایی صورت گرفته و هر ساله هفدهم ژوئن مصادف با ۲۸ خردادماه، ضرورت این مسئله یادآوری می شود.

شعار این روز در سال ۲۰۲۰ "مقابله با بیابان زائی، تولید پایدار و مصرف بهینه غذا، علوفه و الیاف" انتخاب شده است، اما وضعیت اراضی بیابانی استان مرکزی چگونه است؟

رییس اداره بیابانزدایی منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی در گفت و گو با ایسنا با اشاره به وسعت دو میلیون و ۹۴۰ هزار هکتاری استان مرکزی، بیان کرد: در حدود ۴۹۰ هزار هکتار معادل ۱۶ درصد مساحت کل استان در معرض خطر بیابانی شدن است.

۶ شهرستان استان مرکزی در معرض بیابانی شدن

آتنا فرجی با بیان اینکه این اراضی در معرض خطر، شامل اراضی بیابانی و کویری می شود، افزود: کویر میقان اراک ۵۰ هزار هکتار وسعت دارد و بخشی از اراضی شهرستان های ساوه، زرندیه، دلیجان، محلات، کمیجان و بخش کمی از شهرستان خنداب نیز در معرض بیابانی شدن قرار دارند.

وی اظهار کرد: موضوع بیانانزدایی از اواخر دهه ۶۰ در استان مرکزی مدنظر قرار گرفت و تاکنون برای ۲۷۰ هزار هکتار از اراضی در معرض خطر بیابانی شدن استان طرح مطالعاتی و اجرایی تهیه شده است و پیرو این طرح ها، پروژه های مقابله با بیابانزایی، بوته کاری، حفاظت و قرق، کنترل روان آب، مدیریت چرای دام و حفاظت از بوته کاری ها بسته به میزان اعتبارات سالانه انجام شده است.

کویر میقان کانون فرسایش بادی استان

فرجی یکی از مناطق حساس به فرسایش و در واقع کانون فرسایش بادی در استان را شمال کویر میقان اراک دانست و افزود: این منطقه همواره تحت پوشش پروژه های مقابله با بیابانزایی قرار داشته است به طوری که در سال ۹۸ از محل اعتبارات سفر ریاست جمهوری به استان مرکزی ۹ میلیارد تومان در منطقه، بوته کاری، تفکیک اراضی ملی از مستثنیات، آبیاری سنواتی و قرق و حفاظت انجام شده است.

رییس اداره بیابانزدایی منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی اضافه کرد: حسین آباد شکرایی در شهرستان کمیجان از دیگر مناطق حساس استان مرکزی است که در معرض بیابانی شدن قرار دارد و به منظور کنترل این منطقه از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی بوته کاری در ۲۰۰ هکتار از اراضی منطقه در حال انجام است، همچنین در منطقه طرازناهید ساوه ۸۰ هزار هکتار اراضی بیابانی شناسایی شده است که برای ۳۲ هزار هکتار مطالعه انجام شده و تقریبا ۸۰ درصد منطقه بوته کاری شده است.

از بین رفتن پوشش گیاهی معضل مناطق بیابانی

وی در خصوص اثربخشی اقدامات مقابله ای مانند بوته کاری در مناطق در معرض خطر بیابانی شدن بیان کرد: یکی از اصلی ترین معضلات در مناطق بیابانی از بین رفتن پوشش گیاهی است، مناطق بیابانی اکوسیستمی شکننده دارد، در این مناطق حداقل بارندگی دریافت می شود و حتی پراکنش بارندگی مناسب نیست و علاوه بر این با بادهای فرساینده و اختلاف دما روبرو هستیم که تضعیف پوشش گیاهی را در مناطق رقم می زند، از بین رفتن پوشش گیاهی استقرار مجدد را دشوار می کند و به تبع آن هزینه بیشتری لازم است تا نهال تولید شده به منطقه منتقل شود و کاشته شود.

فرجی از بین رفتن پوشش گیاهی ضعیف در مناطق بیابانی را عامل بر هم زننده اکوسیستم جانوری منطقه و تحت تاثیر قرار گرفتن سطح آبهای زیرزمینی برشمرد و گفت: بوته کاری در این مناطق در وهله اول باعث جلوگیری از فرسایش خاک می شود و در واقع بوته ها و درختچه هایی مانند طاق، قره داغ، آترپلکس و ... که در اراضی بیابانی استفاده می شود به مانند یک سد طبیعی و بادشکن زنده عمل می کنند و سرعت بادهای فرساینده را کاهش می دهند و از بلند شدن خاک در منطقه و انتقال آن جلوگیری می کند.

بوته کاری مانع شسته شدن خاک

وی افزود: ریشه و بقایای این گیاهان باعث ترسیب کربن در درون خاک می شود و حالت اسفنجی خاک را حفظ می کند و باعث می شود که سطح آبهای زیرزمینی حفظ شود به این معنا که باعث می شود در زمان بارندگی، آب به سمت مناطق شیب دار حرکت نکند و باعث شستن خاک نشود. ریشه ها مانند سرنگ عمل می کنند و آب را وارد زمین می کنند و مانع فرسایش خاک می شوند.

رییس اداره بیابانزدایی منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی اظهار کرد: در منطقه کویر میقان اراک که یکی از حساس ترین مناطق بیابانی استان مرکزی است، آبراهه دائمی وجود ندارد و ۶ تا ۷ آبراهه فصلی ایجاد می شود که برای تغذیه تالاب جریان پیدا می کند. حجم سیلابی که در فروردین ۹۸ به راه افتاد در مناطقی که پوشش گیاهی ضعیف است باعث شسته شدن خاک در بالادست به شکل زیادی شد و آبگرفتگی در برخی مناطق باعث شد که حتی نهال های تازه کشت شده دچار خفگی شدند.

وی افزود: در مناطقی مانند ساوه که اراضی شیب دار هستند پروژه های کنترل روان آب اجرا می شود به طوری که در طراز ناهید امسال ۵۵۰ هکتار با ۳۵۰ میلیون تومان اعتبار از محل صندوق توسعه ملی در قالب هلالی های آبگیر در مسیر سیلاب احداث شد تا بتواند مانع شستن خاک شود و خسارت کاهش یابد.

۱۰۰ تا ۳۰۰ سال؛ زمانی برای احیای یک سانتیمتر خاک

فرجی با بیان اینکه سیلاب بخش غنی خاک را از بین می برد، تصریح کرد: ۲۰ سانتیمتر روی خاک، قسمت غنی خاک در هر منطقه است و در واقع اصلی ترین بخش خاک محسوب می شود که برای ریشه دوانی گیاه بسیار اهمیت دارد، اما با هر سیلاب(فرسایش آبی) و وزش باد(فرسایش بادی) چند میلیمتر از سطح خاک از بین می رود و در واقع بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ سال نیاز است که یک سانتیمتر از خاک احیا شود به همین دلیل پوشش گیاهی در مناطق بیابانی به شدت اهمیت دارد.

وی با اشاره به اینکه استان مرکزی جزو استان های پیشرو در اقدامات مقابله ای در زمینه بیابانی شدن اراضی است به طوری که از دهه ۴۰ در منطقه زرندیه ایستگاه تثبیت شن وجود داشته است، گفت: جنگل های دست کاشت طاق به میزان ۲۰۰ هکتار در منطقه زرندیه جزو اولین اقدامات در سطح کشور بوده است و از دهه ۶۰ نیز عملیات بوته کاری در شمال کویر میقان اراک که کانون بحرانی فرسایش بادی است به انجام رسیده است به طوری که امروز ۵۰۰ هکتار از منطقه زیر پوشش قره داغ به عنوان گیاه بومی استان قرار گرفته است که عمر آنها به بیش از ۳۰ سال می رسد و همین منطقه نشان از قدمت و سابقه بیابانزدایی در استان مرکزی دارد، در واقع قره داغ کاری در این منطقه کمک به احیای یک گیاه بومی کرده است و از طرفی مانع فرسایش بادی می شود.

فرسایش بادی ۴۰ هزار تنی در استان مرکزی

فرجی میزان متوسط فرسایش بادی در استان مرکزی را سالانه ۴۰ هزار تن از سطح بیابان ها دانست و گفت: که پس از اجرای پروژه های مقابله با بیابانزایی به ویژه بوته کاری و قرق، این میزان ۵۰ درصد و در برخی مناطق تا ۹۰ درصد کاهش پیدا کرده است.

وی تاکید کرد: در حال حاضر سعی می شود تا با تجربیات اخذ شده از سال ها فعالیت در این حوزه و مطالعات مستمری که صورت می گیرد در این مسیر پیش رویم و اقداماتی چون آبیاری سنواتی، هرس و جوانسازی، قرق و حفاظت و اقدامات ترویجی را برای جوامع محلی با توسعه امکانات و اعتبارات به انجام برسانیم.

رییس اداره بیابانزدایی منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی با بیان اینکه اقدامات بسته به میزان اعتبارات تخصیصی انجام می شود و هنوز اعتبارات سال ۹۹ ابلاغ نشده است، افزود: خوشبختانه در سال گذشته اقدامات مدنظر در حوزه بیابانزدایی در شهرستان های اراک، ساوه، زرندیه، محلات و کمیجان به انجام رسید و امسال نیز رویه سال قبل با تعریف پروژه های موفق ادامه خواهد داشت.

حریق مراتع کشور را به سمت بیابانی شدن می برد

به گزارش ایسنا، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی نیز در این‌باره بیان کرد: بیابان‌زایی، فرآیند تخریب زمین‌ها در مناطق بایر، نیمه‌ بایر و خشکِ نیمه مرطوب است که عمدتا توسط فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب و هوایی ایجاد می‌شود و معمولا چنین منطقه‌ای، آب، پوشش گیاهی و حیات وحش‌ خود را از دست می‌دهد.

رضا میرزائی با بیان اینکه بیابان‌زایی و خشکسالی یک خطر طبیعی با اثرات قابل توجه و فراگیر اجتماعی-اقتصادی و زیست محیطی است که بیش از هر بلای طبیعی دیگر باعث مرگ‌ومیرهای بیشتر و جابه‌جایی مردم می‌شود، افزود: در شرایطی که بیش از ۲۰ درصد مساحت کشور را اراضی بیابانی تشکیل می دهند، آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای که در سطح رویشگاه‌ها طی هفته های اخیر رخ داد می‌تواند کشور را به سمت بیابانی شدن سوق می‌دهد.

وی تصریح کرد: استان مرکزی نیز از استان‌های بیابان‌زای کشور محسوب می‌شود که خشکسالی‌های مستمر سال‌های اخیر و بهره برداری بی‌رویه از منابع آبی از عوامل افزایش بیابان‌زایی در استان به شمار می‌روند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اظهار کرد: هرگونه بهره‌برداری غلط و بیشتر از حد تعادل از منابع آب مناطق چرای دام بیش از ظرفیت مراتع  و تغییر کاربری های غیر مجاز که توازن و توان اکولوژیک طبیعت را بر هم زند منجر به توسعه بیابانی شدن می‌شود.

میرزایی تاکید کرد: روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی و خشکسالی هر ساله به منظور ارتقای آگاهی عمومی از تلاش‌های بین المللی برای مبارزه با بیابان‌زایی گرامی داشته می‌شود و این روز، فرصتی منحصر به فرد برای یادآوری این مسئله به همگان است که مدیریت پایدار زمین برای همگان ضروری است و جلوگیری از روند تخریب زمین از طریق حل مسئله، مشارکت قوی جامعه و همکاری در همه سطوح قابل دستیابی است.

انتهای پیام