خبرنگار ایسنا برای دریافت پاسخ این پرسش به سراغ مردم رفته و با آنها به گفت‌وگو نشسته است؛ آنچه در زیر می‌خوانید گزیده‌ای از این گفت‌وگوهاست؛ البته لازم به توضیح است که این گفت‌وگوها پیش از شیوع ویروس کرونا در کشور انجام شده است.

اولین مصاحبه‌شونده دختر جوانی در مترو کرج است که احتمالا در حال رفتن به دانشگاه است. از او می‌پرسم که تاکنون چند بار فریب اخبار جعلی را خورده است و از چه منبعی؟ می‌گوید: بله گول اخبار جعلی را خورده‌ام. بیشتر از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی اخبار جعلی و دروغ شنیده‌ام.

در ادامه می‌گوید که شبکه‌های خبری خارجی را بیشتر از داخلی‌ها قبول دارد و اگر نسبت به صحت خبری شک داشته باشد درباره آن تحقیق می‌کند.

این دختر جوان درباره‌ی اینکه چقدر مطلع شدن از جعلی بودن خبر در روحیه‌اش تاثیرگذار است؟ می‌گوید: بستگی به نوع خبر دارد که آن خبر چه چیزی باشد اگر مهم باشد بله تاثیر دارد.

دختر دیگری که ۲۲ سال سن دارد و فارغ‌التحصیل مترجمی زبان عربی است، در پاسخ یه این پرسش که آیا تاکنون فریب اخبار جعلی را خورده است؟ می‌گوید: بله ... زیاد اخبار جعلی شنیده‌ام و بیشتر هم در فضای مجازی بوده است.

او در ادامه می‌گوید: تا حدود زیادی معتقدم برای اطمینان از صحت اخبار باید خبرگزاری‌های رسمی را دنبال کنیم اما گاهی ممکن است سایت‌ها و یا منابعی که رسمی نیستند، خبرشان درست باشد.

از او می‌پرسم چگونه اخبار جعلی را تشخیص می‌دهد که در پاسخ می‌گوید: برای اطمینان از درستی خبر، چندین منبع را دنبال می‌کنم زیرا اگر خبری را از منبعی بخوانم و باور کنم و بعد تکذیب شود، تاثیر بسیار بدی رویم می‌گذارد.

سراغ پسر جوانی می‌روم که روی سکویی کنار خیابان نشسته و سخت سرگرم تلفن همراهش است. وقتی درباره اخبار جعلی از او می‌پرسم کمی مکث می‌کند و بعد می‌گوید که اصلا اخبار را دنبال نمی‌کند و درست و یا جعلی بودن خبر برایش اهمیت چندانی ندارد؛ مگر اینکه خبر بسیار مهمی باشد که اگر خبرگزاری‌های رسمی تاییدش کنند صحت خبر را می‌پذیرد.

تصمیم می‌گیرم برای گرفتن پاسخ این پرسش به یکی از استادهای دانشگاهم زنگ بزنم که پاسخم را چنین می‌دهد: «اخبار جعلی زیاد شنیده‌ام اما معتقدم که از طریق پیگیری خبرگزاری‌های رسمی تا حدود زیادی می‌توان اخبار جعلی را تشخیص داد و به اخبار درست رسید.»

این استاد «دانشگاه تهران» در پاسخ به این سوال که چگونه از صحت اخبار اطمینان می‌یابد؟ می‌گوید: از راه پیگیری پکیجی و دسته‌ای اخبار از درستی آن مطمئن می‌شوم؛ ۱۰ تا رسانه مختلف را که ببینیم راست و دروغ خبر دستمان می‌آید.

او درباره تاثیر اخبار جعلی می‌گوید: اخبار دروغ بسیار اعصابم را بهم می‌ریزد و آشفته‌ام می‌کند.

از دختری دانشجو که چادر به سر دارد سوال می‌کنم که خبرهای جعلی را بیشتر از چه منابعی می‌شنود؟ در پاسخ می‌گوید: قطعا بیشترین اخبار جعلی برای فضای مجازی است زیرا دستشان باز است و هر چه می‌خواهند می‌گویند.

او در ادامه راه تشخیص اخبار جعلی را پیگیری از طریق تلویزیون و سایت‌های خبری موثق می‌داند و معتقد است که تشخیص خبر جعلی بسیار مهم است و تشخیص نادرست می‌تواند مشکلاتی را به وجود بیاورد.

مرد جوانی که به گفته خودش کارمند است و در حال رفتن به سر کار، در پاسخ به این سوال که تاکنون برایش پیش آمده که گرفتار اخبار جعلی شود؟ می‌گوید: بله پیش آمده و بیشتر در فضای مجازی بوده است.

از او می‌پرسم‌: چقدر معتقدید که باید از طریق خبرگزاری‌های رسمی به اخبار دقیق رسید؟ در پاسخ می‌گوید: «خیلی زیاد چون این روزها خبرها اثر زیادی روی جامعه می‌گذارند» و اضافه می‌کند: «برای اینکه از صحت خبری که در فضای مجازی پیچیده و به سرعت بین مردم دست به دست می‌شود اطمینان حاصل کنم، صبر می‌کنم تا منابعی که به آنها اطمینان دارم تاییدش کنند.»

وقتی از او درباره تاثیر اخبار جعلی می‌پرسم می‌گوید: من سعی می‌کنم هر خبری را که می‌شنوم اول از صحت آن مطمئن شوم تا اگر تکذیب شد ناراحتم نکند، اما از تاثیری که روی دوستانم می‌گذارد و باعث می‌شود آنها ندانسته حرف‌هایی بزنند، بسیار ناراحت می‌شوم.

خانمی جوان درباره اخبار جعلی می‌گوید: من اخبار را پیگیری نمی‌کنم زیرا هر کسی هر چیزی که به نفعش است را منتشر می‌کند و حقیقت اغلب پنهان می‌ماند. یک کتاب خواندم به اسم «هنر شفاف اندیشیدن» که در آن گفته بود پیگیری اخبار کاری بیهوده است.

آخرین کسی که برای تکمیل گزارش انتخاب می‌کنم دختری ۲۴ ساله و دانشجو است و دیالوگ بین ما چنین شکل می‌گیرد:

ـ تاکنون تجربه شنیدن خبری را داشته‌اید که بعد متوجه شوید، جعلی است؟

ـ  بله؛ آخرین خبر نادرستی که شنیدم مربوط به هواپیمای اوکراینی بود.

ـ چقدر معتقدید که باید از طریق خبرگزاری‌های رسمی به اخبار دقیق رسید؟

ـ راستش را بخواهید به نظر من خبرگزاری‌های رسمی داخلی خیلی مطالب را سانسور می‌کنند و نمی‌گویند و منابع خارجی هم خیلی اغراق می‌کنند؛ برای همین هیچکدام منبع خوبی نیستند. در نتیجه کلا خیلی پیگیر اخبار نیستم.

ـ اخبار جعلی چقدر روی شما تاثیر می‌گذارد؟

ـ خبر دروغ اعتماد را از بین می‌برد و مردم را به کلیت خبر و اطلاع‌رسانی بدبین می‌کند.

این خانم جوان در پایان می‌گوید: تلویزیون اگر خبری جعلی انتشار بدهد چون معمولا تکذیبش نمی‌کند کسی متوجه جعلی بودن آن نمی‌شود اما در فضای مجازی اخبار جعلی به سرعت تکذیب می‌شود و ما می‌فهمیم که آن خبر دروغ بوده است.

انتهای پیام