به گزارش ایسنا، در عصر حاضر، توسعه پایدار و مدیریت کارآمد شهرها به یکی از چالش‌های اساسی برای بسیاری از کشورها تبدیل شده است. کشور ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه، با مشکلات متعددی در این زمینه مواجه است. کرامت‌الله زیاری استاد دانشگاه تهران یکی از کارشناسان حوزه شهرسازی و پژوهش‌های اجتماعی، در یک مصاحبه جامع به بررسی وضعیت شهرهای جدید ایران و چالش‌های پژوهش در این کشور پرداخته است.

وی در این گفت‌وگو به نقاط ضعف مدیریتی، ناکارآمدی در حوزه شهرهای جدید، کمبود اشتغال و وضعیت اقتصادی حاکم بر این مناطق اشاره کرده و به تحلیل علل این معضلات پرداخته است. شهرهای جدید در ایران به‌ویژه شهرهای اطراف تهران، به دلایل مختلف از جمله عدم برنامه‌ریزی مناسب، مدیریت دوگانه و تضاد منافع، امروزه به کمبود آب و امکانات اولیه زندگی دچار شده‌اند و به انبارهای مسکن تبدیل گردیده‌اند. زیاری به طور خاص بر این نکته تأکید دارد که این شهرها نیازمند توجه جدی به مکان‌یابی مناسب، ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی و تنوع در اقتصاد هستند تا بتوانند نقش مؤثری در بهبود کیفیت زندگی شهروندان ایفا کنند. مدیریت شهری نیز به عنوان یک عنصر کلیدی در پیشرفت و توسعه شهرها، در این گفت‌وگو مورد بحث قرار گرفته است. وجود تضاد بین شهرداری و شرکت عمران در مدیریت این شهرها، به شکل‌گیری مشکلات عدیده‌ای منجر شده که مانع پیشرفت پروژه‌ها و جذب سرمایه‌گذاری به این مناطق می‌شود.

وی با بررسی این مشکلات، به ضرورت اصلاحات در نظام مدیریتی و پژوهشی کشور اشاره کرده و بر اهمیت برقراری تعاملات مؤثر با کشورهای پیشرفته در این زمینه تأکید دارد. علاوه بر چالش‌های شهری، وی به بررسی وضعیت پژوهش در ایران نیز پرداخته است. او با تأکید بر اینکه پژوهش یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌رود، به چالش‌های موجود در این حوزه از جمله کمبود منابع مالی و شرایط نامناسب کاری برای اعضای هیئت علمی اشاره کرده و خواستار حمایت و توجه جدی به دانشگاه‌ها و پژوهشگران شده است. او نگرانی خود را از کاهش انگیزه پژوهشگران به دلیل عدم تامین حقوق مناسب و فرصت‌های همایش‌های بین‌المللی ابراز کرده و بر این باور است که ایجاد فرصت‌های بیشتر برای تبادل اطلاعات و تجربیات بین‌المللی می‌تواند به بهبود شرایط پژوهشی در کشور کمک کند. در نهایت، این گفت‌وگو ابعادی از معضلات مدیریت شهری و وضعیت پژوهش در ایران را به تصویر می‌کشد. این استاد دانشگاه قویاً بر این نکته تأکید دارد که تنها با بهره‌گیری از تجربیات جهانی و توجه به نیازهای واقعی شهروندان، می‌توان به بهبود اوضاع موجود امید داشت. 

زیاری در تالار مشاهیر دانشگاه تهران

کرامت‌الله زیاری، استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا، به تشریح دستاوردهای علمی و پژوهشی خود پرداخت. وی با اشاره به سابقه ۱۹ سال و نیم تدریس در دانشگاه، اظهار کرد: در طول این سال‌ها، ضمن کسب مدارک تحصیلی لیسانس، فوق لیسانس و دکترای جغرافیا، تخصص خود را با اخذ مدرک تخصصی برنامه‌ریزی کالبدی و طراحی شهری از کالج معماری شهرسازی انگلستان و فوق دکترای مهندسی شهرسازی از دانشگاه علم و صنعت تکمیل کرده است.

زیاری در ادامه، به کارنامه علمی خود اشاره کرد و گفت: حاصل تلاش من، تألیف و ترجمه ۶۰ جلد کتاب، نگارش ۷۰۰ مقاله علمی، شامل ۵۰۰ مقاله علمی-پژوهشی و ISI (با نمایه وب آو ساینس و اسکوپوس)، چاپ دو مقاله در مجله سیتیز آمریکا در سال ۲۰۰۶ (به عنوان اولین ایرانی منتشر کننده مقاله در این مجله)، ارائه مقالات متعدد در کنگره‌های بین‌المللی و انجام ۲۰ طرح پژوهشی بوده است.

وی همچنین تصریح کرد که مقالات ISI وی با نمایه وب آو ساینس و اسکوپوس شناخته می‌شوند. این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود به افتخارات و جوایز کسب شده اشاره کرد و گفت: در سال ۱۳۸۴، نشان درجه یک پژوهش کشور را از وزارت علوم دریافت کردم. همچنین در سال ۱۴۰۱، به عنوان استاد نمونه کشوری انتخاب شدم و لوح تقدیر از رئیس جمهور وقت دریافت کردم.

وی افزود: در نودمین سال تاسیس دانشگاه تهران (۱۳/۴/۱۴۰۳)، مصادف با ۱۷۷ سال سنت آموزش عالی در ایران، به عنوان یکی از مشاهیر دانشگاه تهران انتخاب شده و تصاویر وی در اطراف سردر دانشگاه نصب شد.

 زیاری در ادامه خاطرنشان کرد که اخیراً نیز در ۲۶ آذرماه به عنوان پژوهشگر نمونه دانشگاه تهران انتخاب شده و لوح تقدیر به زبان فارسی و انگلیسی دریافت کرده است.

 وی تاکید کرد: در سال ۱۴۰۳ نیز از دست ریاست دانشگاه تهران، لوح تقدیر به عنوان پژوهشگر نمونه دانشگاه تهران دریافت کردم.

زیاری در خصوص فرآیند انتخاب استاد نمونه و پژوهشگر نمونه گفت: این انتخاب بر اساس آیین‌نامه‌ها و ضوابط وزارت علوم و دانشگاه تهران صورت می‌گیرد. این ضوابط شامل جداول امتیازدهی بر اساس مقالات علمی-پژوهشی داخلی، مقالات ISI، کتاب‌ها و طرح‌های پژوهشی است. امتیازات کسب شده در سیستم آر چی آی اس دانشگاه ثبت و بر اساس آن، افراد برگزیده توسط شوراهای مختلف دانشگاه معرفی و در جشنواره پژوهشی دانشگاه تقدیر می‌شوند.

دلایل شکست شهرهای جدید در ایران

زیاری در ادامه مصاحبه خود به بررسی وضعیت شهرهای جدید در ایران پرداخت. وی با اشاره به مطالعات گسترده خود در زمینه شهرهای جدید در کشورهای مختلف جهان، اظهار داشت که پس از بررسی شهرهای جدید در انگلستان، به تحقیق در مورد علل موفقیت و عدم موفقیت این شهرها در کشورهای آمریکایی، اروپایی، استرالیا، نیوزیلند، روسیه و جهان سوم پرداخته است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در سال ۲۰۰۶ مقاله‌ای در مجله سیتیز آمریکا منتشر کرده است، افزود: اخیراً نیز یک مقاله جدید در این زمینه چاپ کرده‌ام. علاوه بر این، در جایگاه مشاور شهر جدید پرند، در زمینه‌های مکان‌یابی، برنامه‌ریزی، طراحی و ساخت این شهر نیز نقش داشته‌ام. همچنین مطالعاتی در شهرهای جدید بینالود، پردیس، شیرین شهر اهواز و شهرهای جدید اطراف اصفهان (از جمله مجلسی، فولادشهر و شاهین‌شهر) انجام داده‌ام.

زیاری در ادامه، به بیان علت عدم موفقیت شهرهای جدید شرقی کشور پرداخت و تصریح کرد: مکان‌یابی نامناسب این شهرها و عدم توجه به تجارب جهانی در ساخت آن‌ها، از جمله دلایل اصلی این ناکامی است. متاسفانه، مسئولین دست‌اندرکار در حوزه شهرهای جدید، بیشتر به جنبه‌های اجرایی توجه دارند و از دیدگاه نظری، علمی، تجارب موفق و ناموفق در نظام‌های اقتصادی، اجتماعی جهان و سابقه پیشینه غافل هستند.

وی با تاکید بر ضرورت توجه به مبانی نظری و پیشینه شهرهای جدید، افزود: علت عدم موفقیت شهرهای جدید در ایران، در وهله اول به مکان‌یابی نامناسب و عدم جذب سرریزهای جمعیتی مادرشهرها برمی‌گردد. این شهرها نتوانسته‌اند به ایجاد اشتغال و سرمایه‌گذاری بپردازند و بیشتر به شهرهای خوابگاهی تبدیل شده‌اند. نبود فعالیت اقتصادی، خدمات اساسی و فاصله زیاد از مادرشهرها، از دیگر مشکلات این شهرها است.

مدیریت شهرهای جدید دوپاره است

زیاری همچنین به مشکلات مدیریتی در شهرهای جدید اشاره کرد و گفت: مدیریت در این شهرها دوپاره است، بخشی در اختیار شهرداری و بخشی در اختیار شرکت عمران شهرهای جدید قرار دارد که این امر، موجب تضاد و درگیری بین این دو نهاد شده و مانع پیشرفت شهرها می‌شود.

 وی تاکید کرد: باید مدیریت واحد و کارآمدی برای این شهرها ایجاد شود تا بتوانند به جمعیت قابل قبولی رسیده و خدمات مورد نیاز را فراهم کنند

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه یکی از اهداف شهرهای جدید، ارائه مسکن به گروه‌های کم درآمد بوده است، گفت: متاسفانه، شهرهای جدید به انبارهای مسکن تبدیل شده‌اند و بسیاری از ساکنان آن‌ها با مشکلاتی مانند کمبود آب مواجه هستند. به طور مثال، شهر پرند که بنده برنامه‌ریزی آن را بر عهده داشته‌ام، با کمبود آب شدید مواجه است!

زیاری بر ضرورت توجه به مکان‌یابی مناسب، مدیریت کارآمد، ایجاد ساختار تشکیلاتی قوی، توسعه فعالیت‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری، ایجاد زون‌های صنعتی، فاصله مناسب از مادرشهرها، ایجاد شهرهای سبز و توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی تاکید کرد و افزود: متاسفانه، به دلیل نبود دید کارشناسی علمی، عدم آشنایی با شهرهای جدید دنیا و ضعف در مدیریت، شهرهای جدید در ایران با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند.

وی  در ادامه خاطرنشان کرد که آمارها نشان می‌دهد که شهرهای جدید در ایران روز به روز ناموفق‌تر می‌شوند.

زیاری در ادامه به وضعیت جمعیتی شهرهای جدید اشاره کرد و گفت: طراحی شهر جدید پرند برای ۸۰ هزار نفر بوده است و در مقاله‌ای که حدود ۱۰ تا ۱۵ روز پیش در یکی از بزرگ‌ترین مجلات جهان منتشر کردم، آخرین آمار جمعیتی را بررسی کرده‌ام. براساس این تحقیقات، هر شهر جدید به طور متوسط حدود ۲۰ هزار نفر سکنه دارد، اما بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته در سال‌های ۶۹ و ۷۰، با توجه به رشد جمعیت بعد از انقلاب و جنگ، انتظار می‌رفت که جمعیت کشور به حدود ۱۰۰ میلیون نفر برسد و قرار بود شش میلیون نفر از سرریزهای جمعیتی به شهرهای جدید منتقل شوند. متاسفانه، تعداد ساکنین کنونی نسبت به آن پیش‌بینی‌ها بسیار کمترو متناسب با جمعیت‌پذیری و وضعیت اقتصادی پهناور نیست.

شهرهای جدید با اقتصاد ضعیف مواجه هستند

وی ادامه داد: شهرهای جدید در حال حاضر با اقتصاد ضعیف و فعالیت کم، و گروه‌های درآمدی پایین مواجه هستند. متاسفانه، به دلیل کمبود امکانات مسکونی در کلانشهرها، بسیاری از افراد به این شهرها نقل مکان کرده و وقت زیادی را در ترافیک صبحگاهی صرف می‌کنند تا به کار خود در مادرشهرها برسند.

این استاد دانشگاه ضمن تأکید بر اهمیت مدیریت در عرصه شهرسازی گفت: مدیریت در حوزه وزارت راه و شهرسازی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هاست. در شهرهای جدید، مدیریت علمی در حد لازم رعایت نمی‌شود و در واقع، یکی از ضعف‌های ما در این زمینه به شمار می‌آید.

پژوهش پیش نیاز توسعه است

زیاری با اشاره به وضعیت پژوهش در کشور، گفت: پژوهش در ایران با چالش‌های زیادی همراه است. انجام کارهای علمی نیازمند عشق و علاقه است و متاسفانه بسیاری از پژوهشگران، بدون امکانات مادی کافی در این مسیر حرکت می‌کنند. من به عنوان یک استاد دانشگاه، بسیاری از پژوهش‌هایم را با هزینه شخصی انجام داده‌ام و هیچ‌گونه منفعت مادی از آن ندارم. مسئولان باید شرایط لازم را از نظر مالی برای حمایت از پژوهش فراهم کنند و منابع بیشتری را به دانشگاه‌ها اختصاص دهند

وی به عدم توجه کافی به مقالات و پژوهش‌ها در دانشگاه‌ها اشاره کرد و گفت: متاسفانه، تأمین بودجه‌ها و حمایت از طرح‌های پژوهشی به اندازه کافی جدی گرفته نمی‌شود. حقوق محققان و اعضای هیئت علمی نیز به شدت پایین است و این مساله مانع از پیشرفت علمی در کشور می‌شود.

زیاری در ادامه بیان کرد: تحقیقات من نشان می‌دهد که در مقایسه با کشورهای همسایه و حتی کشورهای کوچک‌تر، حقوق اعضای هیئت علمی در ایران به شدت پایین است و این شرایط موجب کاهش انگیزه پژوهشگران در کشور می‌شود.

وی در ادامه  با تأکید بر لزوم توجه به وضعیت پژوهشی و علمی در کشور گفت: اگر این روند ادامه یابد، کشور با چالش‌های جدی در زمینه توسعه و پیشرفت علمی مواجه خواهد شد. متاسفانه، یکی از علت‌های عقبگرد کشور، کاهش ارزش ریال، آلودگی‌های محیطی و کمبود منابع آبی است که به شدت بر وضعیت کشور تاثیر گذاشته و ایران را به سرزمینی خشک تبدیل کرده است.

زیاری در ادامه به تأثیر پژوهش در توسعه و بهبود وضعیت شهرها و محیط زیست اشاره کرد و گفت: پژوهش در حوزه مدیریت شهری و محیط زیست به ما کمک می‌کند تا از آلودگی، ترافیک و توسعه بی‌رویه جلوگیری کنیم. امنیت و توسعه پایدار کشور باید در راستای حفظ محیط زیست، بهینه‌سازی منابع اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی صورت گیرد. به‌عنوان مثال، کشور دبی که در سال ۱۹۵۳ تأسیس شد، در مسیر پیشرفت قرار گرفت و اکنون به یک قطب اقتصادی تبدیل شده است. این پیشرفت به‌دلیل استفاده از پژوهش و آخرین یافته‌های علمی بوده است.

وی به مقایسه وضعیت اقتصادی ایران و کشورهای همسایه اشاره کرد و اظهار داشت: الان به‌ویژه در سقوط ارزش پول ملی، ما از کشورهای همسایه فاصله زیادی گرفته‌ایم. در حالی که در دهه‌های گذشته، ارزش پول بحرین، کویت و امارات متحده به موازات دلار رو به رشد بوده، ارزش پول ما طی ۴۰ سال گذشته چندین برابر کاهش یافته است. این سقوط اقتصادی نتیجه عدم تعامل مؤثر با جهان و همچنین ضعف پژوهش در کشور است.

زیاری ادامه داد: دولت‌ها باید از تجربیات کشورهای موفق دنیا عبرت بگیرند. کشورهایی که به دلیل بهره‌گیری از مشاوران و پژوهش‌های علمی توانسته‌اند به‌طور چشم‌گیری رشد کنند. به‌عنوان نمونه، سنگاپور به یکی از کشورها با بالاترین درآمد سرانه تبدیل شده است، در حالی که ما با داشتن منابع طبیعی فراوان، هنوز مشکلاتی مانند بیکاری و نبود اشتغال داریم.

وی همچنین به فراوانی مشکلات زیست‌محیطی اشاره کرد و گفت: مشکلاتی که کشورمان با آن مواجه است، نشان‌دهنده عدم توجه به قوانین و برنامه‌ریزی‌های علمی است. بنده به‌مدت ۳۳ سال روی طرح انتقال پایتخت کار کرده‌ام، اما متأسفانه کسی از ما نمی‌پرسد که علت این مشکلات چیست و چطور می‌توانیم آن‌ها را حل کنیم.

در ادامه، دکتر زیاری از نیاز به حمایت از دانشگاه‌ها و پژوهشگران سخن گفت و گفت: بسیار مهم است که در حوزه پژوهش، فضای مناسبی برای فعالیت‌های علمی فراهم شود. وضعیت حقوق اعضای هیئت علمی باید بهبود یابد و فرصت‌های لازم برای شرکت در سمینارها و کنفرانس‌های بین‌المللی مهیا گردد. متأسفانه، در حال حاضر، بسیاری از پژوهشگران با مشکلات مالی زیادی برای شرکت در این کنفرانس‌ها روبه‌رو هستند.

وی در پایان به وضعیت سخت پژوهشگران در کشور اشاره کرد و بیان کرد: فردی که می‌خواهد در این زمینه کار کند، باید علاقه عمیق و عشق به علم داشته باشد. متأسفانه، خیلی‌ها به دلیل نبود حمایت‌های کافی و دشواری‌های مالی، از ادامه مسیر علمی خود بازمی‌مانند.

انتهای پیام